Spis treści
- Czym są ostre infekcje układu oddechowego?
- Postacie kliniczne ostrego zakażenia górnych dróg oddechowych (GDO)
- Ostre zapalenie nosa i gardła (przeziębienie)
- Ostre zapalenie zatok
- Ostre zapalenie gardła i migdałków podniebiennych
- Ostre zapalenie krtani
- Ostre krupowe zapalenie krtani
Okres od późnej jesieni do początków wiosny jest czasem, kiedy częściej niż w innych porach roku dochodzi do ostrych zakażeń układu oddechowego. Za ponad 90% przypadków infekcji odpowiedzialne są wirusy. Do zakażeń bakteryjnych dochodzi znacznie rzadziej i zazwyczaj są one następstwem pierwotnego zakażenia wirusowego.
Czym są ostre infekcje układu oddechowego?
Ostre infekcje układu oddechowego należą do grupy chorób zakaźnych przebiegających z podobnymi objawami klinicznymi. Objawy pojawiają się nagle, choroba trwa od kilku do kilkunastu dni i zazwyczaj ulega samoograniczeniu. Infekcje cechuje sezonowość, ze szczytem zachorowań epidemicznych w okresie od października do marca.
Postacie kliniczne ostrego zakażenia górnych dróg oddechowych (GDO)
- Ostre zapalenie nosa i gardła (przeziębienie)
- Ostre zapalenie zatok
- Ostre zapalenie gardła i migdałków podniebiennych
- Ostre zapalenie krtani
- Ostre krupowe zapalenie krtani
Ostre zapalenie nosa i gardła (przeziębienie)
Przeziębienie jest bardzo rozpowszechnioną chorobą górnych dróg oddechowych. Dorośli zapadają na infekcję 2-4 razy w roku, dzieci 2-3 razy częściej niż dorośli.
Etiologia ostrego zapalenia nosa i gardła (przeziębienia)
Spośród ponad 200 gatunków wirusów odpowiedzialnych za przeziębienie, najczęściej za infekcję odpowiadają: rinowirusy, koronawirusy, adenowirusy, wirusy RSV, wirusy paragrypy, parwowirusy i enterowirusy.
Przeczytaj też: Wirus RSV – przyczyna sezonowych zakażeń układu oddechowego
Drogi zakażenia
- Droga kropelkowa – poprzez kontakt z chorym, który wydala cząsteczki wirusów w trakcie mówienia, kichania i kaszlu
- Kontakt bezpośredni – poprzez przeniesienie na rękach cząsteczek wirusów ze skażonych przedmiotów do ust, nosa, oczu
Objawy kliniczne ostrego zapalenia nosa i gardła (przeziębienia)
Objawy kliniczne przeziębienia pojawiają się zazwyczaj 1-2 dni od zakażenia. Szczyt choroby przypada na 3-4 dzień od wystąpienia się pierwszych symptomów. Charakterystycznymi objawami są: złe samopoczucie, drapanie w gardle, ból gardła, katar (początkowo wodnisty, później gęsty), kaszel. W pierwszych dniach choroby może wystąpić stan podgorączkowy, u dzieci gorączka. Infekcja trwa zazwyczaj 7 dni i samoistnie ustępuje. Kaszel u niektórych chorych może utrzymywać się przez kilka tygodni.
U osób z przewlekłymi chorobami płuc przeziębienie może spowodować zaostrzenie choroby podstawowej, a u osób z obniżoną odpornością następstwem infekcji może być wtórne zakażenie bakteryjne.
Ze względu na możliwość powikłań po przeziębieniu, należy skontaktować się z lekarzem, jeżeli:
- wysoka gorączka utrzymuje się przez kilka dni,
- odczuwalny jest silny, nieustępujący ból głowy,
- występują trudności w oddychaniu,
- odczuwalny jest ból w klatce piersiowej,
- ból gardła nasila się i utrudnione jest przełykanie,
- objawy nie ustępują przez ponad 10 dni,
- objawy nasilają się po 4-5 dniach od pierwszych symptomów.
