GFR – wskaźnik przesączania kłębuszkowego – jest jednym z podstawowych badań wykonywanych dla oceny czynności nerek. Miarą GFR jest klirens kreatyniny. Czym jest to badanie, jak się je wykonuje, co może mieć wpływ na wynik i czym mogą być spowodowane nieprawidłowe wartości? Zapraszamy do przeczytania artykułu.
Spis treści:
- Klirens kreatyniny – co to za badanie?
- Klirens kreatyniny a GFR
- Klirens kreatyniny – od czego zależy wartość klirensu kreatyniny?
- Jak wykonuje się klirens kreatyniny?
- Kiedy może być zlecony klirens kreatyniny?
- Klirens kreatyniny – nieprawidłowe wyniki
Klirens kreatyniny – co to za badanie?
Kreatynina jest produktem rozpadu fosforanu kreatyny – związku, który bierze udział w skurczu mięśni szkieletowych. Dobowa synteza kreatyniny zależy od masy mięśniowej i wynosi 20-22 mg/kg/24 h u mężczyzn i 18-20 mg/kg/24 h u kobiet.
Wydalanie kreatyniny z organizmu odbywa się wyłącznie przez nerki, dlatego jej ilość jest dobrą miarą ich pracy.
>> Więcej o tym czym jest kreatynina znajdziesz w artykule: Czym jest kreatynina?
Poziom kreatyniny może być mierzony we krwi oraz w moczu. Badanie kreatyniny w moczu może być oznaczeniem tej substancji w porannej próbce moczu lub w dobowej zbiórce moczu. Określenie zawartości kreatyniny w zbiórce dobowej jest punktem wyjścia do określenia klirensu kreatyniny.
Klirens kreatyniny wyliczany jest ze wzoru:
U – ilość kreatyniny w dobowej zbiórce moczu – mg/dl
V – objętość moczu ml/min
P – ilość kreatyniny w surowicy – mg/dl.
Niektóre wzory na obliczanie klirensu kreatyniny zawierają współczynnik korygujący – wzrost i masę ciała pacjenta, ponieważ ilość wytwarzanej kreatyniny zależna jest od masy mięśniowej.
Klirens kreatyniny a GFR
Klirens kreatyniny jest miarą GFR (ang. Glomerular Filtration Rate) – przesączania kłębuszkowego, czyli liczby mililitrów przefiltrowanych przez kłębuszki nerkowe na minutę. W praktyce pokazuje szybkość i wydajność filtracji nerkowej.
Określenie klirensu kreatyniny na podstawie dobowej zbiórki moczu – zbieranej przez 24 godziny – jest dokładniejszym wskaźnikiem filtracji kłębuszkowej niż jej oznaczenie z pojedynczej porcji.
Ilość kreatyniny wydzielanej przez nerki jest zmienna w ciągu dnia, dlatego zebranie całego wyprodukowanego przez nerki moczu pozwala na dokładniejsze zbadanie funkcji nerek.
Z tego powodu badanie wymaga starannego zebrania wszystkich porcji moczu. Jeśli pacjent pominie jedną mikcję, wyniki mogą być niekompletne.
Wskaźnik GFR można także wyliczyć na podstawie stężenia kreatyniny we krwi. Mówimy wówczas o wskaźniku eGFR.
Klirens kreatyniny – od czego zależy wartość klirensu kreatyniny?
Wartość klirensu kreatyniny zależna jest od ilości krwi, która dopływa do nerek, i od ich zdolności do filtrowania.
Jeśli tętnice nerkowe (doprowadzające krew do nerek) są zwężone (np. w przebiegu miażdżycy) lub pacjent jest odwodniony, ilość krwi przepływającej przez ten narząd jest mniejsza, co wpływa na wynik klirensu kreatyniny.
Osłabiona zdolność kłębuszków nerkowych do filtrowania (co dzieje się np. w takich chorobach jak kłębuszkowe zapalenie nerek czy martwica kanalików nerkowych) również wpływa na wynik klirensu kreatyniny.
Ciekawym jest fakt, iż pacjenci z chorobą jednej nerki mogą mieć prawidłowy wynik badania. W takich sytuacjach zdrowa nerka przejmuje funkcję obydwu i może zwiększać swój współczynnik filtracji. Organizm pacjenta funkcjonuje prawidłowo, spadek klirensu kreatyniny jest niezauważalny.
