Prawidłowe odżywianie w ciąży jest jednym z kluczowych warunków prawidłowego rozwoju dziecka. Ciąża jest stanem, w którym wzrasta zapotrzebowanie na wiele składników odżywczych. Znajduje to odzwierciedlenie w rekomendacjach zawartości wielu witamin i minerałów w diecie. Te wartości są wyższe dla kobiet w ciąży i kobiet karmiących, niż dla pozostałych grup odbiorców. Poznaj niezbędne witaminy dla kobiet w ciąży i dowiedz się, w jaki sposób najlepiej je suplementować!
Spis treści
- Witaminy dla kobiet w ciąży – jaką rolę odgrywają?
- Jakie witaminy są niezbędne w ciąży?
- Jak uzupełniać zapotrzebowanie na witaminy w ciąży?
Witaminy dla kobiet w ciąży – jaką rolę odgrywają?
Wiele kobiet w ciąży od razu po otrzymaniu potwierdzenia informacji, że spodziewają się dziecka, idzie do apteki i kupuje suplementy diety. Najczęściej są to preparaty multiwitaminowe, wieloskładnikowe. Rynek suplementów ten trend wykorzystuje. Pojawiają się coraz nowsze specyfiki, które mają pokryć zwiększone zapotrzebowanie kobiet w ciąży na pewne składniki odżywcze.
Dlaczego zatem większość towarzystw naukowych nie popiera rutynowego stosowania takich preparatów u wszystkich zdrowych ciężarnych? Powodów takiego stanowiska jest bardzo wiele – najważniejsze opiszemy w tym artykule.
Czy suplementy w ciąży to dobry pomysł?
W jakiej formie kobiety ciężarne powinny przyjmować witaminy? Głównym źródłem mikroelementów i witamin dla kobiet w ciąży jest dobrze zbilansowana dieta. Preparaty witaminowe nie są tym samym, czym składniki w produktach naturalnych – ich wchłanianie jest często ograniczone.
Na przyswojenie składników mineralnych z suplementów przez organizm wpływa:
- obecność komponentów ułatwiających lub utrudniających wchłanianie,
- skład preparatu,
- wiek, płeć oraz stan organizmu.
Istotnym czynnikiem wpływającym na biodostępność i możliwość wykorzystania składników mineralnych z suplementów jest skład preparatu. Niestety bardzo niewiele osób zwraca na to uwagę. Suplementy często zawierają pierwiastki i jony konkurujące ze sobą o wchłanianie. Dla przykładu żelazo – obecne w bardzo wielu preparatach przeznaczonych dla kobiet ciężarnych – bardzo nie lubi konkurencji. Żelazo wchodzi w reakcje antagonistyczne z takimi składnikami jak magnez, wapń, miedź czy cynk. Z tego powodu zażywanie suplementów multiwitaminowych nie ma uzasadnienia.
>> Przeczytaj też: Żywienie w ciąży – na co warto zwrócić uwagę? – Centrum Wiedzy ALAB laboratoria
Drugi czynnik ograniczający przydatność takich preparatów to fakt, iż przyswajalność suplementów diety nie jest przedmiotem badań. Leki na receptę muszą mieć stosowne dokumenty, które potwierdzają ich działanie. Natomiast produkty ze statusem suplementów takich wymogów spełniać nie muszą.
Kolejny argument – szczególnie ważny dla kobiet w ciąży – to fakt, że zawartość czynników aktywnych w preparatach witaminowych jest jedynie deklaracją producenta. Badania prowadzone przez instytucje konsumentów pokazują, że wiele z nich w rzeczywistości zawiera mniej lub więcej poszczególnych składników. Skutkuje to brakiem działania terapeutycznego lub niesie ryzyko przedawkowania. Jest to szczególnie istotne dla kobiet w ciąży. Przedawkowanie pewnych składników pokarmowych odbija się nie tylko na kobiecie ciężarnej, ale może mieć również negatywny wpływ na płód.
