Prawidłowy rozwój psychosomatyczny dziecka i jego dobry stan zdrowia zależny jest od prawidłowej diety. Intensywny rozwój młodego organizmu sprawia, że łatwo reaguje on na wszelkie niedobory pokarmowe. Jakie dzieci są szczególnie podatne na hipowitaminozę (niedobór witamin) i czy należy zalecać dzieciom dodatkową suplementację składników odżywczych? Jakich składników odżywczych dzieci w Polsce spożywają zbyt dużo? Zapraszamy do przeczytania artykułu.
Spis treści:
- Niedobory witamin u dzieci – kiedy mogą występować?
- Niedobory witamin i składników pokarmowych u niemowląt
- Niedobory witamin i składników pokarmowych u dzieci od 1 do 3 r.ż.
- Niedobór NNKT u dzieci
- Jak zapobiegać niedoborom witamin i minerałów u dzieci?
- Nadmiar składników pokarmowych w diecie
- Podsumowanie
Niedobory witamin u dzieci – kiedy mogą występować?
Niedobory witamin i minerałów u dzieci – dzięki postępowi w zakresie żywienia oraz poprawie warunków życia – nie są już problemem u dzieci zdrowych i spożywających zróżnicowaną dietę. Mogą pojawiać się natomiast w środowiskach, gdzie stosowany model żywieniowy jest:
- bogaty w produkty przetworzone, ubogi w świeże warzywa i owoce oraz pełnowartościowe białko
- wegański lub wegetariański – jeśli nie jest odpowiednio zbilansowany.
Drugą grupą dzieci narażonych na niedobory witamin i składników pokarmowych są dzieci z chorobami, którym towarzyszy zespół złego wchłaniania (celiakia, nieswoiste choroby zapalne jelit) lub takie, które wymagają diet eliminacyjnych (np. alergie pokarmowe).
Niedobory witamin i składników pokarmowych u niemowląt
Jakie niedobory pokarmowe zdarzają się u niemowląt?
- Witamina K – jest bardzo ważnym elementem prawidłowego działania układu krzepnięcia. Na niedobór witaminy K, a tym samym ryzyko krwawień, narażone są noworodki. Nasilenie krwawienia oraz jego umiejscowienie może być różne. Mogą to być wybroczyny na skórze, ale – co jest szczególnie groźne – mogą to być krwawienia śródczaszkowe, prowadzące do uszkodzenia mózgu. Dlatego noworodki objęte są programem profilaktyki, polegającym na podaniu witaminy K domięśniowo w ciągu 6 godzin po urodzeniu.
- Witamina D – niedobór witaminy D jest powszechny w naszej szerokości geograficznej, zarówno wśród dorosłych, jak i wśród dzieci. Niedobór witaminy D w młodszej populacji skutkuje krzywicą – stan, w którym obserwuje się zaburzenia mineralizacji kości. Objawy rozwiniętej krzywicy u dziecka to m.in. deformacja kości długich, rozmiękanie kości potylicy, zahamowanie wzrostu.
Jedynym sposobem zapobiegania krzywicy u dzieci jest suplementacja tej witaminy od pierwszych dni życia dziecka, niezależnie od tego czy jest karmione piersią czy nie.
Zalecana dawka witaminy D zależna jest od wieku niemowlęcia, u dzieci do 6 m.ż. zaleca się 400 IU/dobę, u dzieci od 6 do 12 m.ż. zaleca się do 600 IU/dobę.
- Jod – Polska jest krajem z niedoborem jodu, ale niedobór tego składnika pokarmowego – dzięki wzbogacaniu w jod soli – u osób dorosłych nie jest powszechny. Jednak jest problemem u niemowląt. U dzieci karmionych piersią pełne zapotrzebowanie na jod zaspokajane jest tylko w dwóch pierwszych miesiącach życia. Aby nie dopuścić do niedoborów tego pierwiastka u dziecka, kobieta karmiąca powinna zadbać o odpowiednią podaż jodu w swojej diecie. Dzieci karmione mlekiem zastępczym w mniejszym stopniu są narażone na niedobór jodu, ponieważ jest ono wzbogacane w ten składnik pokarmowy. Jednak ocenia się, iż w Polsce, aż u 82% niemowląt niekarmionych piersią, spożycie jodu jest niższe niż rekomendują zalecenia.
Tymczasem jod jest niezbędny do produkcji hormonów tarczycy, bardzo ważnych dla prawidłowego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego już w życiu płodowym, ale także u niemowląt i małych dzieci. Prawidłowa zawartość jodu w diecie zmniejsza ryzyko wystąpienia zaburzeń funkcji mózgu i poprawia funkcje poznawcze.
