Spis treści
- Dlaczego badania laboratoryjne trzeba wykonywać na czczo?
- Jak długo przed testem należy być na czczo? Dlaczego przed badaniem nie należy się głodzić?
- Czy przed badaniami mogę napić się czegoś oprócz wody? Czy wolno napić się wody?
- Czy można zbadać poziom glukozy, jeśli pacjent nie jest na czczo?
- Czy to prawda, że przed badaniem lipidogramu już nie trzeba być na czczo?
- Morfologia – czy trzeba być na czczo?
Pomimo coraz szerszego dostępu do informacji nt. badań laboratoryjnych praktycznie codziennie trafiają do nas pytania i wątpliwości pacjentów, którzy zastanawiają się: „co to znaczy, że przed badaniem muszę być na czczo?„
Poniższy artykuł wyjaśnia najczęstsze nieporozumienia dotyczące postu przed badaniami laboratoryjnymi, odpowiadamy również na najczęściej zadawane pytania.
1. Dlaczego badania laboratoryjne trzeba wykonywać na czczo?
W istocie większość badań w laboratorium nie wymaga bycia na czczo. Informacja o tym, że na wszystkie badania trzeba być na czczo zapewne bierze się stąd, że pacjent ma zazwyczaj do wykonania kilka badań, wśród których może być takie, które tego wymaga, dlatego dostaje wskazówkę, iż musi być na czczo. A dlaczego przed niektórymi testami należy być na czczo? Składniki pokarmowe w ciele człowieka transportowane są przez krew, dlatego mogą wpływać na wyniki niektórych rodzajów badań. Niezachowanie odpowiednio długiego odstępu od posiłku wpływa zwłaszcza na wynik poziomu glukozy.
2. Jak długo przed testem należy być na czczo? Dlaczego przed badaniem nie należy się głodzić?
Zwykle należy być na czczo od 8 do 12 godzin. Wynika to z faktu, iż nasz organizm pracuje w trybie trawienia lub głodówki. Spożycie posiłku, wchłanianie substancji pokarmowych do krwiobiegu uruchamia uwalnianie insuliny – hormonu odpowiedzialnego za regulację poziomu glukozy we krwi. Przez pierwsze cztery godziny po posiłku rośnie zarówno poziom glukozy, jak i insuliny – organizm jest w fazie trawienia. Po tym czasie, w okresie 4-6 godzin od posiłku, stężenia glukozy pochodzącej z pokarmu oraz insuliny zaczynają spadać. Aby utrzymać cukier na optymalnym dla organizmu poziomie, uruchamia on zapasy glikogenu z wątroby. Następna faza – po 10-12 godzinach od posiłku – jest okresem głodówki. Organizm wyczerpał źródło glukozy, jakim jest glikogen i, aby nadal utrzymać jej niezbędny do funkcjonowania poziom, zaczyna ją produkować z dostępnych źródeł, jakimi są tłuszcze, białka, mleczany (glukoneogeneza). Jest to zatem okres, po którym, pomimo niedostarczenia nowych zapasów glukozy, jej stężenie we krwi może znów rosnąć.
Z tego powodu przed badaniem nie należy się również głodzić, oznaczenie poziomu glukozy po okresie dłuższym niż 12 godzin od ostatniego posiłku może dać zawyżone wyniki.
Jedna z pacjentek naszego laboratorium wykonuje oznaczenia poziomu glukozy raz w roku. Wyniki zawsze były prawidłowe, poziom glukozy na czczo wynosił 97 mg/dl. Pomiar wykonany w tym roku wskazał 115 mg/dl glukozy na czczo, czyli był już nieprawidłowy i stanowił wskazanie do wykonania krzywej cukrowej. Jednak po przeanalizowaniu wszystkich okoliczności towarzyszących badaniu, pacjentka stwierdziła, iż badania wykonała po ok. 14 godzinach od kolacji. Badanie powtórzono następnego dnia, z zachowaniem prawidłowego okresu na czczo (ok. 10 godzin) i wynik okazał się prawidłowy.
3. Czy przed badaniami mogę napić się czegoś oprócz wody? Czy wolno napić się wody?
Przed pobraniem krwi dobrze jest wypić szklankę wody. Prawidłowo nawodniony organizm to lepiej wypełnione naczynia krwionośne i łatwiejsze pobranie. Jednak jedynym dopuszczalnym napojem jest woda. Soki, kawa, słodkie napoje gazowane, napoje gazowane ze słodzikami, herbata mogą wpływać na wyniki badania, dlatego nie należy pić niczego poza wodą.
