Hormon wzrostu (HGH) – działanie, nadmiar, niedobór i badanie poziomu hormonu wzrostu u dzieci i dorosłych

Hormon wzrostu jest wydzielany przez przysadkę mózgową. Ma bezpośredni wpływ na metabolizm, wzrost i wydolność fizyczną. Jego wydzielanie jest zależnie, m.in. od hormonów podwzgórza. Stanem nieprawidłowym jest, zarówno jego nadmiar, jak i niedobór. W artykułu dowiesz się, czym jest hormon wzrostu, jakie funkcje pełni, a także, kiedy i jak oznaczyć jego poziom.

Spis treści:

1. Czym jest hormon wzrostu (HGH)?
   • Jak działa hormon wzrostu?
   • Jaki jest efekt działania hormonu wzrostu?
   • Jakie czynniki wpływają na uwalnianie hormonu wzrostu?
2. Niedobór hormonu wzrostu – przyczyny
   • Niedobór hormonu wzrostu – objawy u dzieci i dorosłych
3. Nadmiar hormonu wzrostu – przyczyny
   • Jakie są objawy nadmiaru HGH?
4. Jak zbadać hormon wzrostu?
5. Leczenie hormonem wzrostu – wskazania
6. Jak pobudzić uwalnianie hormonu wzrostu?

Czym jest hormon wzrostu (HGH)?

Ludzki hormon wzrostu (z ang. Human Growth Hormone, HGH) to ważne białko o wielu funkcjach wytwarzane i wydzielane przez przedni płat przysadki mózgowej. Jest głównym ośrodkiem hormonalnym regulacji procesu wzrastania oraz metabolizmu, warunkując wzrost, kompozycję ciała i wydolność fizyczną.

Jak działa hormon wzrostu?

Uwalnianie HGH z przysadki mózgowej reguluje struktura mózgowia zwana podwzgórzem wydzielająca nadrzędne hormony – GHRH i somatostatynę; pierwszy z nich pobudza, drugi hamuje wydzielanie HGH.

Po uwolnieniu do krążenia hormon wzrostu wiąże się i aktywuje receptory na powierzchni komórek w tkankach i narządach docelowych, takich, jak:

• wątroba,
• mięśnie,
• kości,
• tkanka tłuszczowa.

Hormon wzrostu jest kluczowym regulatorem wytwarzania tzw. insulinopodobnego czynnika wzrostu 1 (IGF1), który jest wydzielany z tkanek docelowych, zwłaszcza wątroby. Pobudzanie wydzielania kolejnych hormonów to główny mechanizm, który wywołuje aktywność biologiczną hormonu.

Z kolei zwiększony poziom HGH i IGF1 w surowicy wytwarza pętle sprzężenia zwrotnego, które prowadzą do hamowania GHRH, uwalniania somatostatyny, a w konsekwencji hamowania wydzielania hormonu wzrostu.

Jaki jest efekt działania hormonu wzrostu?

Hormon wzrostu (HGH) oddziałuje na wiele narządów i tkanek, skutkując:

• pobudzaniem do wzrostu tkanek oraz organów,
• wzrostem masy i siły mięśniowej,
• wzrostem kości (zwłaszcza długich), paznokci i włosów,
• ubytkiem tkanki tłuszczowej,
• zwiększeniem stężenia glukozy we krwi,
• nasileniem dzielenia się komórek w organizmie – stąd bierze się zwiększone ryzyko niektórych nowotworów,
• pobudzeniem aktywności układu odpornościowego.

>> Przeczytaj również: Insulinooporność – objawy, przygotowanie do badań

Jakie czynniki wpływają na uwalnianie hormonu wzrostu?

Układ regulujący odpowiednie stężenie hormonu wzrostu jest poddany czynnikom zewnętrznym, które mogą nasilać bądź osłabiać jego działanie.

Do zwiększenia stężenia HGH w organizmie prowadzą:

• wysiłek fizyczny,
• głodzenie,
• spożywanie posiłków bogatych w białko,
• sen adekwatny do zapotrzebowania,
• niektóre leki, np. propranolol, klonidyna,
• hormony płciowe (zarówno męskie, jak i żeńskie).