- Żelazo – to pierwiastek niezwykle ważny dla młodego organizmu. W ludzkim organizmie najwięcej żelaza jest w erytrocytach i hemoglobinie krwi. W organizmie dziecka żelazo jest również niezbędne dla prawidłowego rozwoju mózgu, jego odpowiedni poziom musi również zagwarantować przyrost masy mięśni i produkcję mioglobiny. Aby zapewnić optymalny poziom żelaza u niemowlęcia, musi być odpowiednie stężenie ferrytyny we krwi pępowinowej oraz prawidłowy poziom ferrytyny i hemoglobiny we krwi matki. W Polsce nie ma zaleceń, aby rutynowo suplementować żelazo u dzieci (nadmiar żelaza również nie jest korzystny dla zdrowia). Ponieważ jednak około 25% niemowląt spożywa mniej żelaza niż zalecają rekomendacje, należy być wyczulonym na wczesne wykrywanie jego niedoboru.
Do objawów niedoboru żelaza u dzieci należą:
- osłabienie, rozdrażnienie, nadpobudliwość psychoruchowa, zaburzenia apetytu;
- opóźniony rozwój psychoruchowy;
- zaburzenia neurologiczne, np. ADHD;
- sucha i szorstka skóra, wypadanie włosów, zapalenie kącików ust i języka.
Najlepszym sposobem zapobiegania niedoborom pokarmowym niemowląt jest dbanie o zrównoważoną i pokrywającą zapotrzebowanie dietę. Należy zwracać uwagę na to, w jaki sposób odbywa się rozszerzanie jadłospisu dziecka. W Polsce zwraca uwagę fakt, iż przy rozszerzaniu diety niemowlęcia nieproporcjonalnie rośnie udział cukru i słodyczy, brakuje natomiast ryb i mięsa. Niewielka jest w ich dietach ilość tłuszczów, aż 95% (sic!) niemowląt spożywa mniej tłuszczu niż jest to zalecane.
Niedobory witamin i składników pokarmowych u dzieci od 1 do 3 r.ż.
W diecie dziecka, które ukończyło 1 r.ż., zwraca uwagę nadmiar udziału energii pochodzący z sacharozy – prawie 75% dzieci spożywa za dużo cukru. U dzieci starszych znacząco większy niż zalecany, jest także udział białka w diecie.
A jak kształtuje się udział witamin i minerałów?
- Witamina D – najczęstszy niedobór witamin u dzieci powyżej 1 r.ż. 95% dzieci spożywa mniej witaminy D niż zalecają rekomendacje, a należy pamiętać, iż tylko ok. 20 % tego związku pochodzi z diety. Dlatego u każdego, również zdrowego dziecka, należy suplementować witaminę D i jest to jedyny uzasadniony suplement podawany dzieciom.
Dawka rekomendowana dla dzieci po ukończeniu 1 r.ż. wynosi od 600 -1000 IU/dobę, w zależności od masy ciała. Witaminę D należy dziecku podawać od września do kwietnia lub przez cały rok, jeśli niemożliwa jest synteza skórna w miesiącach letnich. Najlepszym sposobem dobrania indywidualnej dawki jest oznaczenie stężenia witaminy D we krwi. Wartości referencyjne stężenia tego związku w surowicy wynoszą 30-50 ng/ml i są takie same jak dla osób dorosłych.
Dzieci z otyłością powinny otrzymywać wyższe dawki suplementu (od 1200 IU/dobę).
- Witamina E – witamina rozpuszczalna w tłuszczach – badania wskazują, iż ok. 60% dzieci od 1-3 r.ż otrzymuje niewystarczającą ilość witaminy E, chociaż niedobry jej niedobory nie są obserwowane. Źródłami witaminy E w pokarmach są oleje roślinne, oliwa z oliwek, migdały i orzechy. Niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach mogą występować u dzieci z mukowiscydozą, charakterystyczne symptomy to neuropatia obwodowa, obrzęki i zmiany skórne.
- Potas – aż 87% dzieci w wieku 1-3 r.ż. w Polsce spożywa zbyt mało potasu.
- Wapń – blisko połowa dzieci od 1-3 r.ż ma niewystarczająca ilość wapnia w diecie.
- Jod – niewystarczająca ilość jodu w diecie występuje u 27% dzieci.
Niedobór NNKT u dzieci
Ważnym składnikiem odżywczym, którego niedobór w diecie dzieci jest powszechny są wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Problem dotyczy aż 99% (!) – zarówno niemowląt jak i dzieci starszych. Tymczasem ich rola w organizmie małych dzieci jest nie do przecenienia (mają wpływ m.in. na rozwój układu nerwowego i narządu wzroku).
