Toksokaroza jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych na świecie chorób pasożytniczych, wywoływaną przez larwy glist z rodzaju Toxocara. Na zachorowanie najbardziej narażone są małe dzieci oraz właściciele psów i kotów. Do zarażenia może dojść w piaskownicy, w ogrodzie, w parku oraz w trakcie spożywania niemytych owoców i warzyw.
Spis treści
- Czym jest toksokaroza?
- Jak dochodzi do zakażenia toksokarozą?
- Toksokaroza – objawy chorobowe
- Rozpoznanie toksokarozy
- Toksokaroza – leczenie
- Toksokaroza – profilaktyka zarażeń
Czym jest toksokaroza?
Toksokaroza jest odzwierzęcą chorobą pasożytniczą (zoonozą) wywoływaną przez larwy dwóch gatunków nicieni: Toxocara canis (glista psia), rzadziej Toxocara cati (glista kocia). Po raz pierwszy zarażenie człowieka Toxocara spp. opisał Wilder w 1950 r.. Zidentyfikował on larwę nicienia nieznanego gatunku w ziarniniaku siatkówki u dziecka. W 1952 r. Beaver i wsp. wykazali powiązanie objawów klinicznych i eozynofilii u dzieci z obecnością glisty w bioptatach wątroby.
Choroba jest powszechna na całym świecie – szacuje się, że w niektórych rejonach świata zarażenia mogą sięgać nawet 40% populacji. W Polsce nadzór nad toksokarozą prowadzony był do 2008 r. Obecnie choroba nie podlega zgłaszaniu do sanepidu, stąd informacje na temat jej faktycznego występowania są niedoszacowane. W ostatnim roku raportowania (2008 r.) zgłoszono w Polsce 647 przypadków.
Jak dochodzi do zakażenia toksokarozą?
Żywicielami ostatecznymi glist Toxocara spp., u których pasożyty osiągają dojrzałość płciową, są psy, koty, wilki, lisy, rzadziej inne zwierzęta.
Dojrzałe samice Toxocara spp. znoszą w przewodzie pokarmowym zwierząt do 20 tys. jaj w ciągu doby. Jaja wraz z kałem wydalane są do środowiska zewnętrznego. W glebie lub piasku jaja dojrzewają przez ok. 3 tygodnie do osiągnięcia stadium zakaźnego zawierającego larwę. Dojrzałe jaja mogą przetrwać w środowisku, zachowując swoją inwazyjność, przez wiele lat.
>> Przeczytaj też: Czyste piaskownice – zadbajmy o bezpieczeństwo dzieci – Centrum Wiedzy ALAB laboratoria
Człowiek jest żywicielem przypadkowym – pasożyty w organizmie ludzkim nie dojrzewają i nie namnażają się. Do zarażenia ludzi dochodzi drogą pokarmową, na skutek spożycia jaj glist wraz z żywnością zanieczyszczoną ziemią (owoce, warzywa) lub poprzez przeniesienie jaj do ust brudnymi rękoma po kontakcie z glebą, piaskiem, odchodami zwierząt. Na zarażenie najbardziej narażeni są właściciele psów i kotów (szczególnie szczeniąt i kociąt) oraz dzieci, które bawiąc się w piaskownicy, ogródku czy parku, często wkładają ręce do ust lub połykają ziemię (geofagia).
Jaja glisty po połknięciu przez człowieka przemieszczają się do dwunastnicy, gdzie dochodzi do uwolnienia z nich larw. Larwy przedostają się do światła naczyń krwionośnych i wraz z krwią wędrują do wątroby. Część larw pozostaje w wątrobie i obumiera, część wędruje do innych narządów i tkanek (płuc, oka, serca, mięśni, mózgu). Migracja larw wiąże się z wystąpieniem objawów chorobowych. W zakażonych tkankach larwy tworzą ziarniniaki, z których mogą ponownie uwolnić się i przemieścić do innych narządów. Larwy mogą pozostać w organizmie człowieka nawet przez 10 lat. Nie ma zagrożenia przedostania się larw przez łożysko kobiety ciężarnej na płód. Chory człowiek nie jest zakaźny dla otoczenia.
