Witamina B6 – pirydoksyna

Spis treści

1. Witamina B6 (pirydoksyna) – rola w organizmie
2. Biodostępność witaminy B6 (pirydoksyny) – czynniki wpływające na jej wchłanianie
3. Zapotrzebowanie i źródła witaminy B6 (pirydoksyny) w diecie
4. Niedobór i nadmiar witaminy B6 (pirydoksyny) w organizmie

Witamina B6 (pirydoksyna) – rola w organizmie

Witamina B6 (pirydoksyna) to w istocie kilka rozpuszczalnych w wodzie związków chemicznych, do których należą pirydoksal, pirydoksamina oraz pirydoksyna. Aktywną postacią tej witaminy jest fosforan pirydoksalu (PLP), będący kofaktorem około 160 reakcji zachodzących w organizmie człowieka. Z liczby reakcji, które zachodzą przy udziale pirydoksyny, wynika fakt, iż można ją spotkać w bardzo wielu miejscach organizmu, a jej rola jest niezwykle szeroka. Uczestniczy w przemianach węglowodanów, lipidów, aminokwasów oraz kwasów nukleinowych.

Najistotniejsze zadania witaminy B6 (pirydoksyny):

1. Witamina B6 (fosforan pirydoksalu) jest koenzymem fosforylazy glikogenu, enzymu rozkładającego glikogen do glukozy.
2. Witamina B6 (pirydoksyna) jest również kofaktorem przemiany tryptofanu do 5-hydroksy-tryptofanu (5-HTP), a potem do serotoniny. Niedobór witaminy B6 może hamować serotoninergiczny szlak metabolizmu tryptofanu i powodować niedobór ważnego neuroprzekaźnika, jakim jest serotonina.
3. Witamina B6 (pirydoksyna) to kofaktor syntetazy cystanionowej, uczestniczącej w rozpadzie homocysteiny do cystatationiny, a następnie w syntezie cysteiny. Jej brak skutkuje podwyższonym poziomem homocysteiny.
4. Witamina B6 (pirydoksyna) jest także koenzymem liazy sfingozyno-1-fosforanu (S1P), niedobór której prowadzi do zaburzeń funkcji limfocytów, limfopenii i immunosupresji, zaostrzenia procesów zapalnych i zwiększenia wydzielana cytokin prozapalnych.
5. Witamina B6 (pirydoksyna) reguluje funkcje enzymu hydroksymetylotransferazy serynowej 2 (SHMT2), która bierze udział w metabolizmie kwasu foliowego, reguluje również produkcję interferonu typu I.
6. Witamina B6 (pirydoksyna) jest koenzymem syntazy kwasu 5-aminolewulinowego, enzymu biorącego udział we wbudowywaniu żelaza do pierścienia hemu, a dzięki temu powstawania hemoglobiny.

Praktyczne znaczenie witaminy B6 (pirydoksyny) to jej wpływ na:

• prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego – stymulacja produkcji neuroprzekaźników (serotonina, dopamina, GABA, noradrenalina),
• układ krążenia – obniżanie stężenia homocysteiny i zmniejszanie ryzyka miażdżycy, wpływ na prawidłowe funkcjonowanie krwinek czerwonych,
• układ hormonalny – wpływ na syntezę hormonów steroidowych,
• wpływ na układ immunologiczny – udział w hamowaniu procesów zapalnych i obniżanie stężenia cytokin prozapalnych,
• wchłanianie magnezu w przewodzie pokarmowym,
• stan skóry i włosów.

Biodostępność witaminy B6 (pirydoksyny) – czynniki wpływające na jej wchłanianie

Witamina B6 (pirydoksyna) wchłania się w jelicie cienkim. Pobierana jest z diety w postaci fosforanów pirydoksalu i pirydoksaminy, natomiast wchłania się w postaci wolnej, aby następnie w tkankach docelowych – tkance mózgowej, wątrobie, nerkach – ulec konwersji do aktywnych fosforanów. Badania wskazują, iż możliwości konwersji pirydoksyny do formy fosforanu są ograniczone i tylko 7 mg witaminy B6 (pirydoksyny) może ulegać fosforylacji. Większa zawartość pirydoksyny we krwi nie powoduje zwiększenia stężenia formy aktywnej. Po wykonaniu swojego zadania witamina B6 (pirydoksyna) wydalana jest z moczem w postaci kwasu pirydoksynowego.