Diagnostyka laboratoryjna ostrego zapalenia nosa i gardła (przeziębienia)
Ze względu na pokrycie się okresu epidemicznego przeziębień i innych chorób wirusowych układu oddechowego wskazane jest wykonanie badań laboratoryjnych różnicujących. Wykonanie testów diagnostycznych jest szczególnie ważne, jeżeli objawy chorobowe nie ustępują, nasilają się, lub aktualna sytuacja epidemiologiczna wskazuje na możliwość zakażenia wirusem grypy lub SARS-CoV-2 wywołującym COVID-19.
Leczenie ostrego zapalenia nosa i gardła (przeziębienia)
Terapia przeziębienia opiera się na leczeniu objawowym, łagodzącym symptomy choroby. Chory powinien leżeć w łóżku, wypoczywać i przyjmować duże ilości płynów.
Ostre zapalenie zatok
O ostrym zapaleniu zatok mówimy wtedy, gdy choroba trwa poniżej 12 tygodni i ulega całkowitemu wyleczeniu. Jeżeli ostre zapalenie zatok pojawia się w ciągu roku cztery lub więcej razy, mówimy o infekcji nawracającej.
Postacie ostrego zapalenia zatok przynosowych
Zgodnie z europejskimi wytycznymi dotyczącymi zapalenia zatok przynosowych oraz polipów nosa (EPOS) ostre zapalenie zatok przynosowych dzieli się na:
- ostre wirusowe zapalenie zatok przynosowych, w którym objawy samoistnie stopniowo ustępują i trwają krócej niż 10 dni,
- ostre powirusowe zapalenie zatok przynosowych, w którym objawy nasilają się po 5 dniach trwania, lub utrzymują się dłużej niż 10 dni i utrzymują się nie dłużej niż 12 tygodni,
- ostre bakteryjne zapalenie zatok przynosowych, w którym objawy nasilają się po 5 dniach trwania, lub utrzymują się dłużej niż 10 dni, a dodatkowo występują: wydzielina z nosa o barwie żółtej lub zielonej, silny ból twarzy (z przewagą jednej strony), gorączka powyżej 38°c, podwyższone parametry stanu zapalnego (CRP, OB), pogorszenie dotychczasowego przebiegu choroby.
Czynniki ryzyka ostrego zapalenia zatok
Czynnikami zwiększającymi prawdopodobieństwo wystąpienia infekcyjnego zapalenia zatok są:
- niedobory odpornościowe,
- zaburzenia anatomiczne,
- refluks żołądkowo-przełykowy,
- alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa,
- dym tytoniowy,
- zanieczyszczenia przemysłowe.
Etiologia ostrego zapalenia zatok
Najczęstszą przyczyną ostrego wirusowego zapalenia zatok są rinowirusy.
Najczęstszą przyczyną ostrego bakteryjnego zapalenia zatok są: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis, Streptococcus pyogenes, Staphylococcus aureus.
Objawy kliniczne ostrego zapalenia zatok
Do objawów, jakie pojawiają się w przebiegu ostrego zapalenia zatok przynosowych należą:
- niedrożność nosa,
- obecność wydzieliny w nosie lub spływającej po tylnej ścianie gardła,
- ból twarzy (zwykle zlokalizowany po jednej stronie) lub uczucie rozpierania w okolicy zatok,
- zaburzenia powonienia.
Diagnostyka laboratoryjna ostrego zapalenia zatok
Rozpoznanie zapalenia zatok opiera się przede wszystkim na objawach klinicznych. Badania mikrobiologiczne wykonywane są w przypadku nietypowego przebiegu i rozwijających się powikłań lub u chorych z grupy ryzyka. Materiałem do badania jest punktat z zatok pobierany przez specjalistę. Z pobranej próbki wykonywany jest posiew na pożywki mikrobiologiczne celem wykrycia i identyfikacji drobnoustroju.
Leczenie ostrego zapalenia zatok
Większość przypadków ostrego zapalenia zatok ulega samoograniczeniu. W terapii stosuje się leki objawowe i wspomagające. Zalecane jest płukanie nosa solą fizjologiczną. Wskazaniem do podania antybiotyku jest rozpoznanie zakażenia bakteryjnego.
Ostre zapalenie gardła i migdałków podniebiennych
Ostre zapalenie gardła i migdałków w ponad 90% wywoływane jest przez wirusy. Zakażenia bakteryjne (ok. 10% zachorowań) mogą być zakażeniem pierwotnym lub mogą być powikłaniem po zakażeniu wirusowym.