Jak zapobiegać niedoborom witamin i minerałów u dzieci?
Jedynym sposobem, aby dziecko miało optymalny poziom wszystkich niezbędnych składników odżywczych, jest prawidłowo zbilansowana dieta. Ważne jest, aby w diecie dziecka codziennie były warzywa (połowa dzieci w Polsce spożywa za mało błonnika) oraz aby dziecko jadło przetwory mleczne i ryby.
Często można usłyszeć, że „moje dziecko nie lubi warzyw” albo „nie chce jeść warzyw”. Pamiętajmy jednak, iż dieta naszych dzieci i ich upodobania żywieniowe są uwarunkowane tym, co na co dzień gości na stole całej rodziny.
Badania jasno wskazują, iż matki ze zwiększoną masą ciała mają dzieci z otyłością, dzieci z niedoborem masy ciała mają rodziców z niskim BMI. Dlatego jeśli chcemy, aby nasze dzieci jadły zdrowo, sami musimy mieć takie nawyki żywieniowe.
Dla niektórych rodziców „rozwiązaniem” problemu potencjalnych niedoborów składników pokarmowych jest suplementacja preparatów wielowitaminowych. Należy podkreślić, iż nie jest to właściwe podejście do żywienia dziecka. Jedynym uzasadnionym suplementem dla naszych dzieci jest witamina D.
Oprócz niewystarczającej ilości warzyw, dzieci w Polsce mają zbyt małe spożycie mleka i mlecznych napojów fermentowanych, co skutkuje m.in. zbyt małym spożyciem wapnia. Niektórzy rodzice wykluczają te produkty z diety nawet w przypadkach, gdy to nie jest konieczne lub uzasadnione (np. nietolerancją laktozy). Należy jednak mieć świadomość, zwiększa to ryzyko niedoborów witamin z grupy B (B12, B2 ,B5) czy witaminy A.
Dlatego – aby nie dopuścić do niedoboru witamin lub minerałów u dziecka i przeciwdziałać niedoborowi błonnika i nienasyconych kwasów tłuszczowych, zaleca się:
- spożywanie trzech porcji warzyw i jednej porcji owoców dziennie;
- spożywanie produktów pełnoziarnistych (produkty zbożowe, kasza, ryż, makaron);
- spożywanie nabiału i jego przetworów.
Jeśli chodzi o warzywa, najlepszą opcją jest jedzenie ich w postaci surowej. Jeśli nie jest to możliwe, należy dbać o to, aby czas ich gotowania być jak najkrótszy i aby je wkładać do już gotującej się wody. Dobrym sposobem na ich przygotowanie jest również gotowanie na parze.
Nadmiar składników pokarmowych w diecie
Często mówimy o ryzyku niedoborów składników odżywczych u dzieci, rzadko wspomina się jednak o tym, iż już w diecie dzieci 1-3 r.ż widać nadmiar sodu. Aż 91% spożywa więcej sodu niż przewidują to normy dla poszczególnych grup wiekowych. Jest to oczywiście związane z tym, iż dodajemy nadmierną ilość soli do posiłków przygotowanych dla całej rodziny, w tym dla naszych dzieci.
Podsumowanie
Zbilansowana i zróżnicowana dieta dziecka jest podstawą jest zdrowia fizycznego oraz prawidłowego rozwoju. Dbajmy o to, aby nasze dzieci od najmłodszych lat nabierały zdrowych nawyków żywieniowych i pamiętajmy, iż jesteśmy dla nich wzorami do naśladowania. Jeśli jedynym warzywem, które gości na naszym stole są ziemniaki, nie dziwmy się, że nasze dziecko „nie lubi” warzyw.
PIŚMIENNICTWO
- Weker H. Barańska M., Mazur J. i wsp. Badanie pt. Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku 13–36 miesięcy w Polsce. Instytut Matki i Dziecka Warszawa 2011.
- https://forumpediatrii.pl/artykul/niedobory-witaminowe-czym-sie-przejawiaja-jak-im-przeciwdzialac
- Halczuk K.M., Karwowski B., Zaopatrzenie w jod w Polsce – niemowlęta do szóstego miesiąca życia, Endokrynologia Pediatryczna 2019.18.2.67:61-70. DOI: 10.18544/EP-01.18.02.1717
- Pleskaczyńska A., Profilaktyka i znaczenie niedoboru żelaza u dzieci – standard postępowania, Standardy Medyczne Pediatria, 2024 T. 21 409-414