Więcej o tym, jak na wyniki badania może wpływać kawa, znajdziesz w artykule pt. Jak prawidłowo przygotować się do badań laboratoryjnych?
4. Czy można zbadać poziom glukozy, jeśli pacjent nie jest na czczo?
Zdarza się, że pacjent pomimo zaleceń przychodzi na badanie po posiłku, lub zaistnieje pilna potrzeba wykonania tego badania u osoby, która nie jest na czczo. Mówimy wówczas o oznaczeniu tzw. glikemii przygodnej, czyli wykonaniu badania poziomu glukozy we krwi pobranej o dowolnej porze dnia oraz niezależnie od okresu, jaki upłynął od ostatniego posiłku. W tej sytuacji prawidłowy wynik powinien być niższy niż 200 mg/dl. Jeśli wynik jest ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) i występują objawy hiperglikemii, takie jak zwiększone pragnienie, osłabienie i wielomocz, to na tej podstawie można rozpoznać cukrzycę.
5. Czy to prawda, że przed badaniem lipidogramu już nie trzeba być na czczo?
W roku 2016 panel ekspertów Europejskiego Towarzystwa Miażdżycowego (EAS) i Europejskiej Federacji Chemii Klinicznej i Medycyny Laboratoryjnej (EFLM) opublikował zalecenia, iż próbki krwi pobierane w celu oznaczeniu poziomu cholesterolu nie muszą być pobierane na czczo. Badania wskazują, iż średnie stężenie cholesterolu całkowitego, HDL, LDL i nie-HDL zmienia się nieistotnie, lub nie zmienia się w ogóle, niezależnie od czasu, jaki upłynął od spożycia posiłku. Ewentualne różnice obserwowano tylko w przypadku trójglicerydów, dlatego rekomendacje wskazują, iż jeśli ich stężenie w próbce pobranej nie na czczo jest wyższe niż 440 mg/dl (powyżej 5 mmol/l), należy rozważyć powtórzenie oznaczenia na czczo.
Eksperci ustalili, iż w związku z tym wartości referencyjne profilu lipidowego oznaczanego na czczo i nie na czczo nie różnią się, wyjątkiem jest stężenie trójglicerydów, gdzie wartość odcięcia jest wyższa i przyjęto ją na poziomie 175 mg/dl.
Aktualizacja tych rekomendacji jest istotna, ponieważ przez większość doby jesteśmy po spożyciu posiłku, a więc wynik badania jest bliższy rzeczywistości. Ponadto dla niektórych pacjentów (np. z cukrzycą) zbyt długie wstrzymywanie się od jedzenia może być niebezpieczne i skutkować hipoglikemią.
6. Morfologia – czy trzeba być na czczo?
Najczęściej wykonywanym badaniem laboratoryjnym jest morfologia i większość pacjentów dostaje zalecenie, aby być na czczo. Pomimo faktu, iż takich oficjalnych rekomendacji – aby być na czczo – na dziś nie ma, to w przypadku tego badania lepiej je jednak wykonywać po 8-12 godzinach od ostatniego posiłku. Jego spożycie w krótszym czasie ma wpływ na liczbę leukocytów, czyli krwinek białych. Ocenia się, że różnica wynosi co najmniej 5%, co może mieć znaczenie w przypadku wartości granicznych. Ponadto poposiłkowa lipemia może nasilać hemolizę erytrocytów oraz wpływać na zniekształcenie odczytu hemoglobiny.
O tym, jak sobie poradzić z badaniami na czczo u dzieci, przeczytasz w artykule pt. Jak przygotować dziecko do pobrania krwi?
Piśmiennictwo:
- Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2022 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego Current Topics in Diabetes 2022 | Curr Top Diabetes, 2022; 2 (1): 1–134
- Zeszyty edukacyjne. kardiologia polska 3/202012. Wytyczne ESC/EAS dotyczące postępowania w dyslipidemiach: jak dzięki leczeniu zaburzeń lipidowych obniżyć ryzyko sercowo‑naczyniowe (2019)
- https://www.mp.pl/medycynarodzinna/wytyczne/146547,badania-lipidowe-na-czczo-czy-nie-na-czczo-omowienie-stanowiska-eas-ieflm-2016,1