Etiologia ostrego zapalenia gardła i migdałków podniebiennych
Najczęściej za infekcję wirusową odpowiadają: rinowirusy, koronawirusy, adenowirusy, RSV, rzadziej Herpes simplex, EBV. Głównym czynnikiem zakażeń bakteryjnych są paciorkowce grupy A (Streptococcus pyogenes), rzadziej inne bakterie (Haemophilus influenzae, paciorkowce grupy C i G).
Objawy ostrego zapalenia gardła i migdałków podniebiennych
Ostre zapalenie gardła i migdałków może przebiegać z dominacją zapalenia błony śluzowej gardła, dominacją zapalenia migdałków lub symptomy stanu zapalnego błony śluzowej i migdałków mogą mieć jednakowe nasilenie.
Objawami ostrego zapalenie gardła o etiologii wirusowej są głównie: ból gardła, złe samopoczucie, ból głowy, stany podgorączkowe. Stan zapalny ogranicza się do błony śluzowej. Choroba ustępuje zazwyczaj po kilku dniach.
Ostre zapalenie gardła o etiologii bakteryjnej ma cięższy przebieg niż zakażenie wirusowe. Choroba trwa dłużej, a stan zapalny dotyczy zazwyczaj również migdałków.
Angina jest chorobą zapalną migdałków, wywoływaną przez wirusy, bakterie i grzyby. W infekcji o etiologii wirusowej oprócz objawów charakterystycznych dla ostrego wirusowego zapalenia gardła pojawia się zaczerwienienie błony śluzowej gardła oraz migdałków, rozpulchnienie migdałków, na podniebieniu mogą pojawiać się pęcherzyki. Za 99% przypadków anginy bakteryjnej odpowiadają paciorkowce grupy A. Objawami w przebiegu anginy paciorkowcowej są: ból gardła, ogólne rozbiciem, gorączka, czopy ropne i powiększenie migdałków podniebiennych. Angina grzybicza wywoływana jest najczęściej przez Candida albicans i głównie dotyka niemowlęta oraz osoby o obniżonej odporności. Dla infekcji grzybiczej charakterystyczne są łatwo usuwalne mechanicznie naloty na błonie śluzowej i gardle.
Przeczytaj też: Angina – objawy, diagnostyka, leczenie
Płonica (szkarlatyna) jest chorobą bakteryjną wywoływaną przez paciorkowce grupy A. W przebiegu choroby pojawia się gorączka, ból gardła, powiększenie i zaczerwienienie migdałków pokrytych szarym nalotem. Najbardziej charakterystycznymi objawami choroby są „malinowy” język, czerwone plamki na podniebieniu i języczku oraz (nie zawsze) wysypka na górnej połowie ciała.
Przeczytaj też: Szkarlatyna (płonica) – objawy, powikłania, diagnostyka
Diagnostyka laboratoryjna ostrego zapalenia gardła i migdałków podniebiennych
Rozpoznanie ostrego wirusowego zapalenia gardła i migdałków podniebiennych opiera się głównie na charakterystycznych objawach klinicznych. Testy laboratoryjne nie są rutynowo wykonywane, ale badania z krwi mogą być przydatne dla rozróżnienia mononukleozy zakaźnej i anginy.
W przypadku zakażeń bakteryjnych w rozpoznaniu choroby przydatne są badania mikrobiologiczne. Rutynowo stosowane są szybkie testy antygenowe w kierunku paciorkowców grupy A oraz posiewy mikrobiologiczne.
Leczenie ostrego zapalenia gardła i migdałków podniebiennych
Terapia ostrego zapalenia gardła i migdałków podniebiennych o etiologii wirusowej opiera się na lekach objawowych i wspomagających, łagodzących symptomy choroby. Chory powinien leżeć w łóżku, wypoczywać i przyjmować duże ilości płynów. W przypadku zakażeń bakteryjnych konieczne jest zastosowanie antybiotyku. Lekami z wyboru do zwalczania zakażenia wywołanego przez paciorkowce grupy A są penicyliny i cefalosporyny.
Ostre zapalenie krtani
Zapalenie krtani jest zapaleniem fałdów głosowych i otaczających tkanek. Choroba trwa do 3-ch tygodni (zazwyczaj 3-7 dni). Zapalenie ostre ma zazwyczaj podłoże infekcyjne, głównie o etiologii wirusowej.