Jakie witaminy są niezbędne w ciąży?
Badania wskazują, że kobiety w ciąży powinny suplementować tylko pięć składników pokarmowych. Są to: żelazo, kwas foliowy, jod, kwasy DHA i witamina D. Pozostałe witaminy i minerały są dostarczane z codzienną dietą. Jeśli więc nie ma wskazań medycznych i niedoborów w organizmie, dodatkowe suplementy dla kobiet w ciąży nie mają sensu.
Zasady suplementacji żelazem w ciąży
Żelazo to często wybierany suplement w ciąży. Anemia spowodowana jego niedoborem dotyka 20-40% kobiet w ciąży. Aby suplementacja była efektywna należy sprawdzić czy niedobór żelaza u danej ciężarnej w ogóle występuje. Następnie należy się upewnić, jak głęboki jest to niedobór, a także czy występuje już niedokrwistość. Jeśli kobieta wchodzi w okres ciąży z zapasem żelaza wynoszącym ok. 500 mg, co odpowiada stężeniu ferrytyny na poziomie 60-70 mcg/dl, prawdopodobnie nie rozwinie niedokrwistości, nawet jeśli nie będzie brała dodatkowych preparatów.
W jakich sytuacjach i w jaki sposób wdrożyć suplementację żelazem w ciąży?
- Jeśli mamy do czynienia z anemią w ciąży (czyli stężeniem hemoglobiny niższym, niż 11 g/dl) należy wdrożyć leczenie. Początkowo, nawet przez dłuższy czas, można stosować niskie doustne dawki żelaza (do 30 mg). W przypadku braku odpowiedzi na takie postępowanie konieczne będzie zwiększenie dawki pod kontrolą badań laboratoryjnych.
- Jeśli nie ma niedokrwistości (czyli poziom hemoglobiny jest prawidłowy), ale stężenie ferrytyny wynosi mniej niż 60 mcg/l również można zastosować niskie dawki żelaza (do 30 mg).
Aby odpowiednio suplementować żelazo w ciąży należy kontrolować stężenie hemoglobiny (morfologia) i ferrytyny. Badania krwi powinny być wykonane podczas pierwszej wizyty położniczej. Morfologię u kobiet w ciąży zaleca się w 15-20. tygodniu ciąży, 27-32. t.c., 33-37. t.c. i 38-39. t.c.
Wiemy, że anemia spowodowana niedoborem żelaza w ciąży jest bardzo częstym zjawiskiem, a niewystarczający poziom tego pierwiastka ma negatywny wpływ na rozwój płodu. Dlaczego jednak nie można wdrożyć rutynowo preparatów żelaza każdej ciężarnej kobiecie? Otóż nadmiar żelaza ma niekorzystny wpływ na przebieg ciąży.
Nadmierna suplementacja żelazem może wpływać u kobiet w ciąży na:
- rozwój insulinooporności,
- zwiększone ryzyko wystąpienia preeklampsji – rzucawki – u ciężarnych, które suplementują żelazo przed 16. tygodniem ciąży bez obniżonego poziomu hemoglobiny,
- zwiększone ryzyko wystąpienia cukrzycy t. 2 i cukrzycy ciężarnych u kobiet suplementujących żelazo z prawidłowym poziomem Hb.
Suplementy dla kobiet w ciąży – kwas omega-3
Kwas DHA (kwas dokozoheksaenowy, czyli omega-3) jest ważnym składnikiem diety dla kobiety ciężarnej, ponieważ odpowiada za prawidłowy rozwój psychomotoryczny i prawidłowy rozwój wzroku u dziecka. Ma również wpływ na obniżenie ryzyka depresji u matki i ryzyka przedwczesnego porodu. Głównym źródłem kwasu DHA w naszej szerokości geograficznej są ryby. Według rekomendacji wystarczające spożycie kwasu DHA dla kobiet w ciąży wynosi 250 mg/dobę w połączeniu z EPA. Najlepszym źródłem kwasu omega-3 dla wszystkich ciężarnych jest zbilansowana dieta oraz dodatkowa suplementacja DHA w ilości 100-200 mg dobę. Jeśli kobiety w ciąży jedzą mało ryb, można rozważyć suplementację większymi dawkami. U pacjentek obciążonych ryzykiem przedwczesnego porodu powinno to być co najmniej 1000 mg DHA na dobę.