Przetwarzanie żywności zmniejsza zawartość witaminy B6 (pirydoksyny) w produktach żywnościowych. Znaczenie ma obróbka termiczna czy konserwowanie żywności, ale również mrożenie.

Całkowitą zawartość pirydoksyny w organizmie człowieka ocenia się na 16-25 mg, magazynowana jest w wątrobie, mięśniach i mózgu.

Zapotrzebowanie i źródła witaminy B6 (pirydoksyny) w diecie

Witamina B6 (pirydoksyna) występuje zarówno w produktach roślinnych, jak i zwierzęcych. Jej źródłem są drożdże, kiełki pszenicy, otręby pszenne, rośliny strączkowe, orzechy, mięso, mleko i jaja.

Zapotrzebowanie na witaminę B6 (pirydoksynę) jest uzależnione od ilości białka w diecie. Im większa podaż białka, tym większe zapotrzebowanie na pirydoksynę. Ponadto więcej witaminy B6 (pirydoksyny) powinny dostarczać kobiety w ciąży i karmiące oraz sportowcy.

Niedobór pirydoksyny występuje rzadko. Na niedobór pirydoksyny i zmniejszone jej stężenie w osoczu są narażone następujące grupy osób:

• palacze wypalający 10 i więcej papierosów dziennie,
• pacjenci stosujący określone grupy leków: przeciwbólowe, przeciwbakteryjne, przeciwcukrzycowe, przeciwdepresyjne, blokery kanału wapniowego, leki stosowane w astmie i obniżające poziom lipidów we krwi, leki antykoncepcyjne, leki przeciwpadaczkowe, inhibitory pompy protonowej,
• osoby starsze.

Niedobór i nadmiar witaminy B6 (pirydoksyny) w organizmie

Niedobór witaminy B6 (pirydoksyny) nie jest często spotykany, ale może zdarzyć się u osób starszych, zwłaszcza z polipragmazją – zażywających wiele leków. Niska zawartość witaminy B6 (pirydoksyny) w diecie osób starszych skutkuje:

• osłabieniem,
• upośledzeniem aktywności fizycznej,
• podwyższonym poziomem homocysteiny,
• upośledzeniem funkcji poznawczych,
• zaburzeniami odporności.

Objawy niedoboru witaminy B6 (pirydoksyny) mogą przypominać symptomy niedoboru innych witamin z grupy B, np. problemy skórne, podrażnienie języka, zapalenie błon śluzowych jamy ustnej. Ponadto słabość mięśni, skurcze mięśni, zaburzenia wchłaniania magnezu, niedokrwistość.

Względny niedobór witaminy B6 (pirydoksyny) obserwuje się w rzadko występującej, genetycznie uwarunkowanej chorobie PDE – pyridoxine-dependent epilepsy. Jej objawami są drgawki i nawracające stany padaczkowe, niereagujące na standardowe leki przeciwpadaczkowe. Chorobę wywołuje mutacja genu kodującego enzym biorący udział w przemianie aminokwasu – lizyny. Skutkiem tej mutacji jest nadmiar substancji, które powodują, że w organizmie nie jest obecna aktywna pirydoksyna. Chorobę leczy się dużymi dawkami witaminy B6 (pirydoksyny), podawanymi dożylnie.

Nadmiar witaminy B6 (pirydoksyny) może powodować interakcję z niektórymi lekami, zaburzając ich działanie. Dotyczy to fenytoiny (leku przeciwdrgawkowego), fenobarbitalu (leku uspokajającego), lewodopy (używanej w leczeniu choroby Parkinsona).

Piśmiennictwo

1. Stach K, Stach W, Augoff K. Vitamin B6 in Health and Disease. Nutrients. 2021 Sep 17;13(9):3229. doi: 10.3390/nu13093229. PMID: 34579110; PMCID: PMC8467949.
2. Alsaeedi A, Welham S, Rose P. Impact of lifestyle factors on dietary vitamin B₆ intake and plasma pyridoxal 5′-phosphate level in UK adults: National Diet and Nutrition Survey Rolling Programme (NDNS) (2008-2017). Br J Nutr. 2023 Oct 28;130(8):1403-1415. doi: 10.1017/S0007114523000417. Epub 2023 Feb 15. PMID: 36789783; PMCID: PMC10511679.
3. Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
4. Gertig H., Przysławski J., Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.