Leiszmanioza jest chorobą wywoływaną przez pasożytnicze pierwotniaki z rodzaju Leishmania, przenoszone głównie przez ukąszenia muchówek w strefach tropikalnych i subtropikalnych. Choć pierwotnie uważano ją za chorobę endemiczną dla krajów rozwijających się, ostatnie lata pokazują jej rosnące znaczenie również w krajach o umiarkowanym klimacie, w tym w Polsce.
Spis treści:
- Czym jest leiszmanioza?
- Leiszmanioza – przyczyny rozwoju choroby
- Postacie i objawy leiszmaniozy
- Jak przebiega rozpoznanie leiszmaniozy?
- Leiszmanioza: leczenie
- Czy można zapobiec zachorowaniu na leiszmaniozę?
Czym jest leiszmanioza?
Leiszmanioza to grupa chorób wywołanych przez pasożytnicze pierwotniaki z rodzaju Leishmania. Te małe, jednokomórkowe organizmy mogą przenikać do organizmu człowieka poprzez ukąszenia pewnych gatunków muchówek z rodzaju Phlebotomus i Lutzomyia. Możliwa jest także transmisja przez przetoczenie krwi, nieodpowiednią higienę wśród osób uzależnionych od narkotyków (wielorazowe igły) oraz drogą wertykalną z matki na płód. Człowiek, zwierzęta domowe (bydło, psy i koty) oraz dzikie, takie jak gryzonie, stanowią naturalne rezerwuary dla pierwotniaków Leishmania.
Po dostaniu się do organizmu, pierwotniaki zarażają makrofagi (jeden z rodzajów białych krwinek), co nie tylko prowadzi do rozprzestrzeniania się patogenu po całym organizmie, ale także do wywoływania zaburzeń odporności.
>> To także może Cię zainteresować: Choroby tropikalne cz.1 – malaria
Leiszmanioza w Polsce: jak często występuje?
Choroba występuje głównie w krajach tropikalnych i subtropikalnych, obejmując ponad 90 krajów na całym świecie, głównie w Azji, Afryce, na Bliskim Wschodzie oraz w Ameryce Środkowej i Południowej. Na świecie ponad 12 milionów ludzi jest zainfekowanych pierwotniakami z rodzaju Leishmania.
W Polsce przypadki leiszmaniozy są rzadkie, występują sporadycznie, zazwyczaj u osób podróżujących do krajów endemicznych lub u migrantów z tych regionów. Obserwuje się jednak wzrost liczby przypadków importowanych, co związane jest z intensyfikacją podróży międzynarodowych.
Leiszmanioza – przyczyny rozwoju choroby
Choroba rozwija się po ukąszeniu przez zakażone samice muchówki. Podczas żerowania, ruchliwe, wiciowate formy promastigota Leishmania są wprowadzane do organizmu człowieka i szybko fagocytowane przez białe krwinki (makrofagi, komórki dendrytyczne oraz neutrofile), zamiast zostać zdegradowane. Wewnątrz zainfekowanych komórek przekształcają się w amastigoty (formy bezwiciowe) ulegając w nich namnażaniu. Zakażone białe krwinki, rozprzestrzeniając się po całym organizmie, prowadzą do zainfekowania różnych narządów i tkanek.
Cykl życiowy pasożyta zamyka się, gdy muchówka ponownie żeruje, konsumując formę bezwiciową, która w jej przewodzie pokarmowym przekształca się ponownie w formę wiciową. Pierwotniak wędruje do narządu kłująco-ssącego muchówki, przygotowując się do zakażenia kolejnego gospodarza przy następnym ukąszeniu.
Do czynników ryzyka choroby należą:
- ubóstwo,
- migracje ludności,
- niedożywienie,
- zła higiena,
- obniżona odporność,
- zmiany klimatu.
Zmiany temperatury i opadów wpływają na wielkość oraz rozmieszczenie geograficzne populacji muchówek.
>> Przeczytaj też: Odporność populacyjna – co to takiego?
Postacie i objawy leiszmaniozy
Okres inkubacji objawów choroby jest długi i może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy. Choroba może przyjmować różne formy kliniczne, od łagodnych postaci skórnych (np. owrzodzenie z Aleppo) po cięższe, zagrażające życiu postaci narządowe (np. kala-azar, czyli gorączka dum-dum), zależnie od gatunku Leishmania i reakcji immunologicznej gospodarza.
Leiszmanioza trzewna
Leiszmanioza trzewna, będąca najgroźniejszą postacią choroby, charakteryzuje się zajęciem narządów wewnętrznych, takich jak wątroba, śledziona i szpik kostny. Czas inkubacji jest najdłuższy ze wszystkich postaci i zazwyczaj trwa od 3 do 6 miesięcy, z rekordową możliwością ujawnienia się aż do 2 lat. Przebieg leiszmaniozy trzewnej może być nagły, ale najczęściej rozwija się skrycie przez wiele miesięcy. Objawy tej postaci choroby obejmują:
- uporczywą, nawracającą gorączkę ze stopniowym osłabieniem i wyniszczeniem organizmu,
- biegunkę,
- hiperpigmentację skóry,
- powiększenie węzłów chłonnych, wątroby oraz śledziony,
- obecność płynu w jamie otrzewnej,
- obrzęki.