Wiele kobiet w ciąży obawia się spożywania ryb ze względu na ryzyko zanieczyszczenia metalami ciężkimi i zanieczyszczeniami organicznymi. Aby zapobiegać temu problemowi, opracowano wykaz gatunków ryb, które mogą jeść kobiety w ciąży. Korzyści z ich włączenia do diety zdecydowanie przeważają nad ryzykiem zdrowotnym.
>> O tym, jakie ryby mogą jeść ciężarne i w jakich ilościach przeczytasz w artykule: Omega-3 i omega-6 a ciąża. Czy kobiety w ciąży mogą jeść ryby?
Jod – dlaczego jest potrzebny na początku ciąży?
Jod jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego rozwoju dziecka, ponieważ pełni kluczową rolę w rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. Niedobór jodu na etapie ciąży może powodować opóźnienie rozwoju umysłowego dziecka i zaburzenia neurologiczne.
Jeśli kobieta przed ciążą miała w diecie prawidłowy poziom jodu, to zgromadziła zapasy tego pierwiastka. Pozwolą one z pewnością na pokrycie zwiększonego zapotrzebowania na hormony tarczycy na początku ciąży. Dobowe zapotrzebowanie kobiet w ciąży na jod wynosi 220 µg. Jeśli ciężarna nie zgromadziła odpowiednich zapasów, odpowiednia dieta nie wystarczy – nawet z uwzględnieniem spożycia soli fortyfikowanej jodem. Aby zapobiec niebezpiecznym skutkom ewentualnych niedoborów, u kobiet bez chorób tarczycy od początku ciąży rekomenduje się suplementację 150-200 µg jodu na dobę. Należy podkreślić, że nadmierna podaż jodu stwarza ryzyko wystąpienia choroby autoimmunologicznej tarczycy, nadczynności tarczycy, a nawet raka tarczycy u kobiety w ciąży. Dziecku natomiast grozi niedoczynność tego gruczołu. Wg WHO nadmierne spożycie jodu u kobiety w ciąży to dawka 500 µg dziennie, wliczając w to źródła z diety, jak i suplementację. W krajach Unii Europejskiej dawkę tę określono na poziomie 600 µg dziennie.
Jak suplementować jod u kobiet ciężarnych z chorobami tarczycy?
Odrębne zalecenia dotyczą kobiet z chorobami tarczycy, u których suplementacja powinna się odbywać pod kontrolą stężenia hormonów tarczycy i przeciwciał przeciwtarczycowych. Optymalnym sposobem kontroli efektywności i bezpieczeństwa suplementacji jodu u kobiet w ciąży jest oznaczanie stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych, hormonów (TSH, fT3 i fT4) i stężenia jodu w moczu.
Kwas foliowy – jedna z kluczowych witamin dla kobiet w ciąży
Kwas foliowy (witamina B9) to bardzo ważna witamina dla kobiet już na początku ciąży, ponieważ zapewnia prawidłowy rozwój płodu. Jej niedobór może prowadzić do poronienia, wad wrodzonych (w tym wad cewy nerwowej) lub niedokrwistości megaloblastycznej.
Zapewnienie optymalnego stężenia kwasu foliowego jest ważne nie tylko w ciąży, ale również w okresie przed ciążą. Zamykanie cewy nerwowej następuje w ciągu 28 dni po zapłodnieniu i jest to czas, gdy kobieta nie zawsze zdaje sobie sprawę z tego, że jest w ciąży. Dlatego suplementacja kwasu foliowego jest zalecana jeszcze przed ciążą.