Toksokaroza – objawy chorobowe
Objawy kliniczne toksokarozy są zależne od masywności inwazji, siły reakcji organizmu oraz umiejscowienia ziarniniaków. Choroba często ma przebieg bezobjawowy, bez występowania dolegliwości, a jej wykrycie może być całkiem przypadkowe, np. przy okazji wykonywania badań laboratoryjnych.
Postacie toksokarozy:
Toksokaroza trzewna (układowa)
Postać znana jest również pod nazwą zespołu larwy trzewnej wędrującej. Występuje najczęściej u dzieci, na skutek masywnego zarażenia. Objawy związane są z migracją larw drogą krwionośną do różnych narządów. Wczesne objawy toksokarozy są mało charakterystyczne. Najczęściej występują:
- osłabienie,
- zmniejszone łaknienie,
- mdłości,
- bóle głowy, brzucha, oczu, kończyn.
Mogą nasilać się objawy alergii, pojawiają się wysypki skórne, kaszel, obrzęki kończyn. Objawom mogą towarzyszyć stany podgorączkowe lub gorączka, wzmożona potliwość, nadpobudliwość emocjonalna.
W badaniu przedmiotowym (fizykalnym) obserwuje się powiększenie węzłów chłonnych, powiększenie wątroby (różne nasilenie w zależności od okresu choroby), powiększenie śledziony. W badaniach laboratoryjnych charakterystyczna jest leukocytoza, eozynofilia, nieznaczny wzrost aktywności aminotransferaz.
Toksokaroza oczna
Jest rzadką postacią choroby, pojawia się zazwyczaj po upływie kilku lat od zarażenia. W jej przebiegu występują jednostronne zmiany oczne z obniżeniem ostrości wzroku, zezem lub całkowitą utratą widzenia jednym okiem. W dnie oka stwierdza się zmiany zapalne, błony proliferacyjne, ziarniniaki, odwarstwienie siatkówki, wtórną zaćmę.
Toksokaroza mózgowa
W przebiegu choroby występują zmiany neurologiczne spowodowane tworzeniem się ziarniniaków w mózgu. Mogą pojawić się bóle i zawroty głowy, zmiany zachowania, napady padaczki.
Toksokaroza ukryta
Toksokarozę ukrytą cechuje wystąpienie mało charakterystycznych objawów. Mogą pojawić się:
- zapalenie oskrzeli,
- zapalenie płuc,
- astma,
- przewlekła pokrzywka,
- powiększenie węzłów chłonnych,
- zapalenie mięśni lub stawów.
Rozpoznanie często opiera się na podstawie złagodzenia lub ustąpienia objawów po zastosowaniu leczenia przeciwpasożytniczego. Postać ukryta może przejść w toksokarozę trzewną lub oczną.
Rozpoznanie toksokarozy
Ze względu na nieswoistość objawów, rozpoznanie zarażenia glistą psią lub glistą kocią opiera się na wywiadzie epidemiologicznym (najbliższe otoczenie, nawyki pacjenta) oraz na badaniach laboratoryjnych.
Badania laboratoryjne w kierunku toksokarozy:
- Badania serologiczne (ELISA, Western Blot – test potwierdzenia) – w przebiegu toksokarozy we krwi pojawiają się swoiste przeciwciała. W badaniach serologicznych najczęściej oznaczana się przeciwciała w klasach IgG i IgA, rzadziej w klasie IgE. Jako próbkę do badania pobiera się krew z żyły. Wysokość miana (stężenia) przeciwciał związana jest z fazą choroby i masywnością inwazji pasożytów. Wysokie miano występuje w przebiegu zespołu larwy wędrującej trzewnej, niskie miano może wskazywać na małą inwazję lub dawne zarażenie. Dla odróżnienia ostrej fazy zarażenia od przewlekłego okresu choroby wykonuje się oznaczenie awidności (siły wiązania z antygenem) przeciwciał IgG. W przypadku toksokarozy ocznej poziom przeciwciał jest niski, a wynik badania może być ujemny.
- Metody mikroskopowe – nie stosuje się ich rutynowo ze względu na konieczność pozyskania materiału do badania metodami inwazyjnymi (biopsja, operacja) oraz subiektywność odczytu zależną od doświadczenia diagnosty.
