Możliwości oznaczania stężenia kwasu foliowego w organizmie – surowica, krwinki czerwone

Kwas foliowy (witamina B9) to jedna z najważniejszych witamin dla organizmu człowieka. O jego znaczeniu dla naszego zdrowia i skutkach niedoboru (niedokrwistość megaloblastyczna) można przeczytać w artykułach:

• Kwas foliowy, czyli witamina B9
• Diagnostyka niedoborów kwasu foliowego. Niedokrwistość megaloblastyczna

Bieżący tekst skupia się na tym, jakie są możliwości oznaczenia stężenia kwasu foliowego (witaminy B9) w organizmie, oraz które badanie należy wykonywać w zależności od celu diagnostyki. Omawiamy również znaczenie testów wspomagających – morfologii, poziomu homocysteiny, witaminy B12.

Niedobór kwasu foliowego a niedokrwistość megaloblastyczna

Najpoważniejszym zdrowotnym skutkiem niedoboru kwasu foliowego (witaminy B9) w organizmie jest niedokrwistość z niedoboru tej witaminy, nazywana niedokrwistością megaloblastyczną. Pomiary stężenia kwasu foliowego do tej pory związane były głównie z diagnozowaniem oraz monitorowaniem leczenia tej jednostki chorobowej. Niedokrwistość megaloblastyczna jest możliwa do wykrycia w morfologii krwi, w której pojawiają się nieprawidłowe krwinki czerwone, znacznie większe niż u osób zdrowych – megaloblasty. W badaniu morfologii krwi podwyższony będzie wskaźnik MCV (z ang. Mean Corpuscular Volume), średnia objętość krwinki czerwonej. Ten rodzaj anemii wynika z niedoboru kwasu foliowego, ale może być również wynikiem braku witaminy B12 lub obu tych substancji na raz. Dlatego morfologia wskazująca na wystąpienie niedokrwistości megaloblastycznej wymaga oznaczenia w surowicy zarówno poziomu kwasu foliowego, jak i witaminy B12. Rekomendacją dla pacjenta powinno być, aby obydwa badania wykonać jednoczasowo.

Charakterystyczny dla tego rodzaju anemii jest znaczny niedobór kwasu foliowego (witaminy B9), w ALAB laboratoria poziom poniżej 3,1 ng/ml wskazuje na brak witaminy B9 w organizmie, ale dla anemii te poziomy mogą być znacznie niższe.

Badanie poziomu kwasu foliowego w surowicy

Oznaczenie poziomu kwas foliowego (witaminy B9) we krwi jest badaniem dostarczającym cennych informacji na temat zawartości folianów w diecie. Kwas foliowy po doustnym podaniu – czy to w postaci suplementów, czy w postaci pokarmów z bogatą zawartością tej witaminy – osiąga maksymalne stężenie w osoczu po ok. 2-3 godzinach, a jego okres półtrwania wynosi 3,5 godziny. Z tego powodu badanie należy wykonywać na czczo, czyli ok. 8 godzin od ostatniego posiłku. Jeśli pacjent zażywa suplementy kwasu foliowego, należy go również uprzedzić, aby w dniu badania ich nie przyjmować. Najlepiej przyjąć tabletkę dzień przed badaniem, w przeciwnym wypadku wynik będzie fałszywie pozytywny. Poziom kwasu foliowego w surowicy spada już w ciągu kilku dni od zmniejszenia jego spożycia z posiłkami.

Informacja o tym, jakie ograniczenia niesie za sobą oznaczania kwasu foliowego (witaminy B9) w surowicy, jest istotna dla prawidłowej interpretacji wyników. Niski poziom witaminy B9 w surowicy może być bowiem stwierdzany pomimo braku niedoborów w tkankach, a prawidłowy nawet wówczas, gdy ten niedobór istnieje. Dlatego ważne jest przygotowanie pacjenta do badania oraz interpretacja wyników w połączeniu z objawami klinicznymi u pacjenta oraz jego codziennym jadłospisem. Jeśli bowiem pacjent na co dzień odżywia się dietą ubogą w kwas foliowy, to niski jego poziom w surowicy będzie szedł w parze z niedoborem tkankowym.

Poziom kwasu foliowego w krwinkach czerwonych

Innym oznaczeniem kwasu foliowego jest zbadanie jego poziomu w krwinkach czerwonych, gdzie w mniejszym stopniu podlega on krótkotrwałym zmianom w diecie. Niestety zmienność analityczna stosowanych w laboratoriach testów powoduje, iż interpretacja badania może być utrudniona. Laboratorium prestiżowej kliniki Mayo w USA nie zaleca oznaczania ilościowego kwasu foliowego (witaminy B9) w krwinkach czerwonych. Wewnętrzne badania wykonane w tym laboratorium wykazały, iż wnioski wyciągane na podstawie obydwu badań są spójne, dlatego preferowany jest tam pomiar witaminy B9 w surowicy. Należy tylko pamiętać o prawidłowym przygotowaniu pacjenta do badania, aby nie otrzymywać wyników fałszywie zawyżonych, jeśli badany nie jest na czczo.

Badania pomocnicze

Dodatkowych informacji na temat zasobów kwasu foliowego (witaminy B9) w tkankach dostarcza oznaczenie homocysteiny i kwasu metylomalonowego. Pomagają one rozróżnić stan niedoboru witaminy B12 i B9. Przy niedoborze kwasu foliowego poziom homocysteiny jest podwyższony, a kwasu metylomalonowego prawidłowy.

Na koniec należy podkreślić, iż oznaczenie stężenia kwasu foliowego należy wykonywać u pacjentów, którym zaleca się suplementację, aby monitorować jej wyniki oraz sprawdzić wyjściowy jego poziom we krwi. Badania NAHNES III z USA wskazują bowiem, że w wyniku wzbogacania żywności w witaminę B9, średnie jej stężenie w organizmie Amerykanów wzrosło na przestrzeni lat i problemem może być jej zbyt wysoki poziom.

Piśmiennictwo

1. McDowell MA, Lacher DA, Pfeiffer CM, Mulinare J, Picciano MF, Rader JI, Yetley EA, Kennedy-Stephenson J, Johnson CL. Blood folate levels: the latest NHANES results. NCHS Data Brief. 2008 May;(6):1-8. PMID: 19389320.
2. https://www.mayocliniclabs.com/test-catalog/overview/9198#Clinical-and-Interpretive
3. Yetley EA, Pfeiffer CM, Phinney KW, Fazili Z, Lacher DA, Bailey RL, Blackmore S, Bock JL, Brody LC, Carmel R, Curtin LR, Durazo-Arvizu RA, Eckfeldt JH, Green R, Gregory JF 3rd, Hoofnagle AN, Jacobsen DW, Jacques PF, Molloy AM, Massaro J, Mills JL, Nexo E, Rader JI, Selhub J, Sempos C, Shane B, Stabler S, Stover P, Tamura T, Tedstone A, Thorpe SJ, Coates PM, Johnson CL, Picciano MF. Biomarkers of folate status in NHANES: a roundtable summary. Am J Clin Nutr. 2011 Jul;94(1):303S-312S. doi: 10.3945/ajcn.111.013011. Epub 2011 May 18. PMID: 21593502; PMCID: PMC3127517.