Objawy ostrego zapalenia krtani
Objawy zapalenia krtani przypominają zapalenie gardła. Dodatkowo pojawia się chrypka, zmiana barwy lub chwilowa utrata głosu, kaszel. Objawy w większości przypadków ustępują samoistnie po ok.7 dniach.
Diagnostyka laboratoryjna ostrego zapalenia krtani
W przypadku zakażenia wirusowego nie jest rutynowo stosowana diagnostyka laboratoryjna. Przy podejrzeniu infekcji bakteryjnej przydatne mogą być badania mikrobiologiczne celem identyfikacji drobnoustrojów i dobrania właściwego antybiotyku.
Leczenie ostrego zapalenia krtani
W terapii zapalenia krtani stosowane jest leczenie objawowe. Zalecane jest oszczędzanie głosu, nawilżanie powietrza, unikanie palenia papierosów i spożywania alkoholu. Jeżeli stwierdzono bakteryjną etiologię zapalenia krtani, należy wdrożyć leczenie antybiotykiem.
Ostre krupowe zapalenie krtani
Podgłośniowe zapalenie krtani (krup wirusowy) jest najczęstszą przyczyną ostrych zaburzeń oddechowych u dzieci w wieku 6 m.ż. – 5 r.ż. Dorosłych choroba dotyka bardzo rzadko i ma krótszy i łagodniejszy przebieg. Szczyt zachorowań przypada na okres październik-kwiecień.
Etiologia ostrego krupowego zapalenia krtani
Krup wirusowy najczęściej wywoływany jest przez: adenowirusy, wirusy grypy A i B, wirusy paragrypy, RSV.
Objawy ostrego krupowego zapalenia krtani
Objawy infekcji występują się nagle, zazwyczaj w nocy lub nad ranem. Pojawia się świst krtaniowy (stridor), „szczekający” kaszel, chrypka, trudności w oddychaniu, stan podgorączkowy. Symptomy choroby są na tyle charakterystyczne, że rozpoznanie krupowego zapalenia krtani nie wymaga dodatkowej diagnostyki. Nasilenie objawów może być bardzo różne – od łagodnego, poprzez umiarkowany do ciężkiego z utratą świadomości. W większości przypadków objawy ustępują szybko – u 60% dzieci szczekający kaszel trwa do 48 h.
Leczenie ostrego krupowego zapalenia krtani
Leczenie powinno prowadzone pod kontrolą lekarza, który dostosuje terapię do stanu chorego. Najczęściej wystarczające jest leczenie ambulatoryjne. W domu należy zapewnić dziecku spokój, dbać o odpowiednie nawodnienie organizmu, nie należy przegrzewać pomieszczenia, w którym przebywa. Hospitalizacji wymaga poniżej 5% dzieci.
Piśmiennictwo
- dr n. med. Filip Mejza – Przeziębienie – przyczyny, objawy, leczenie i zapobieganie https://www.mp.pl/pacjent/grypa/przeziebienie/61668,przeziebienie (dostęp 20.12.2023 r.)
- Dr n. med. Filip Mejza Najważniejsze zalecenia dla przeziębionych https://www.mp.pl/pacjent/grypa/przeziebienie/61677,najwazniejsze-zalecenia-dla-przeziebionych (dostęp 20.12.2023 r.)
- Bolesław Samoliński i inni – Postępowanie w ostrym zapaleniu zatok przynosowych w praktyce lekarza rodzinnego Stanowisko 4Towarzystw (StanForT) – Family Medicine & Primary Care Review 2014; 16, 4: 393–398
- dr n. med. Mariola Zagor – Zapalenie gardła i migdałków https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-jamy-ustnej-i-gardla/show.html?id=106167 (dostęp 21.12.2023 r.)
- Monika Świerczyńska-Krępa i inni – Zapalenie krtani https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.4.1 (dostęp 21.12.2023 r.)
- lek. med. Izabella Głodzik – Podgłośniowe zapalenie krtani (krup wirusowy) https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/laryngologia/138899,podglosniowe-zapalenie-krtani-krup-wirusowy (dostęp 21.12.2023 r.)