UWAGA: Badanie kału nie ma znaczenia diagnostycznego, ponieważ żadna postać pasożyta nie jest wydalana z kałem. Wykonanie badania może mieć znaczenie dla wykluczenia innych chorób pasożytniczych (diagnostyka różnicowa).
Badania laboratoryjne dodatkowe:
W przebiegu toksokarozy występuje leukocytoza (zwiększona liczba krwinek białych) i eozynofilia (zwiększony odsetek granulocytów kwasochłonnych). Oprócz tego odchylenia w badaniach laboratoryjnych to podwyższony poziom gammaglobulin (hipergammaglobulinemia) i wysokie stężenie immunoglobulin klasy IgE. Możliwe jest nieznaczne podwyższenie aktywności aminotransferaz (ALT, AST).
Toksokaroza – leczenie
Wskazania do leczenia i metody terapii są zależne od:
- wieku pacjenta,
- objawów klinicznych,
- odchyleń w badaniach laboratoryjnych,
- czasu, jaki upłynął od zarażenia.
Bezobjawowe zarażenie Toxocara spp. nie wymaga leczenia. Terapię pacjentów z objawową toksokarozą prowadzą lekarze specjaliści. Pacjenci przyjmują leki przeciwpasożytnicze. W toksokarozie ocznej stosuje się dodatkowo glikokortykosteroidy oraz leczenie zabiegowe.
Rokowanie po przejściu choroby jest dobre w przypadku niepełnego zespołu larwy wędrującej trzewnej i w toksokarozie ukrytej. Poważne następstwa dla zdrowia mogą wystąpić przy ocznej postaci zarażenia oraz w przypadku osadzenia się larw w mózgu lub mięśniu sercowym.
Odchylenia w badaniach przedmiotowych i laboratoryjnych ustępują powoli. Eozynofilia utrzymuje się po zakończeniu leczenia przez kilka miesięcy, poziom swoistych przeciwciał w klasie IgG spada po 1-2 latach.
Nie ma skutecznej metody na potwierdzenie zabicia w trakcie terapii wszystkich larw. Osoby zarażone, niezależnie od postaci toksokarozy i leczenia, powinny przejść okresową kontrolę dna oka.
Toksokaroza – profilaktyka zarażeń
Przeciwdziałanie zarażeniom glistą psią lub kocią opiera się na metodach nieswoistych.
Profilaktyce sprzyja:
- regularne odrobaczanie zwierząt domowych,
- przestrzeganie podstawowych zasad higieny osobistej (mycie rąk po kontakcie z ziemią, zwierzętami, przed jedzeniem),
- przestrzeganie higieny spożywania żywności (mycie owoców i warzyw przed spożyciem),
- zabezpieczanie piaskownic przed zanieczyszczeniem przez zwierzęta (przykrywanie, okresowa wymiana piasku).
>> Dowiedz się też: Kiedy podejrzewać infekcję pasożytniczą u dziecka? – Centrum Wiedzy ALAB laboratoria
Piśmiennictwo
- Dickson Despommier „Toxocariasis: Clinical Aspects, Epidemiology, Medical Ecology, and Molecular Aspects” Clin Microbiol Rev.2003 Apr; 16(2): 265–272.
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5998503/
- Raport Głównego Inspektora Sanitarnego stan sanitarny kraju w roku 2010; PIS
- dr n.med. Ewa Talarek, (aktualizacja 15.02.2022: Magdalena Wiercińska) „Toksokaroza (zarażenie glistą psią lub glistą kocią): przyczyny, objawy i leczenie” https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zarazenia-pasozytnicze/161817,toksokaroza (dostęp 27.03.2024 r.)
- CDC „Parasites – Toxocariasis (also known as Roundworm Infection)” https://www.cdc.gov/parasites/toxocariasis/ (dostęp 27.03.2024 r.)
- Małgorzata Paul, Jerzy Stefaniak „Toksokaroza” https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.4.5.?postlogin= (dostęp 30.03.2024 r.)
- Jolanta Popielska „Etiologia, obraz kliniczny i diagnostyka zarażeń pasożytniczych układu oddechowego i nerwowego” materiały Fundacji Centrum Mikrobiologii Klinicznej i KOROUN – kurs specjalizacyjny marzec 2015; Warszawa
