Rzeżączka – choroba przenoszona drogą płciową

Spis treści

1. Rzeżączka – częstość występowania
2. Rzeżączka – etiologia i rozwój choroby
3. Czynniki ryzyka rzeżączki
4. Rzeżączka – objawy
   • Rzeżączka – objawy u kobiet
   • Rzeżączka – objawy u mężczyzn
5. Rzeżączka – rozpoznanie
6. Rzeżączka – badania laboratoryjne
7. Rzeżączka – leczenie
8. Profilaktyka rzeżączki

Rzeżączka jest szeroko rozpowszechnioną chorobą przenoszoną drogą płciową. W 2020 r. na całym świecie odnotowano wśród dorosłych ponad 80 mln nowych infekcji. Liczba przypadków rzeżączki w Polsce w ostatnich latach uległa zwielokrotnieniu. Nieleczona choroba może prowadzić do niepłodności i innych powikłań zdrowotnych oraz zwiększa ryzyko zakażenia wirusem HIV.

Rzeżączka – częstość występowania

Rzeżączka jest jedną z trzech najbardziej powszechnych, obok kiły i chlamydiozy, bakteryjnych chorób przenoszonych drogą płciową. W 2020 roku na świecie odnotowano wśród dorosłych 82,4 mln nowych infekcji spowodowanych przez dwoinki rzeżączki. Dane te, ze względu na niedoskonały proces raportowania, są niedoszacowane.

W Polsce zgodnie z prawem, istnieje obowiązek zgłaszania przez lekarzy i laboratoria przypadków zachorowań/podejrzeń zachorowań na rzeżączkę do Powiatowych Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych. Dane w skali kraju prezentowane są w meldunkach epidemiologicznych przez Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego – Państwowym Zakładzie Higieny. W Polsce liczba wykrytych i zgłoszonych przypadków rzeżączki w ostatnich latach znacznie wzrosła. W okresie od początku stycznia do końca września 2023 r. odnotowano prawie dwukrotny wzrost przypadków rzeżączki w stosunku do danych z całego roku 2022.

Rzeżączka – etiologia i rozwój choroby

Rzeżączka jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie z gatunku Neisseria gonorrhoeae (dwoinka rzeżączki, gonokok). Jedynym naturalnym rezerwuarem gonokoków są ludzie. Drobnoustroje są bardzo wrażliwe na czynniki środowiskowe, dlatego szybko giną poza organizmem człowieka. Komórki dwoinek rzeżączki (gonokoków) posiadają na powierzchni nitkowate struktury (fimbrie), które odgrywają zasadniczą rolę w przebiegu choroby – wiążą bakterie z komórkami nabłonkowymi gospodarza i zapobiegają ich niszczeniu przez neutrofile.

Choroba przenosi się głównie poprzez kontakty seksualne (waginalne, analne i oralne). Na zakażenie bardziej narażone są kobiety. Do zakażenia może dojść również drogą wertykalną, w trakcie porodu, z zakażonej matki na dziecko.

Okres wylęgania rzeżączki trwa od kilku dni do dwóch tygodni. U mężczyzn objawy pojawiają się zazwyczaj po 2-5 dniach, u kobiet po 7-14 dniach.

Czynniki ryzyka rzeżączki

Do najważniejszych czynników, które mają wpływ na zakażenie dwoinką rzeżączki (gonokokami) od osoby zainfekowanej, należą:

• seks bez zabezpieczenia barierowego (prezerwatywy),
• duża liczba partnerów/partnerek seksualnych,
• inne zakażenia przenoszone drogą płciową,
• obecność napletka u mężczyzn.

Rzeżączka – objawy

Objawy chorobowe, będące następstwem zakażenia dwoinkami rzeżączki (gonokokami), mogą wystąpić zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Zmiany zazwyczaj występują w miejscu wtargnięcia drobnoustrojów do organizmu. W przebiegu choroby mogą pojawić się również niespecyficzne symptomy ogólne (stan podgorączkowy).

Rzeżączka – objawy u kobiet

Rzeżączka u większości kobiet przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo. Z tego względu często do rozpoznania zakażenia dochodzi „przypadkiem” np. z powodu objawów u partnera seksualnego lub podczas wykonywania badań z innych przyczyn. Zakażenie objawowe u kobiet manifestuje się głównie zapaleniem kanału szyjki macicy, rzadziej występuje zapalenie cewki moczowej. Kobieta może odczuwać bóle podbrzusza, pieczenie i ból przy oddawaniu moczu, nasilone parcie na mocz. Pojawiają się śluzowo-ropne upławy, zaburzeniu ulega cykl miesiączkowy – dochodzi do krwawień międzymiesiączkowych oraz wzmożonego i wydłużonego krwawienia miesiączkowego.

Rzeżączka – objawy u mężczyzn

Rzeżączka u mężczyzn rzadko ma postać bezobjawową lub skąpoobjawową. W większości przypadków infekcja przebiega pod postacią zapalenia cewki moczowej. Mężczyzna może odczuwać ból i pieczenie przy oddawaniu moczu, parcie na mocz, pojawia się gęsta śluzowo-ropna wydzielina z cewki moczowej.