Zaburzenia układu odpornościowego towarzyszące leiszmaniozie zwiększają podatność na wtórne infekcje bakteryjne zarówno układu oddechowego, jak i pokarmowego, a także na gruźlicę i posocznicę. Dodatkowo, problemy z krzepnięciem krwi mogą powodować groźne dla życia krwotoki.
Leiszmanioza skórna
Leiszmanioza skórna manifestuje się w postaci owrzodzeń skórnych, z wysiękiem surowiczym oraz martwicą tkanki. Zmiany mogą być pojedyncze lub wielokrotne i występować na miejscu ukąszenia owada lub dalej od niego. Owrzodzenia ulegają samoistnemu zagojeniu (2-10 miesięcy) z powstaniem najpierw strupa a następnie blizny.
Leiszmanioza skórno-śluzówkowa
Ta forma choroby początkowo przypomina postać skórną z typowymi dla niej zmianami. Po latach od zakażenia może dojść do rozwoju owrzodzeń zarówno na skórze, jak i błonach śluzowych jamy ustnej, nosa i gardła.
Pierwszym objawem są krwawienia z nosa oraz jego niedrożność, która w następstwie stanu zapalnego śluzówki prowadzi do poważnych deformacji nosogardzieli oraz trudności w oddychaniu i połykaniu.
Jak przebiega rozpoznanie leiszmaniozy?
Rozpoznanie leiszmaniozy opiera się na objawach klinicznych oraz potwierdzeniu obecności pierwotniaka w próbkach biologicznych, takich jak wymazy z owrzodzeń lub aspiraty szpiku kostnego. W przypadku leiszmaniozy trzewnej często występuje znaczna niedokrwistość, leukopenia, trombocytopenia oraz hipoproteinemia.
| Ciekawostka: W niektórych programach badawczych używa się wyszkolonych psów do wykrywania leiszmaniozy u ludzi poprzez analizę zapachów wydzielanych przez zakażone tkanki. |
Do najczęściej stosowanych metod diagnostycznych należą badania mikroskopowe (np. ocena wycinków i wymazów ze zmian skórnych) oraz molekularna detekcja materiału genetycznego pierwotniaków z rodzaju Leishmania za pomocą techniki PCR (Polymerase chain reaction), szczególnie używanej w przypadku leiszmaniozy trzewnej. Badania serologiczne, które oceniają obecność przeciwciał przeciwko Leishmania, są obarczone większym ryzykiem błędu diagnostycznego.
Leiszmanioza: leczenie
Leczenie leiszmaniozy zależy od postaci choroby oraz lokalizacji zakażenia. W większości przypadków leiszmaniozy skórnej nie ma potrzeby stosowania leków ogólnoustrojowych, a jedynie preparaty miejscowe. W leiszmaniozie śluzówkowo-skórnej i trzewnej standardowa terapia obejmuje leki przeciwpierwotniakowe, takie jak amfoterycyna B, liposomalna amfoterycyna B, miltefozyna lub środki antymalaryczne. W przypadku braku leczenia, leiszmanioza trzewna prowadzi do śmierci u 95% chorych w ciągu dwóch lat od wystąpienia objawów.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie leiszmaniozy?
Leczenie prowadzi do ustąpienia objawów leiszmaniozy.
W przypadku postaci skórnej, spontaniczne gojenie się zmian występuje u 90% chorych w przeciągu roku. Rozległa postać skórna oraz postać z zajęciem błon śluzowych mogą jednak prowadzić do trwałych deformacji skórnych i zwiększonego ryzyka poważnych zakażeń bakteryjnych.
Leiszmanioza trzewna jest przewlekłą i postępującą chorobą. Ponieważ obserwuje się nawroty po leczeniu u osób z osłabionym układem odpornościowym, nie można być pewnym całkowitej eliminacji pasożyta z organizmu mimo stosowanej terapii.
>> Sprawdź też: Chikungunya – jakie są objawy choroby zapalenia stawów?
Czy można zapobiec zachorowaniu na leiszmaniozę?
Zapobieganie leiszmaniozie obejmuje unikanie ukąszeń owadów, stosowanie repellentów, noszenie odzieży ochronnej oraz unikanie podróży do obszarów endemicznych bez odpowiedniej profilaktyki.
Leiszmanioza jest poważną chorobą tropikalną, która może mieć różnorodne formy kliniczne i wymaga specjalistycznego podejścia diagnostycznego oraz terapeutycznego. Wczesna diagnoza i skuteczne leczenie są kluczowe dla poprawy wyników klinicznych pacjentów. Profilaktyka obejmująca edukację zdrowotną oraz odpowiednie środki ochrony osobistej może znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowania na leiszmaniozę.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk
Bibliografia
- Mann S., Frasca K., Scherrer S. et al. A Review of Leishmaniasis: Current Knowledge and Future Directions. Curr Trop Med Rep. 2021;8(2):121-132.
- Kevric I., Cappel MA., Keeling JH. New World and Old World Leishmania Infections: A Practical Review. Dermatol Clin. 2015 Jul;33(3):579-93.
- eBioMedicine. Leishmania: an urgent need for new treatments. EBioMedicine. 2023 Jan;87:104440.
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/leishmaniasis (01.06.2024).
- https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zarazenia-pasozytnicze/161601,leiszmanioza (01.06.2024).
