Spis treści
- Objawy endometriozy i jej leczenie
- Rola żywienia – dieta w endometriozie
- Dieta w endometriozie – przykładowy jadłospis
Objawy endometriozy i jej leczenie
Endometrioza to przewlekła i nawracająca choroba, jest przyczyną bólu miednicy oraz niepłodności. Odpowiedni sposób żywienia może prowadzić do zmniejszenia stanów zapalnych i opóźnienia nawrotów choroby. Należy pamiętać, że sama dieta nie zastąpi leczenia, a jedynie je wspomaga.
Endometrioza to choroba charakteryzująca się obecnością komórek błony śluzowej macicy (endometrium) poza jamą macicy. Chorobie często towarzyszy stan zapalny.
Do najczęstszych objawów endometriozy należą:
- silny ból podczas menstruacji,
- bolesność podczas współżycia,
- ból podczas oddawania moczu,
- zaburzenia czynności jelit,
- zaburzenia czynności pęcherza moczowego.
Przewlekły ból miednicy, nieustępujący przy konwencjonalnych sposobach leczenia rozwija się u ok. 30% kobiet z endometriozą. U 30-50% pacjentek diagnozuje się niepłodność. U połowy z tych pacjentek zdiagnozowano jednocześnie chorobę lękową czy depresje. Diagnoza endometriozy może być opóźniona ze względu na niespecyficzne objawy. Patogeneza choroby nie jest do końca wyjaśniona. Endometrioza dotyka około 10% kobiet w wieku rozrodczym. Leczenie polega na podawaniu środków farmakologicznych powodujących obniżenie poziomu estrogenów i zmniejszenie stanów zapalnych. Innym sposobem leczenia jest zabieg chirurgiczny.
Rola żywienia – dieta w endometriozie
U chorych z endometriozą, dieta powinna być wsparciem i uzupełnieniem leczenia farmakologicznego lub chirurgicznego. Odpowiedni sposób żywienia ma pozytywny wpływ na aktywność estrogenową i procesy zapalne w organizmie. Przy endometriozie zalecana jest dieta przeciwzapalna.
Podstawą żywienia w endometriozie są zalecenia przedstawione w talerzu zdrowego żywienia – są to proporcje poszczególnych grup produktów spożywczych w codziennej diecie:
- połowę talerza żywieniowego powinny stanowić warzywa i owoce (4:1 cztery części warzyw i 1 owoców)
- 1/4 talerza to produkty będące źródłem węglowodanów złożonych – pełnoziarniste pieczywo, ciemne makarony, kasze gruboziarniste, ryż brązowy, naturalne płatki zbożowe,
- 1/3 talerza żywieniowego to produkty białkowe – ryby, nasiona roślin strączkowych, produkty mleczne, jaja, mięso.
Warzywa i owoce
Warzywa i owoce powinny stanowić połowę objętości codziennych posiłków. Przy czym chora powinna spożywać jedną porcję owoców (ok. 200 g w ciągu doby) oraz cztery porcje warzyw (ok. 400-500 g na dobę). W przeprowadzonych badaniach wykazano, że im większe jest spożycie warzyw i owoców, tym zmniejsza się ryzyko zachorowania na endometriozę. Regularne spożywanie zielonych warzyw może zmniejszać ryzyko zachorowania na endometriozę o 70%, a świeżych owoców – o 40%. Warzywa i owoce są doskonałym źródłem witaminy C, która ma działanie przeciwzapalne, a,której spożycie jest zazwyczaj mniejsze u kobiet ze zdiagnozowaną endometriozą. Należy dbać o odpowiednią podaż polifenoli, które również mają działanie przeciwzapalne. Bogate w polifenole są – brokuły, bakłażan, jarmuż oraz owoce jagodowe, takie jak maliny, truskawki, borówki, jeżyny czy porzeczki. Należy pamiętać, że dieta powinna być urozmaicona, pacjentka powinna spożywać różnorodne warzywa i owoce, w formie surowej, gotowanej czy pieczonej.
Tłuszcze
Na wystąpienie i przebieg endometriozy ma wpływ jakość i ilość spożywanych tłuszczów. Ze zwiększonym ryzykiem choroby wiąże się nadmierne spożycie w diecie kwasów tłuszczowych nasyconych – pochodzenia zwierzęcego – zwłaszcza mięsa. Podobnie w przypadku kwasów tłuszczowych trans, występujących w produktach wysokoprzetworzonych – słone i słodkie przekąski, żywność typu fast food – ich zwiększone spożycie może zwiększać ryzyko endometriozy nawet o 48%.
Należy zwrócić uwagę, że korzystne działanie przeciwzapalne wykazują wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, których dobrym źródłem są tłuste ryby morskie, olej lniany i rzepakowy, orzechy włoskie i siemię lniane. Regularne spożywanie produktów bogatych w kwasy omega-3 zmniejsza ryzyko rozwoju endometriozy o 22%. Badania dowodzą, że u kobiet regularnie dostarczających w diecie kwasy tłuszczowe omega-3, endometrioza była rzadziej wykrywana. Dodatkowo kwasy omega-3 biorą udział w syntezie eikozanoidów, które pełnią rolę przekaźników regulujących pracę hormonów i neurotransmiterów. Wykazano, że kobiety z wyższym poziomem kwasu eikozapentaenowego (EPA) we krwi były o 82% mniej narażone na rozwój endometriozy, niż pacjentki z niskim poziomem EPA.