Objawy rzeżączki mogą być u obu płci zlokalizowane również poza narządami płciowymi. W takich przypadkach może dojść do rzeżączkowego:

• zapalenia odbytu – przebieg może być bezobjawowy lub może pojawić się świąd, bolesne parcie na stolec, zaczerwienienie i obrzęk okolicy odbytu, śluzowo-ropna wydzielina z odbytu;
• zapalenia gardła – w 90% przypadków przebiega bezobjawowo, pojawiające się objawy nie są charakterystyczne (ból i zaczerwienienie gardła, powiększenie węzłów chłonnych);
• zapalenia spojówek – w dorosłych zazwyczaj jest następstwem przeniesienia drobnoustrojów z miejsca pierwotnej infekcji, u noworodków do infekcji dochodzi w trakcie porodu;
• zakażenia rozsianego – występuje bardzo rzadko, może przebiegać pod postacią zmian skórnych, stawowych, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Rzeżączka – rozpoznanie

Rozpoznanie rzeżączki opiera się na kryteriach klinicznych, laboratoryjnych i epidemiologicznych.

Według definicji zgodnej z decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady pewnym potwierdzeniem rzeżączki u pacjenta są dodatnie testy laboratoryjne (kryteria laboratoryjne). Osoba spełniająca kryteria kliniczne i epidemiologiczne, bez wyników diagnostyki laboratoryjnej, kwalifikuje się jako przypadek prawdopodobny. W Polsce, zgodnie z informacją Zakładu Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP-PZH (styczeń 2019) dopuszczono przejściowo stosowanie kategorii „przypadek możliwy”  (każda osoba, u której lekarz rozpoznał rzeżączkę).

Rzeżączka – badania laboratoryjne

Potwierdzenie rzeżączki opiera się na wykryciu komórek lub materiału genetycznego bakterii Neisseria gonorrhoeae w materiale pobranym od pacjenta (wydzielina, wymaz z miejsc zmienionych).

W diagnostyce laboratoryjnej wykorzystuje się:

• posiew na pożywki mikrobiologiczne,
• badania genetyczne,
• badania mikroskopowe.

Osoby z dodatnim wynikiem badania w kierunku rzeżączki oraz ich partnerzy seksualni powinni być poddani testom w kierunku innych chorób przenoszonych drogą płciową, w tym kiły, wirusowego zapalenia wątroby (WZW B, WZW C) oraz zakażenia HIV.

Rzeżączka – leczenie

Rzeżączka, zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem, podlega obowiązkowemu leczeniu, a osoby, które miały styczność z chorymi na rzeżączkę, podlegają nadzorowi epidemiologicznemu, badaniu klinicznemu, badaniom diagnostycznym, a także w razie potrzeby, profilaktycznemu stosowaniu leków. Sukces leczenia związany jest z jak najszybszym rozpoznaniem choroby i podaniem leków.

W terapii rzeżączki stosowane są antybiotyki, które dobiera i przepisuje lekarz. Należy ściśle przestrzegać zaleceń lekarza, nie przerywać kuracji i po leczeniu wykonać badanie kontrolne. Kontrola ma na celu potwierdzenie wyleczenia.

Nieleczona rzeżączka, nietrzymanie się zaleceń lekarza, samodzielne przerywanie kuracji, może prowadzić do groźnych powikłań zdrowotnych, takich jak:

• u mężczyzn: zapalenie gruczołu krokowego, zapalenie najądrza, bezpłodność;
• u kobiet: zapalenie narządów miednicy mniejszej, niepłodność, ciąża pozamaciczna, przeniesienie zakażenia na dziecko w trakcie porodu.

Profilaktyka rzeżączki

Zapobieganiu zakażenia gonokokami sprzyjają:

• stosowanie prezerwatyw,
• stały partner seksualny,
• edukacja seksualna,
• badania laboratoryjne w przypadku podejrzenia zakażenia,
• badania epidemiologiczne osób ze styczności z osobą zakażoną.

Piśmiennictwo

1. Unemo M., Ross J., Serwin A.B., Gomberg M., Cusini M., Jensen J.S.: Europejskie wytyczne diagnostyki i leczenia rzeżączki u dorosłych. Med. Prakt., 2023; 1: e1-e18 European Centre for Disease Prevention and Control. Gonorrhoea. In: ECDC. Annual Epidemiological Report for 2019. Stockholm: ECDC; 2023.
2. Dzienniki UE: Decyzja Komisji z dnia 19 marca 2002 r. ustanawiająca definicje przypadku w celu zgłaszania chorób zakaźnych do sieci wspólnotowej na podstawie decyzji 2119/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady
3. https://epibaza.pzh.gov.pl/story/rzeżączka-informacje-ogólne
4. https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/wenerologia/73414,rzezaczka
5. USTAWA z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi