Glistnica (askarioza) – choroba pasożytnicza układu pokarmowego

Spis treści

1. Glistnica (askarioza) – częstość występowania
2. Glistnica (askarioza) – drogi zarażenia
3. Glistnica (askarioza) – czynnik etiologiczny
4. Glistnica (askarioza) – objawy chorobowe
5. Glistnica – rozpoznanie
6. Glistnica – leczenie
7. Glistnica – profilaktyka

Glistnica jest najbardziej powszechną na świecie chorobą pasożytniczą przewodu pokarmowego. Szacuje się, że ogólna liczba zarażonych Ascaris lumbricoides (glista ludzka) może przekraczać miliard osób. Choroba dotyczy przede wszystkim krajów rozwijających się, ale do zarażenia może dojść wszędzie tam, gdzie jest kontakt z ziemią i panują warunki o niskim statusie sanitarnym.

Glistnica (askarioza) – częstość występowania

Zarażenia Ascaris lumbricoides (glistą ludzką) zdarzają się na całym świecie. Występują przede wszystkim na obszarach tropikalnych, charakteryzujących się ciepłym i wilgotnym klimatem, oraz w strefach umiarkowanych w okresie miesięcy letnich. Liczba przypadków glistnicy wśród ludzi na świecie szacowana jest na 800 mln – 1,2 miliarda. Dane statystyczne dotyczące zapadalności na glistnicę w Polsce były prezentowane przez Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny do 2008 roku, w którym odnotowano ponad 5,8 tys. przypadków zachorowań. Obecnie dane o przypadkach glistnicy w  Polsce są nieoszacowane, z różnych źródeł wynika, że problem dotyka < 1% ludności i dotyczy głównie środowiska wiejskiego.

Czynnikami sprzyjającymi zarażeniom glistą ludzką są:

• złe warunki sanitarne,
• nieprzestrzeganie higieny osobistej,
• stosowanie odchodów ludzkich jako nawozu,
• zła gospodarka ściekami.

Glistnica (askarioza) – drogi zarażenia

Jedynym rezerwuarem Ascaris lumbricoides (glista ludzka) są ludzie. Do zarażenia dochodzi drogą pokarmową poprzez:

• przeniesienie do ust gleby zanieczyszczonej ludzkimi odchodami (geofagia, przeniesienie przypadkowe w trakcie zabawy, pracy),
• spożywania owoców i warzyw, które nie zostały dokładnie umyte, obrane lub ugotowane.

Glistnica (askarioza) – czynnik etiologiczny

Glistnica wywoływana jest przez pasożyta Ascaris lumbricoides (glistę ludzką) – gatunek należący do robaków obłych (nicieni). Samica osiąga długość 40-42 cm, mniejszy od niej samiec ok. 15-25 cm.

Cykl rozwojowy Ascaris lumbricoides (glisty ludzkiej)

Do zarażenia człowieka dochodzi poprzez spożycie inwazyjnych jaj glisty. W jelicie cienkim gospodarza z jaj uwalniane są larwy, które przenikają ścianki jelita i dostają się do wątroby, gdzie wstępnie dojrzewają, a następnie naczyniami krwionośnymi docierają do płuc. W pęcherzykach płucnych dochodzi do ich podwójnego lnienia. Kolejnym etapem cyklu jest wędrówka larw poprzez oskrzeliki, oskrzela, tchawicę do krtani i gardła, skąd po połknięciu śliny larwy ponownie przemieszczają się do jelita cienkiego. W świetle jelita cienkiego glisty osiągają dojrzałość i zaczyna się rozmnażanie płciowe. W jelicie może przebywać jednocześnie do kilkuset osobników dorosłych. Dojrzałe osobniki mogą żyć 1-2 lata. Po upływie 2-3 miesięcy od zarażenia samice zaczynają składać do 200 tys. jaj dziennie. Jaja wydalane są na zewnątrz organizmu wraz z kałem. W środowisku wilgotnym (wilgotna gleba) i ciepłym (optymalnie 25°C) jaja w czasie 3-6 tygodni dojrzewają do formy inwazyjnej, zdolnej do zarażania. Nowy cykl rozpoczyna się wraz z połknięciem przez człowieka zanieczyszczonej jajami ziemi lub żywności. Jaja mogą przetrwać w ziemi przez 7-10 lat, zachowując właściwości inwazyjne.

Glistnica (askarioza) – objawy chorobowe

Objawy chorobowe w przebiegu glistnicy związane są zarówno z toksycznym, jak i mechanicznym oddziaływaniem pasożytów na organizm gospodarza. Symptomy kliniczne zarażenia glistą ludzką są zależne od liczby spożytych jaj oraz od etapu cyklu rozwojowego pasożyta. Przy niewielkiej inwazji przebieg choroby może być bezobjawowy lub skąpoobjawowy. Masywna inwazja może prowadzić do objawów płucnych i powikłań w przewodzie pokarmowym. Wpływ na pojawienie się symptomów choroby ma również osobnicza odporność zarażonego. Czas od zarażenia do wystąpienia pierwszych objawów płucnych wynosi 4-16 dni.

