Spis treści
- Giardia lamblia – cykl życiowy pasożyta
- Lamblioza (giardioza) – najczęstsze drogi rozprzestrzeniania zarażenia
- Lamblioza (giardioza) – grupy ryzyka
- Lamblioza (giardioza) – rozwój choroby
- Lamblioza (giardioza) – rozpoznanie
- Lamblioza (giardioza) – leczenie
- Zapobieganie lambliozie (giardiozie)
Lamblioza (inaczej giardioza) jest najbardziej powszechną na świecie pierwotniakową chorobą dwunastnicy i jelita cienkiego przebiegającą pod postacią biegunki. Szacuje się, że zarażenie pasożytem Giardia lamblia dotyczy w naszym kraju ok. 10% populacji dorosłych i nawet do 25-50% populacji dzieci. Rocznie odnotowuje się w Polsce ponad 2 tys. objawowych przypadków zarażenia. Przyswojenie od najmłodszych lat prawidłowych nawyków higienicznych może w znacznym stopniu zredukować prawdopodobieństwo zarażenia.
Giardia lamblia – cykl życiowy pasożyta
Przyczyną lambliozy (giardiozy) jest zarażenie pierwotniakiem Giardia lamblia (inaczej Giardia intestinalis, Giardia duodenalis). Jego rezerwuarem są zarówno domowe, jak i dzikie ssaki (np. psy, koty, bobry).
Cykl życiowy Giardia lamblia obejmuje dwa stadia rozwojowe: formę przetrwalną – cystę i formę wegetatywną – trofozoit. Poza organizmem pasożyty przeżywają wyłącznie w postaci cyst, które są odporne na niekorzystne warunki środowiskowe. Cysty mogą przetrwać w glebie lub zimnej wodzie do kilku miesięcy. Są też niewrażliwe na chlor stosowany do uzdatniania wody.
Cysty Giardia lamblia są dla człowieka formą inwazyjną – do zarażenia dochodzi drogą pokarmową poprzez ich połknięcie. W organizmie żywiciela cysty przemieszczają się z jamy ustnej do dwunastnicy, gdzie pod wpływem soku żołądkowego uwalniane są trofozoity zdolne do rozmnażania i uszkadzania jelita cienkiego. W kolejnym etapie cyklu trofozoity przesuwane do dalszych odcinków przewodu pokarmowego ponownie ulegają przekształceniu w cysty. W wydalanym kale obecne są zarówno cysty, jaki trofozoity.
Lamblioza (giardioza) – najczęstsze drogi rozprzestrzeniania zarażenia
- Połknięcie skażonej cystami wody lub pokarmu
- Bliski kontakt z osobą chorą na lambliozę, szczególnie w żłobkach, przedszkolach, domach dziecka
- Podróżowanie po krajach o złych warunkach sanitarnych
- Przenoszenie cyst do ust z zanieczyszczonych powierzchni (klamki w toalecie, pieluchy, przewijaki, zabawki)
- Stosunki oralno-analne bez zabezpieczenia
- Kontakt z zarażonymi zwierzętami lub środowiskiem zwierzęcym skażonym ich odchodami
Lamblioza (giardioza) – grupy ryzyka
- Osoby w placówkach opieki nad dziećmi
- Osoby z bliskiego kontaktu z chorym
- Turyści w krajach o złych warunkach sanitarnych
- Podróżnicy pijący nieoczyszczoną wodę ze źródeł, jezior lub rzek
- Osoby zażywające kąpieli w zanieczyszczonych zbiornikach wodnych (baseny, rzeki, jeziora)
- Ludzie czerpiący wodę do użytku domowego z płytkich studni
- Osoby z osłabionym układem odpornościowym
- Osoby mające kontakt z zarażonymi zwierzętami lub środowiskiem zwierzęcym skażonym ich odchodami
Lamblioza (giardioza) – rozwój choroby
Wystarczającą dawką prowadzącą do zarażenia jest połknięcie 10-100 cyst (w 1 g kału biegunkowego znajduje się 20 -150 tys. cyst). Chory/skolonizowany jest źródłem zarażenia dla osób z otoczenia. Wydalanie lamblii z kałem może trwać sześć miesięcy lub dłużej.
Najczęściej zarażenie Giardia lamblia prowadzi do bezobjawowej kolonizacji, która samoistnie ustępuje. Forma objawowa może przyjmować postać kliniczną ostrą lub przewlekłą.
Lamblioza (giardioza) ostra
Okres wylęgania ostrej lambliozy wynosi 7–14 dni. Objawy mogą utrzymywać się przez 2–4 tygodnie. Zazwyczaj choroba jest samoograniczająca się, ale u 30-50% nieleczonych zarażonych przechodzi w formę przewlekłą.
Objawy ostrej lambliozy:
- biegunka (ponad 90% przypadków),
- wzdęcia brzucha,
- cuchnący, tłusty stolec bez krwi i śluzu,
- ·skurcze lub ból brzucha,
- rozstrój żołądka lub nudności,
- wymioty,
- odwodnienie,
- ubytek masy ciała.
Lamblioza (giardioza) przewlekła
Postać przewlekła może być następstwem ostrej postaci choroby lub pojawia się niezależnie od niej. Objawy są podobne jak w formie ostrej, ale symptomy są łagodniejsze i mają tendencję do ustępowania i powracania po kilku dniach lub tygodniach. Czasami u osób chorych na lambliozę występują długotrwałe powikłania, takie jak reaktywne zapalenie stawów, zespół jelita drażliwego i nawracająca biegunka, która może trwać latami. Ciężka lamblioza może prowadzić u dzieci do niedożywienia, opóźnienia rozwoju fizycznego i psychicznego, depresji.
