Zoonozy to choroby odzwierzęce, które mogą stanowić zagrożenie dla człowieka. Z artykułu dowiesz się, jakie są najczęstsze choroby odzwierzęce i jakie objawy im towarzyszą. Opowiemy też o badaniach wykonywanych w kierunku zoonoz.
Spis treści:
- Czym są choroby odzwierzęce?
- Najpowszechniejsze zoonozy kojarzone z kotami
- Zoonozy, które mogą przenosić psy
- Przykłady innych chorób odzwierzęcych
- Badania na choroby odzwierzęce – jak diagnozuje się zoonozy?
- Jak zapobiegać chorobom odzwierzęcym?
Czym są choroby odzwierzęce?
Choroby odzwierzęce (zoonozy) to choroby lub infekcje wywołane przez wirusy, bakterie, pasożyty, czy priony. Wektorem dla patogenów są np.: zwierzęta domowe, gospodarskie lub dzikie. Na zoonozy szczególnie narażone są grupy zawodowe, tj. rolnicy, hodowcy, opiekunowie zwierząt, weterynarze, a także posiadacze zwierząt domowych, w tym również dzieci.
W jaki sposób objawiają się choroby odzwierzęce u ludzi?
Zoonozy to duża grupa zróżnicowanych chorób, które są wywoływane przez różne patogeny. Obraz kliniczny może znacząco się różnić zależnie od:
- przyczyny zakażenia, np. konkretnego gatunku pasożyta, serotypu wirusa lub szczepu bakteryjnego;
- drogi zakażenia (np. pokarmowej, oddechowej, kontaktowej, przez łożysko) i/lub sposobu przenoszenia się patogenu (np. za pomocą wektora – owadów jak kleszcze i komary).
Dodatkowo objawy chorób odzwierzęcych u ludzi są skrajnie odmienne. Mogą one dotyczyć, np.:
- układu nerwowego (np. drgawki, zapalenie mózgu, zaburzenia świadomości);
- układu pokarmowego (np. biegunka, wymioty);
- układu oddechowego (np. kaszel, duszność, zapalenie płuc);
- skóry (wysypki, owrzodzenia, świąd).
Mogą być to również objawy ogólne, do których zalicza się gorączkę, zmęczenie i powiększenie węzłów chłonnych.
>> Zobacz również: Kiedy podejrzewać infekcję pasożytniczą u dziecka
Najpowszechniejsze zoonozy kojarzone z kotami
Koty są nośnikami różnych patogenów – często są kojarzone z toksoplazmozą, chociaż człowiek najczęściej zaraża się toksoplazmozą przez spożycie zakażonej żywności, a nie kontakt z kocim pupilem.
Uwagę zwraca również choroba kociego pazura. Obie jednostki chorobowe zostały opisane poniżej.
Choroba kociego pazura
Za chorobę kociego pazura odpowiadają bakterie Bartonella hensalae. Rezerwuarem tego patogenu są koty domowe. Do zakażenia dochodzi na skutek podrapania lub pogryzienia przez kota.
Chorobie towarzyszą zmiany skórne (pojawiające się po 3-10 dniach od zranienia). W jej przebiegu odnotowuje się limfadenopatię, a także gorączkę, zapalenie wątroby, zapalenie nerwu wzrokowego i encefalopatię (uszkodzenie mózgowia).
W diagnostyce choroby kociego pazura wykorzystuje się badania serologiczne, metody barwnikowe zakażonej tkanki, posiew i metodę PCR.
>> Przeczytaj też: Choroba kociego pazura objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie
Toksoplazmoza
Toksoplazmozę wywołuje pasożyt Toxoplasma gondii. Zakażenie toksoplazmozą jest przenoszone egzogennie:
- drogą pokarmową – najczęstsza droga zakażenia – spożycie żywności (surowego lub półsurowego mięsa), nieprzegotowanej wody, niepasteryzowanego mleka, nieumytych warzyw (z ziemią zanieczyszczonną kocimi odchodami) lub nieumycie rąk po sprzątaniu kociej kuwety;
- drogą wewnątrzmaciczną – tachyzoitów przez łożysko u ciężarnych z zakażeniem pierwotnym;
- drogą parenteralną – np. podczas transfuzji krwi, transplantacji narządów.