Czynniki wpływające na klirens kreatyniny:
- aktywność fizyczna – w czasie trwania dobowej zbiórki moczu powstrzymaj się od aktywności fizycznej;
- ciąża;
- dieta bogata w mięso;
- leki – niektóre antybiotyki ((aminoglikozydy, cefalosporyny), cymetydyna, cisplatyna;
- wiek – z każdą dekadą wieku klirens kreatyniny zmniejsza się o 6,5 ml m.in. ze względu na spadek GFR.
>> To może Cię zainteresować: Laboratoryjne badania nerek
Jak wykonuje się klirens kreatyniny?
Badanie klirensu kreatyniny wymaga:
- wykonania dobowej zbiórki moczu
- pobrania krwi (najczęściej po zakończeniu dobowej zbiórki moczu).
Dobowa zbiórka moczu dokonywana jest do specjalnego pojemnika – można go otrzymać w laboratorium. Pierwsza, poranna porcja moczu powinna zostać odrzucona, materiał zbieramy do zbiorczego pojemnika od drugiej mikcji i kończymy na porannej porcji moczu dnia następnego.
W czasie zbierania materiału do badania pacjent powinien się nawadniać.
Kiedy może być zlecony klirens kreatyniny?
Badanie klirensu kreatyniny jest dziś rzadziej wykonywane, ponieważ w rutynowej diagnostyce stosuje się wyliczanie wskaźnika eGFR na podstawie stężenia kreatyniny we krwi.
Wskazaniem do badania może być podejrzenie choroby nerek lub nieprawidłowa praca nerek w przebiegu chorób innych narządów, np. chorób serca.
Zalecane jest pacjentom z podwyższonym stężeniem kreatyniny w krwi, a także po stwierdzeniu białka lub krwi w rutynowym badaniu ogólnym moczu.
Do objawów chorób nerek zaliczamy:
- obrzęki – szczególnie obrzęki wokół oczu i na twarzy, które nasilają się w ciągu nocy, dlatego są szczególnie widoczne rano i stopniowo ustępują w ciągu dnia;
- zmianę barwy moczu – mocz może być ciemny;
- zmniejszoną ilość oddawanego moczu;
- zmianę częstości oddawania moczu (szczególnie w ciągu nocy);
- bóle w okolicach nerek;
- wysokie ciśnienie tętnicze krwi.
Przeczytaj także:
>> Nadciśnienie tętnicze – nowe rekomendacje – część 1
>> Nadciśnienie tętnicze – nowe rekomendacje (cz.2). Ciśnienie tętnicze a styl życia
>> Nadciśnienie tętnicze – nowe rekomendacje (cz. 3). Diagnostyka nadciśnienia tętniczego
Klirens kreatyniny – nieprawidłowe wyniki
Obniżony klirens kreatyniny występuje:
- w zaburzeniach funkcji nerek (niewydolność nerek, kłębuszkowe zapalenie nerek, martwica kanalików nerkowych);
- zaburzeniach dopływu krwi do nerek (miażdżyca, odwodnienie);
- w marskości wątroby z wodobrzuszem;
- we wstrząsie.
Podwyższony klirens kreatyniny może wystąpić:
- po wysiłku fizycznym;
- w ciąży;
- po zażyciu niektórych leków.
>> Sprawdź też: Anty-PLA2R – kluczowy marker serologiczny błoniastego kłębuszkowego zapalenia nerek
Klirens kreatyniny i wyliczany na jego podstawie GFR wykonywany jest z dobowej zbiórki moczu. Jest to badanie czasochłonne, dlatego w badaniach rutynowych określa się eGFR na podstawie oznaczania kreatyniny we krwi. W praktyce badanie to jest dziś rzadko wykonywane.
Piśmiennictwo:
- Pagana K., Pagana T., Testy laboratoryjne i badania diagnostyczne w medycynie, Elsevier Urban&Partner, Wrocław, 2013.
- Wielka Interna, Nefrologia, pod redakcją Michała Myśliwca. Medical Tribune Polska, Warszawa 2017. Wydanie II.