Zachorowanie na lambliozę nie daje trwałej odporności, możliwe jest ponowne zarażenie i rozwój choroby.
Lamblioza (giardioza) – rozpoznanie
Diagnostyka lambliozy opiera się na kryteriach klinicznych, laboratoryjnych i epidemiologicznych. Zgodnie z definicją klasyfikacji przypadku, ustanowioną przez Komisję Wykonawczą Unii Europejskiej w 2018 r. potwierdzony przypadek lambliozy wymaga spełnienia kryteriów klinicznych i laboratoryjnych. W przypadku braku wyników badań laboratoryjnych, objawy kliniczne z powiązaniem epidemiologicznym wskazują jedynie na przypadek prawdopodobny.
Kryteria laboratoryjne:
Spełnienie co najmniej jednego z następujących trzech kryteriów:
- wykazanie obecności cyst lub trofozoitów Giardia lamblia w stolcu, treści dwunastniczej lub w materiale z biopsji jelita cienkiego,
- wykazanie obecności antygenu Giardia lamblia w stolcu, płynie dwunastniczym lub w materiale z biopsji jelita cienkiego,
- wykrycie obecności kwasu nukleinowego Giardia lamblia w stolcu, płynie dwunastniczym lub w materiale z biopsji jelita cienkiego.
Wykrycie w materiale od pacjenta cyst, trofozoidów, antygenu lub materiału genetycznego Giardia lamblia podlega zgłoszeniu do SANEPID-u zgodnie z ROZPORZĄDZENIEM MINISTRA ZDROWIA z dnia 24 czerwca 2020 r. w sprawie zgłaszania wyników badań w kierunku biologicznych czynników chorobotwórczych u ludzi.
Badanie laboratoryjne kału
Próbka:
Próbka kału jest najprostszym w pozyskaniu materiałem do badań laboratoryjnych w kierunku zarażeń Giardia lamblia. Do pobrania materiału nie potrzeba specjalnego przygotowania. Kał powinien być oddany do czystego naczynia (nocnik, nakładka na muszlę toaletową), skąd należy przenieść porcję wielkości orzecha włoskiego do naczynka kałowego (dostępne w Punktach Pobrań, aptekach). Próbkę należy jak najszybciej dostarczyć do laboratorium.
Rodzaje wykonywanych testów:
Ze względu na okresowe pojawianie się cyst w kale, w przypadku uzyskania wyniku ujemnego, badanie należy powtórzyć jeszcze dwukrotnie w odstępie 2-3 dni.
UWAGA: Potwierdzenie zarażenia u jednego z domowników jest wskazaniem do wykonania badania u pozostałych osób wspólnie zamieszkujących.
Lamblioza (giardioza) – leczenie
Leczenie lambliozy jest obowiązkowe u wszystkich zarażonych, zarówno przy wystąpieniu objawów, jak i w przypadku bezobjawowej kolonizacji. Terapia obejmuje leczenie objawowe biegunki i podawanie leków eliminujących pasożyta. Ze względu na możliwość nawrotu choroby, wskazane jest wykonanie badania kontrolnego (wykrywanie antygenu, mikroskopia) po upływie 2-4 tygodni od zakończenia leczenia.
Zapobieganie lambliozie (giardiozie)
Nie istnieją swoiste metody profilaktyki lambliozy.
Zapobieganiu zarażenia Giardia lamblia służy:
- dbanie o higienę rąk,
- czyszczenie i dezynfekcja powierzchni i przedmiotów,
- unikanie spożycia wody bezpośrednio z jezior, rzek, strumieni,
- spożywanie wody butelkowanej, gotowanej przez co najmniej 1 minutę lub filtrowanej przy braku pewności, co do bezpieczeństwa wody pitnej,
- mycie owoców i warzyw w czystej wodzie,
- unikanie spożywania pokarmów niewiadomego pochodzenia, szczególnie w krajach/miejscach o niskich standardach sanitarnych,
- izolowanie osób z biegunką od pracy w placówkach opieki nad dziećmi,
- zakaz korzystania z kąpielisk w trakcie zarażenia i przez 2 tygodnie od ustąpienia objawów.
Piśmiennictwo
- DECYZJA WYKONAWCZA KOMISJI (UE) 2018/945 z dnia 22 czerwca 2018 r. w sprawie chorób zakaźnych i powiązanych szczególnych problemów zdrowotnych, które mają być objęte nadzorem epidemiologicznym, a także odpowiednich definicji przypadków – Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej
- ROZPORZĄDZENIEM MINISTRA ZDROWIA z dnia 24 czerwca 2020 r. w sprawie zgłaszania wyników badań w kierunku biologicznych czynników chorobotwórczych u ludzi.
- https://www.cdc.gov/parasites/giardia/infection-sources.html
- Tomasz Mach, Szymon Nowak, Jerzy Stefaniak „Giardioza” Medycyna Praktyczna – Interna
- E. Kuchar, „Zarażenia lamblią – objawy i powikłania”, Medycyna Praktyczna – Pediatria
- Informacja o zachorowaniach na giardiozę; NIZP-PZH
