Spis treści
- Czym jest prolaktyna? Funkcje prolaktyny w organizmie
- Podwyższony poziom prolaktyny (hiperprolaktynemia)
- Przyczyny hiperprolaktynemii
- Objawy hiperprolaktynemii
- Wysoka prolaktyna a choroby autoimmunologiczne
- Obniżony poziom prolaktyny (hipoprolaktynemia)
- Nieprawidłowy poziom prolaktyny – co zrobić?
Czym jest prolaktyna? Funkcje prolaktyny w organizmie
Prolaktyna jest hormonem polipeptydowym syntetyzowanym i wydzielanym przez komórki laktotropowe przedniego płata przysadki mózgowej. W mniejszym stopniu również przez neurony, komórki śródbłonka naczyń, gruczołu krokowego, skóry, a także komórki układu immunologicznego, głównie limfocyty T. Prolaktyna syntetyzowana poza przysadką mózgową, może pełnić swoje funkcje jako hormon w klasycznym szlaku endokrynologicznym, ale także działać jako czynnik wzrostu, neuroprzekaźnik, czy immunomodulator. Prolaktyna wydzielana jest w sposób pulsacyjny, osiąga najwyższe stężenie w nocy, mniejsze nad ranem, a najmniejsze po południu. Wydzielanie prolaktyny ulega tonicznemu hamowaniu przez dopaminę.
Wyodrębniono ponad 300 biologicznych funkcji prolaktyny, które można sklasyfikować w pięciu kategoriach czynnościowych:
- reprodukcyjną,
- endokrynologiczną i metaboliczną,
- regulującą równowagę wodno-elektrolitową,
- regulującą wzrost i rozwój mózgu,
- immunomodulującą (regulującą odpowiedź układu odpornościowego na infekcje).
Podwyższony poziom prolaktyny (hiperprolaktynemia)
Wysoka prolaktyna w surowicy krwi, czyli stan, w którym jej stężenie jest powyżej górnej wartości przedziału referencyjnego nazywany jest hiperprolaktynemią.
Diagnozowanie za wysokiej prolaktyny (hiperprolaktynemii) opiera się na dwukrotnym oznaczeniu podwyższonego stężenia prolaktyny w rutynowym teście diagnostycznym. Krew, ze względu na rytm dobowy, powinno się pobierać w godzinach porannych, na czczo, z maksymalnym ograniczeniem stresu związanego z zabiegiem. Hiperprolaktynemia jest jednym z najczęstszych zaburzeń endokrynologicznych, częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn.
Przyczyny hiperprolaktynemii
Wyróżniono trzy podstawowe przyczyny pojawienia się hiperprolaktynemii: fizjologiczne, patologiczne (w przypadku rożnych chorób) oraz farmakologiczne (stosowanie leków).
Przyczyny fizjologiczne hiperprolaktynemii
- ciąża
- karmienie piersią
- wysiłek fizyczny
- spożycie obfitego posiłku
- stres
- sen
Przyczyny patologiczne hiperprolaktynemii
- gruczolaki przysadki – prolaktynoma,
- niedoczynność tarczycy,
- zespół policystycznych jajników (PCOS),
- niewydolność nerek i wątroby,
- zespół pustego siodła,
- zmiany w centralnym układzie nerwowym (oponiaki, glejaki, rozrodczaki, przerzuty do podwzgórza),
- sarkoidoza,
- zespół Cushinga,
- akromegalia,
- półpasiec,
- urazy klatki piersiowej i procesy zapalne toczące się w jej obrębie,
- choroby autoimmunologiczne.
Czynniki farmakologiczne hiperprolaktynemii
- neuroleptyki (leki przeciwpsychotyczne),
- leki przeciwdepresyjne (trójpierścieniowe i inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny),
- leki przeciwwymiotne,
- leki poprawiające perystaltykę jelit,
- leki przeciwhistaminowe,
- leki hormonalne (doustne środki antykoncepcyjne, estrogeny, androgeny, progestageny),
- niektóre narkotyki (np. marihuana),
- opiaty,
- pochodne alkaloidu sporyszu,
- niektóre leki hipotensyjne (rezerpina, werapamil, labetalol).