W przypadku toksoplazmozy odnotowuje się również zarażenie na drodze endogennej. Występuje ono wyłącznie u osób z przebytą w przeszłości infekcją. Dochodzi w niej do przekształcenia form „uśpionych” do aktywnych przy korzystnych dla pasożyta warunkach, tj. niedoboru odporności.
Objawy toksoplazmozy zależą od przebiegu – w ostrej toksoplazmozie występują symptomy podobne jak w mononukleozie zakaźnej.
Toksoplazmoza a ciąża
Toksoplazmoza jest zagrożeniem dla ciąży i płodu. W postaci wrodzonej wyróżnia się triadę objawów tzw. „triada Sabina-Pinkertona”. Składają się na nią:
- wodogłowie,
- zwapnienia śródczaszkowe,
- zapalenie siatkówki i naczyniówki oka.
Wraz z rozwojem dziecka mogą pojawić się powikłania neurologiczne i oczne (choroby oczu).
Diagnostyka toksoplazmozy opiera się na wykonaniu testów serologicznych i badania metodą PCR na obecność DNA pasożyta (przede wszystkim z krwi).
>> Więcej informacji: Toksoplazmoza – źródła zarażenia, objawy i diagnostyka
Zoonozy, które mogą przenosić psy
Psy są nosicielami bakterii, pasożytów i wirusów. Mogą być odpowiedzialne za szerzenie się, m.in. wścieklizny, świerzbu, tężca i rzadziej występujących chorób, jak np. dipylidozy.
Wścieklizna
Wścieklizna to wirusowa choroba odzwierzęca o ostrym przebiegu przenoszona głównie przez dzikie zwierzęta. Atakuje centralny układ nerwowy i w przypadku braku leczenia niemal zawsze prowadzi do śmierci. Objawy choroby to m.in. zaburzenia świadomości, nadpobudliwość, problemy z połykaniem, napady drgawkowe oraz porażenie kończyn. Do zarażenia dochodzi poprzez ugryzienie człowieka przez zakażone zwierzę. Według WHO wścieklizna przyczynia się do zgonu 30-70 tysięcy ludzi na świecie.
| Warto wiedzieć: Psy podlegają obowiązkowemu i corocznemu szczepieniu przeciwko wściekliźnie. |
Świerzbowiec psi
Za świerzb u psów odpowiada świerzbowiec drążący psi (Sarcoptes scabiei var canis). Może on przenieść się na skórę człowieka, jednak nie jest tak inwazyjny, jak świerzbowiec ludzki (Sarcoptes scabiei var hominis). Wynika to z faktu, że nie drąży kanałów w naskórku i nie rozmnaża się na człowieku. Zmiany skórne obejmują głównie grudki, krostki, bąble pokrzywkowe z niewielkim świądem.
Dipylidoza
Dipylidoza to rzadka choroba pasożytnicza wywołana przez tasiemca psiego, przebiega najczęściej bezobjawowo. Do zarażenia dochodzi drogą pokarmową przez spożycie pchły zawierającej postać larwalną tasiemca. Rzadko objawia się świądem odbytu, wywoływanym wydalanymi członami pasożyta, które wykrywane są w badaniu kału.
Inne choroby odzwierzęce pochodzące od psów
W sierści psa mogą znajdować się również pasożyty jak wspomniany świerzbowiec lub pchły. Ich występowanie na skórze człowieka wiąże się z pojawieniem objawów skórnych, np. swędzenia, bąbli, podrażnień. Inna choroba odzwierzęca, której rezerwuarem może być pies, to tężec. Człowiek może zarazić się przez kontakt zranionej skóry z odchodami zwierzęcia zawierającymi bakterie Clotridiumtetani.