Czerwone mięso
Wysokie spożycie czerwonego mięsa ma istotny wpływ na ryzyko rozwoju endometriozy. Badania wykazały, że kobiety spożywające 2 porcje lub więcej produktów pochodzących z czerwonego mięsa tygodniowo, miały o 56% wyższe ryzyko rozwoju endometriozy, w porównaniu do kobiet spożywających to mięso sporadycznie, mniej niż 1 porcję tygodniowo. Spożycie czerwonego mięsa może mieć wpływ na zwiększenie poziomu estradiolu – zaliczanego do estrogenów, a tym samym z ryzykiem rozwoju zwiększonego stanu zapalnego w organizmie i rozwojem endometriozy. Dodatkowo spożycie czerwonego mięsa może przyczyniać się do ekspresji markerów prozapalnych, które mają niekorzystny wpływ na przebieg endometriozy.
Witamina D
Niskie stężenie witaminy D w organizmie ma wpływ na zwiększenie ryzyka wystąpienia endometriozy, a także na nasilenie jej objawów. Witamina D wykazuje działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne, a jej prawidłowe stężenie we krwi wiąże się ze zmniejszonym poziomem wysokiej czułości białka C-reaktywnego (CRP), które jest wskaźnikiem stanów zapalnych towarzyszących między innymi endometriozie. Ponadto suplementacja witaminy D może przyczyniać się do zmniejszenia bólu miednicy. Z tego powodu bardzo ważne jest monitorowanie stężenia witaminy D we krwi.
W diecie chorych na endometriozę nie może zabraknąć:
- witamin A, C, E, D, B6, B12,
- selenu,
- wapnia,
- magnezu,
- kwasu foliowego,
- żelaza.
Dietą pomocną w zapobieganiu i leczeniu endometriozy jest dieta śródziemnomorska. Prawidłowy sposób żywienia może przyczynić się do zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia endometriozy lub jej łagodniejszego przebiegu.
Dieta w endometriozie – przykładowy jadłospis
I śniadanie
Pieczywo pełnoziarniste z serkiem wiejskim wymieszanym z posiekanym szczypiorkiem i startą na tarce rzodkiewką. Mix sałat z pomidorem pokrojonym w kostkę i papryką, wszystko skropione olejem lnianym lub rzepakowym ok. 1 łyżeczki, łyżeczką soku z cytryny, doprawione do smaku ulubionymi ziołami.
II śniadanie
Jogurt naturalny 2% z płatkami owsianymi, do tego kiwi, jabłko ze skórką oraz babka płesznik (błonnik naturalny).
Obiad
Łosoś lub halibut natarty ulubionymi ziołami z dodatkiem koperku, lekko skropiony cytryną i kilkoma kropelkami oleju rzepakowego. Pieczemy rybę zawiniętą w folię aluminiową, w piekarniku. Podajemy z ryżem brązowym, jaśminowym lub basmati ugotowanym al’dente w lekko osolonej wodzie. Podajemy z surówką z buraków z jabłuszkiem i cebulą.
Podwieczorek
Warzywa wg smaku – do wyboru marchew, brokuł, kalafior, pomidorki koktajlowe, seler naciowy, rzodkiewka, papryka. Warzywa myjemy, obieramy i kroimy na drobniejsze kawałki. Przygotowujemy dip z jogurtu naturalnego, koperku i wyciśniętego przez praskę czosnku, wszystko razem mieszamy, doprawiamy do smaku ziołami. Możemy przygotować także hummus. Warzywa maczamy w dipie lub humusie.
Kolacja
Makaron pełnoziarnisty ugotowany al’dente łączymy z sałatą np. rukolą/roszpunką, pomidorkami koktajlowymi, cebulą. Dodajemy pokrojoną w plasterki, uprzednio ugrillowaną lub upieczoną w piekarniku pierś z kurczaka/indyka doprawioną do smaku ziołami i przyprawami. Polewamy dresingiem z oleju lnianego z dodatkiem soku z cytryny, soli, pieprzu i ziół prowansalskich. Na wierzch posypujemy uprażonymi pestkami słonecznika.
>>> Przeczytaj też: Wczesne wykrywanie endometriozy
Piśmiennictwo
- „Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka”, H. Ciborowska, A. Rudnicka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2000
- Piecuch M., Garbicz J., Waliczek M., Malinowska-Borowska J., Rozentryt P.: I am the 1 in 10-what should I eat? A research review of nutrition in endometriosis. Nutrients, 2022, 14(24), 5283.
- Woźniak P., Ziółkowski P., Stetkiewicz T., Pięta-Dolińska A., Oszukowski P.: Leczenie uzupełniające w endometriozie. Przegląd Menopauzalny, 2012, 5, 396-403.
- Radkowska-Szpunar H. Dieta w endometriozie. PZWL, Warszawa, 2021.