Do spadku uwalniania hormonu wzrostu dochodzi wskutek:

• niedożywienia,
• przewlekłego stresu,
• obecności chorób przewlekłych,
• stosowania niektórych leków, głównie glikokortykosteroidów (lecz nie wziewnych stosowanych np. u astmatyków),
• nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej,
• siedzącego trybu życia.

>> Przeczytaj także: Otyłość i jej zapobieganie – profilaktyka otyłości pierwotnej i wtórnej

Niedobór hormonu wzrostu – przyczyny

Do niedoboru tego ważnego dla wzrostu i rozwoju hormonu może prowadzić wiele chorób i stanów, a do najczęstszych należą:

• mutacje w genach kodujących jeden z elementów osi uwalniania HGH,
• guzy w obrębie głowy i czaszki,
• choroby układowe (np. sarkoidoza, histiocytoza, amyloidoza),
• infekcje (zwłaszcza gruźlica),
• zaburzenia naczyń ukrwiających przysadkę mózgową,
• urazy głowy i czaszki,
• radioterapia głowy i czaszki,
• leki (analogi somatostatyny, interferon, niektóre leki biologiczne).

Niedobór hormonu wzrostu – objawy u dzieci i dorosłych

Z uwagi na fakt, iż dzieci posiadają potencjał wzrostowy, a dorośli już zakończyli ten proces, niedobór hormonu wzrostu będzie się objawiał nieco inaczej w tych grupach wiekowych. U dzieci powoduje:

• słaby przyrost wzrostu,
• wysoki głos,
• epizody hipoglikemii – w okresie noworodkowym, przy obecności chorób wrodzonych,
• opóźnione lub brak dojrzewania płciowego,
• otyłość centralną.

U dorosłych z kolei dochodzi do:

• zmniejszenia gęstości mineralnej kości i większego ryzyka złamań,
• zmniejszenia masy mięśniowej,
• osłabienia,
• zwiększonego odkładania się tkanki tłuszczowej,
• zaburzeń gospodarki lipidowej.

>> Zobacz również: Osteoporoza – cicha choroba kości

Nadmiar hormonu wzrostu – przyczyny

Do nadmiaru hormonu wzrostu, dającego szereg niekorzystnych skutków, mogą prowadzić:

• guzy przysadki mózgowej produkujące somatotropinę,
• stosowanie środków dopingujących (analogów hormonu wzrostu).

Jakie są objawy nadmiaru HGH?

Podobnie jak w przypadku niedoboru, także i nadmiar objawiają się w sposób zróżnicowany, w zależności od wieku. U dzieci pojawia się gigantyzm, w przebiegu którego obserwuje się:

• nadmierny wzrost (powyżej 99. centyla),
• duże dłonie, stopy i głowę,
• grube palce,
• wyraziste rysy twarzy,
• opóźnione dojrzewanie płciowe,
• osłabienie,
• nieregularne miesiączki u dziewcząt,
• bóle głowy, nudności, wymioty,
• zaburzone pole widzenia.

U dorosłych nadmiar hormonu wzrostu prowadzi do akromegalii, która daje następujące objawy i/lub choroby:

• szerokie, pogrubione kości twarzoczaszki (szeroka żuchwa, łuki brwiowe),
• grube, szerokie dłonie,
• nadciśnienie tętnicze,
• cukrzyca,
• nadmierna potliwość,
• zaparcia,
• bóle stawów będące skutkiem zwyrodnienia.

Jak zbadać hormon wzrostu?

Ze względu na pulsacyjny charakter poziomów HGH we krwi, konwencjonalne pomiary w surowicy są prawie bezużyteczne, ponieważ wartości mogą wahać się od niewykrywalnych do bardzo wysokich, w zależności od czynników stresogennych i warunków środowiskowych. Zamiast tego przeprowadza się inne, bardzo miarodajne badanie. W teście stymulacji HGH pacjent powinien pozostać na czczo od około 12 godzin. Rano przeprowadza się prowokację farmakologiczną (za pomocą, klonidyny, propranololu, glukagonu, argininy lub hipoglikemii wywołanej insuliną), a dalej oznacza się stężenia hormonu wzrostu co godzinę w celu oceny odpowiedzi na stymulację.