>> Przeczytaj również: Tężec — od urazu do choroby, objawy, leczenie, profilaktyka
Przykłady innych chorób odzwierzęcych
Inne choroby odzwierzęce, na które warto zwrócić uwagę to:
- bruceloza – nośnikiem bakterii Brucella jest bydło, psy, kozy i owce; chorobą można zarazić się drogą wziewną, pokarmową lub bezpośrednio np.: przez zadrapanie skóry;
- tularemia – wywołana przez bakterie Francisella tularensis; wektorami patogenu są kleszcze, pchły i zwierzęta (króliki, koty, wiewiórki);
- leptospiroza – nośnikiem bakterii Leptospira interrogans są ssaki, ptaki, gady i płazy; do zakażenia dochodzi w wyniku kontaktu z wodą lub ziemią zanieczyszczoną moczem zwierząt.
Zoonozy to również choroby wirusowe. Jedną z nich jest ptasia grypa, którą wywołuje wirus grypy A/H5N1 i roznoszony jest przez zarażone ptactwo.
| Warto wiedzieć: Gorączka Q wywoływana przez bakterie Coxiella burnetti może być stosowana jako broń biologiczna. To choroba zakaźna, która wywołuje objawy „grypopodobne” z zajęciem płuc, wątroby, serca i nerek. Bakteria może być rozpylana w formie aerozoli, znajdować się w żywności i wodzie. |
Badania na choroby odzwierzęce – jak diagnozuje się zoonozy?
Diagnostyka chorób odzwierzęcych i jej przebieg jest zależny od wywiadu lekarskiego. Podstawowe badania, jakie wykonuje się w przypadku podejrzenia zoonozy to:
- badania krwi – morfologia z rozmazem;
- posiewy bakteryjne kału, moczu i innych płynów ustrojowych.
Wśród chorób odzwierzęcych istotna jest również biopsja oraz badania genetyczne metodą PCR w celu identyfikacji DNA patogenu.
Na jakie choroby odzwierzęce można wykonać badania krwi?
Badaniami krwi stosowanymi w diagnostyce chorób odzwierzęcych są m.in. testy serologiczne czy też pełna morfologia. Pozwalają one na określenie poziomu specyficznych przeciwciał w przypadku podejrzenia m.in.:
- toksoplazmozy,
- brucelozy,
- glisty psiej,
- leptospirozy,
- wścieklizny.
Oprócz badań krwi, jednym z podstawowych testów jest badanie kału w kierunku pasożytów.
>> Przeczytaj też: Badanie kału w kierunku pasożytów. Jak się przygotować, ile trwa, co wykrywa? Fakty i mity
Jak zapobiegać chorobom odzwierzęcym?
Wielu chorób odzwierzęcych można uniknąć, pamiętając o myciu rąk, szczególnie po bezpośrednim kontakcie ze zwierzętami i codziennym sprzątaniu kociej kuwety.
Należy pamiętać, że zoonozy są również przenoszone drogą pokarmową, dlatego spożywane mięso i inne produkty odzwierzęce powinny pochodzić ze sprawdzonych źródeł oraz być poddawane odpowiedniej obróbce termicznej lub pasteryzacji.
Należy również pamiętać o regularnym odrobaczaniu, szczepieniach i profilaktyce przeciwpasożytniczej zwierząt.
Zoonozy to zróżnicowane choroby odzwierzęce, stanowiących zagrożenie dla ludzi. Istotną rolę w ich rozprzestrzenianiu jest brak odpowiedniej higieny rąk po kontakcie ze zwierzętami domowymi, gospodarskimi lub dzikimi. W przypadku podejrzenia zoonozy wykonuje się m.in. badania ogólne kału, posiewy bakteryjne, specjalistyczne testy serologiczne i genetyczne metodą PCR.
Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski
Bibliografia
- Boroń-Kaczmarska A, Wiercińska-Drapało A (2022) Choroby zakaźne i pasożytnicze TOM 1, Warszawa: PZWL
- Dzierżanowska-Fangrat K (2021) Leczenie chorób infekcyjnych, Warszawa: PZWL
- Morozińska-Gogol J (2016) Parazytologia medyczna. Kompendium, Warszawa: PZWL
- https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/165346,leptospiroza, dostęp 26.06.2024
- https://www.wetgiw.gov.pl/nadzor-weterynaryjny/grypa-ptakow, dostęp 26.06.2024
- https://www.mp.pl/pacjent/zdrowiewpodrozy/profilaktyka/65403,zapobieganie-chorobom-odzwierzecym, dostęp 24.06.2024