Dawki kwasu foliowego dla kobiet w ciąży
Nadmiar folianów w ciąży może być jednak szkodliwy. Stosowanie wysokich dawek witaminy B9 to większe ryzyko wystąpienia autyzmu u dzieci, a także insuliooporności w wieku 6 lat. Nadmiar kwasu foliowego maskuje również objawy niedokrwistości spowodowanej niedoborem witaminy B12. Dlatego według najnowszych rekomendacji suplementacja kwasu foliowego w ciąży powinna być tylko uzupełnieniem zbilansowanej, bogatej w foliany diety.
- U kobiet w wieku prokreacyjnym przed ciążą dawka witaminy B9 powinna wynosić 0,4 mg/dobę.
- W I trymestrze – do 12. tygodnia ciąży – rekomendowana dawka do 0,4-0,8 mg/dobę.
- Po tym okresie i w czasie karmienia 0,6-0,8 mg/dobę.
Najlepszym sposobem dobrania odpowiedniej dawki jest wykonanie oznaczenia kwasu foliowego we krwi.
>> Więcej na ten temat przeczytasz w artykule: Możliwości oznaczania stężenia kwasu foliowego w organizmie – surowica, krwinki czerwone – Centrum Wiedzy ALAB laboratoria
Witamina D – podstawowa suplementacja dla kobiet w ciąży
Niedobór witaminy D jest powszechny w naszej szerokości geograficznej. Wiele osób ją suplementuje i słusznie! Jednak zażywanie dawek rekomendowanych dla średniej populacji może być nieefektywne, zwłaszcza u osób z głębokimi niedoborami. Dlatego jedynym sposobem dobrania indywidualnej dawki jest oznaczenie stężenia witaminy D we krwi. Na tej podstawie można zalecić suplementację, która pozwoli utrzymać poziom witaminy D we krwi w granicach 30-50 ng/ml.
Jak uzupełniać zapotrzebowanie na witaminy w ciąży?
Zwiększone zapotrzebowanie na określone witaminy i minerały w ciąży należy pokrywać zróżnicowaną i zbilansowaną dietą. Zawartość składników odżywczych w pokarmach jest optymalna nie tylko ze względu na ich ilość, ale również kompozycję. Wiele witamin i minerałów konkuruje ze sobą o wchłanianie. Z tego powodu nieprawidłowa kompozycja preparatów wieloskładnikowych skutkuje brakiem zamierzonego efektu. Rekomendowaną podstawą uzupełniania zapotrzebowania na witaminy i inne składniki pokarmowe w ciąży jest dobra dieta. Zalecana jest suplementacja kilku składników w następujących okresach ciąży i przed ciążą.
- Suplementacja przed ciążą – obejmuje kwas foliowy, jod, kwas DHA oraz witaminę D (jeśli nie jest utrzymany poziom 30-50 ng/ml).
- Suplementacja w ciąży od I trymestru do dnia porodu – poza wymienionymi wyżej witaminami i składnikami może obejmować też dodatkowo suplementację żelazem – jeśli są do tego wskazania.
>> Odkryj: Wpływ żywienia na płodność – Centrum Wiedzy ALAB laboratoria
PIŚMIENNICTWO:
1. Zapotrzebowanie na jod w okresie ciąży | Ciąża – mp.pl
2. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych; Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2020, tom 5 nr 4 strony 170-181 https://www.ptgin.pl/artykul/rekomendacje-polskiego-towarzystwa-ginekologow-i-poloznikow-dotyczace-suplementacji-u
3. Płudowski, P.; Kos-Kudła, B.; Walczak, M.; Fal, A.; Zozulińska-Ziółkiewicz, D.; Sieroszewski, P.; Peregud-Pogorzelski, J.; Lauterbach, R.; Targowski, T.; Lewiński, A.; et al. Guidelines for Preventing and Treating Vitamin D Deficiency: A 2023 Update in Poland. Nutrients 2023, 15, 695. https://doi.org/10.3390/nu15030695