Najczęstsze objawy glistnicy:

• ogólne osłabienie,
• zaburzenia snu,
• ból głowy,
• nadpobudliwość,
• objawy padaczkowe,
• obrzęki twarzy,
• zgrzytanie zębami,
• objawy przypominające alergię: pokrzywka, świąd, łzawienie,
• kaszel z odkrztuszaniem,
• ból gardła,
• częste infekcje układu oddechowego,
• dyskomfort i ból brzucha,
• nudności, wymioty,
• utrata apetytu,
• utrata wagi.

W przypadku bardzo masywnej infekcji może dojść do niedrożności jelit, zapalenia wyrostka robaczkowego i zapalenia uchyłków. Pasożyty mogą przenikać przez ścianę jelita, powodując zapalenie otrzewnej lub wnikać do przewodów żółciowych/trzustkowych, powodując zapalenie dróg żółciowych i ostre zapalenie trzustki. Czasami larwy glisty ludzkiej umiejscawiają się w innych narządach (oko, ucho, mózg, śledziona), gdzie po pewnym czasie otorbiają się, tworząc guzki robacze.

Glistnica – rozpoznanie

• metoda mikroskopowa (badanie podstawowe w diagnostyce glistnicy) – w preparatach wykonywanych z próbek kału pacjenta wykrywane są charakterystyczne jaja Ascaris lumbricoides. Celem zwiększenia prawdopodobieństwa wykrycia glistnicy badanie należy wykonać co najmniej trzykrotnie w odstępach 2-3-dniowych. Obecność jaj w kale jest potwierdzeniem glistnicy. Metoda zalecana jest przez CDC (Centers for Disease Control and Prevention).
• metoda makroskopowa – stwierdzenie obecności dorosłych osobników glisty ludzkiej w wydalanym kale lub wymiocinach jest potwierdzeniem glistnicy.
• metody serologiczne – wykrywanie w krwi przeciwciał w klasie IgG przeciwko Ascaris lumbricoides ma zastosowanie jako badanie uzupełniające do badania mikroskopowego. Wynik dodatni  może utrzymywać się przez wiele lat, wynik ujemny nie wyklucza zarażenia ze względu na możliwość wykonania badania zbyt wcześnie w tzw. okienku serologicznym.
• morfologia krwi – badanie pomocnicze, przy zarażeniu glistą ludzką obserwowana jest eozynofilia.

Glistnica – leczenie

Glistnica, niezależnie od braku lub wystąpienia objawów, podlega leczeniu. W przypadku wystąpienia zakażenia mieszanego glistnica powinna być leczona w pierwszej kolejności. Dobór leków zależny jest od przebiegu choroby i fazy cyklu. W terapii postaci jelitowej stosuje się leki przeciwpasożytnicze, w fazie płucnej stosuje się leczenie objawowe lekami rozszerzającymi oskrzela i glikokortykosteroidami. W przypadku masywnej infekcji może być konieczne leczenie operacyjne.

W trakcie leczenia należy bezwzględnie przestrzegać zasad higieny. Należy codziennie zmieniać bieliznę osobistą i pościelową oraz dezynfekować urządzenia sanitarne. 

Kontrolą po leczeniu jest badanie mikroskopowe kału przeprowadzone po 2-ch tygodniach od zakończenia terapii. Potwierdzeniem skuteczności leczenia jest ujemny wynik badania trzech próbek kału pobranych w odstępach 2-3-dniowych. W przypadku niepowodzenia kuracji należy powtórzyć terapię.

Glistnica – profilaktyka

Nie istnieją swoiste metody zapobiegania glistnicy. Metody nieswoiste polegają przede wszystkim na przestrzeganiu zasad higieny osobistej i żywności.

Chcąc zapobiec glistnicy, pamiętajmy o:

• higienie rąk,
• myciu owoców i warzyw,
• piciu wody ze sprawdzonego źródła,
• higienie przygotowywania posiłków (zabezpieczenie przed owadami),
• wpajaniu dzieciom podstawowych zasad higieny w trakcie zabawy, posiłków i po korzystaniu z toalety (mycie rąk, unikanie wkładania zabrudzonych rąk i zabawek do buzi).

Piśmiennictwo

1. Tomasz Mach, Szymon Nowak, Jerzy Stefaniak „Glistnica”;  data weryfikacji: 10 sierpnia 2023 (https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.4.24.4.3.?postlogin)
2. https://www.cdc.gov/parasites/ascariasis/index.html
3. „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2008 roku”; Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny – Zakład Epidemiologii; Warszawa 2009