Leczenie hormonem wzrostu – wskazania

Możliwość leczenia rekombinowanym ludzkim hormonem wzrostu (rGH) u dzieci jest w Polsce uwarunkowana spełnieniem szeregu kryteriów, które podano w programie lekowym B.19. Są to:

• wzrost poniżej 3 centyla dla płci i wieku,
• upośledzone tempo wzrastania, poniżej – 1 SD; wymagany jest co najmniej 6-miesięczny okres obserwacji w ośrodku uprawnionym do terapii hormonem wzrostu,
• opóźniony wiek kostny,
• wykluczenie potencjalnie modyfikowalnych przyczyn niskorosłości (np. niedokrwistość, niedoczynność tarczycy, zaburzenia wchłaniania),
• niski wyrzut hormonu wzrostu (poniżej 10 ng/ml) w 2. godzinnym teście,
• obniżony wyrzut hormonu wzrostu (poniżej 10 ng/ml) w dwóch, niezależnych testach stymulacji,
• nawracające stany hipoglikemii w okresie noworodkowym lub niemowlęcym,
• nieprawidłowości okolicy podwzgórzowo-przysadkowej (TK z kontrastem, MRI).

Należy zaznaczyć, że leczenie hormonem wzrostu jest możliwe tylko do osiągnięcia wieku kostnego 16 lat przez dziewczynkę i 18 lat przez chłopca.

Jak pobudzić uwalnianie hormonu wzrostu?

W celu pobudzenia fizjologicznych możliwości w zakresie uwalniania hormonu wzrostu można podjąć kilka działań, które jednocześnie przysłużą się całemu organizmowi:

• odpowiedni sposób żywienia – dieta zbilansowana ilościowo i jakościowo dla danej płci i wieku,
• higiena snu – odpowiednio długi czas trwania, stałe pory zasypiania i budzenia się,
• podejmowanie regularnej aktywności fizycznej.

>> Więcej na temat zdrowego odżywiania przeczytasz na naszym blogu – Dieta i suplementacja

Hormon wzrostu jest jednym z kluczowych elementów warunkujących wzrastanie, regenerację, siłę i wydolność organizmu. Jeśli podejrzewasz u siebie jego niedobór lub nadmiar to nie zwlekaj, udaj się na wizytę lekarską – otrzymasz odpowiednie zalecenia co do postępowania. Pamiętaj o regularnej aktywności fizycznej i zdrowym odżywianiu, dzięki czemu podniesiesz naturalną zdolność do większego uwalniania tego cennego hormonu.

Bibliografia

1. Feldt-Rasmussen U, Klose M. Adult Growth Hormone Deficiency- Clinical Management. [Updated 2022 May 23]. In: Feingold KR, Anawalt B, Blackman MR, et al., editors. Endotext [Internet]. South Dartmouth (MA): MDText.com, Inc.; 2000
2. Lu, M., Flanagan, J.U., Langley, R.J. et al. Targeting growth hormone function: strategies and therapeutic applications. Sig Transduct Target Ther 4, 3 (2019).
3. Tidblad A. The history, physiology and treatment safety of growth hormone. Acta Paediatr. 2022; 111: 215–224.
4. Olarescu NC, Gunawardane K, Hansen TK, et al. Normal Physiology of Growth Hormone in Adults. [Updated 2019 Oct 16]. In: Feingold KR, Anawalt B, Blackman MR, et al., editors. Endotext [Internet]. South Dartmouth (MA): MDText.com, Inc.; 2000-.
5. Bartke A. Growth Hormone and Aging: Updated Review. World J Mens Health. 2019 Jan;37(1):19-30. doi: 10.5534/wjmh.180018. Epub 2018 May 11. PMID: 29756419; PMCID: PMC6305861.
6. Takeda A, Cooper K, Bird A, et al. Recombinant human growth hormone for the treatment of growth disorders in children: a systematic review and economic evaluation. 2010. In: NIHR Health Technology Assessment programme: Executive Summaries. Southampton (UK): NIHR Journals Library; 2003-.