Objawy hiperprolaktynemii
Za wysoka prolaktyna (hiperprolaktynemia) jest przyczyną wystąpienia swoistych objawów, które różnią się w zależności od płci.
Hiperprolaktynemia – objawy u kobiet
U kobiet najczęściej mogą wystąpić zaburzenia miesiączkowania, mogą też występować cykle bezowulacyjne prowadzące do niepłodności oraz wtórny brak miesiączki. Stopień nasilenia objawów uzależniony jest od stężenia prolaktyny w surowicy. Dochodzi również do wzrostu stężenia androgenów pochodzenia nadnerczowego, odpowiedzialnych za nadmierne i nieprawidłowe owłosienie, a także zmiany trądzikowe.
Wśród innych zaburzeń najczęściej występują: mlekotok, mastopatia włóknisto-torbielowata, bóle piersi (mastalgia), wzrost masy ciała, skłonność do obrzęków, nadpobudliwość, depresja oraz stany lękowe. Ponadto u kobiet z zespołem policystycznych jajników i prawidłową masą ciała z towarzyszącym nieznacznie podwyższonym stężeniem prolaktyny istnieje większe ryzyko insulinooporności niż u kobiet z normoprolaktynemią.
Hiperprolaktynemia – objawy u mężczyzn
U kobiet rzadko dochodzi do zaburzeń seksualnych, natomiast u mężczyzn obniżone libido czy problemy z erekcją, impotencja są głównymi problemami związanymi z wysokimi poziomami prolaktyny. Ponadto u mężczyzn obserwuje się znaczne obniżenie liczby plemników w nasieniu, spadek ich ruchliwości , zmniejszoną objętość ejakulatu, hipotrofię jąder, tendencję do otyłości i depresji. Ginekomastia i mlekotok są dość rzadkimi objawami hiperprolaktynemii u mężczyzn ale również mogą się pojawić. Zarówno u kobiet i mężczyzn z hiperprolaktynemią mogą występować bóle głowy i zaburzenia widzenia (w przypadku makrogruczolaków w wielkości wykraczającej poza siodło tureckie).
Wysoka prolaktyna a choroby autoimmunologiczne
Prolaktyna odgrywa też istotną rolę w odpowiedzi immunologicznej zarówno wrodzonej, jak i nabytej. Nasila aktywność immunologiczną limfocytów, przez co może prowadzić do wzrostu zaawansowania chorób autoimmunizacyjnych np. twardziny układowej. Prolaktyna wpływa również na wzrost wytwarzania immunoglobulin, co w ogóle może powodować rozwój autoimmunizacji.
U osób z za wysoką prolaktyną (hiperprolaktynemią) zaobserwowano także liczne autoprzeciwciała, między innymi: przeciwtarczycowe (aTPO, aTG, TRAb), przeciwciała przeciwjądrowe ANA, przeciwciała przeciwkardiolipinowe.
Prolaktyna bierze również udział w osłabianiu apoptozy przejściowych limfocytów B, co może być szczególnie istotne w przełamywaniu własnej tolerancji immunologicznej komórek B, prowadząc do autoimmunizacji. Wykazano, że prolaktyna poprzez swoiste receptory wykazuje działanie immunomodulujące w chorobach autoimmunizacyjnych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, twardzina układowa czy zespół Sjögrena.
Obniżony poziom prolaktyny (hipoprolaktynemia)
Obniżone wartości prolaktyny, czyli hipoprolaktynemia występuje wyjątkowo rzadko. Przyczyną może być przysadkowy udar mózgu, zniszczenie przysadki np. przez guz (guz podwzgórza).
Zbyt niski poziom prolaktyny (hipoprolaktynemia) może mieć wpływ na odporność organizmu i podatność na niektóre zakażenia.
Nieprawidłowy poziom prolaktyny – co zrobić?
Nieprawidłowe wyniki badania poziomu prolaktyny należy zawsze skonsultować z lekarzem.
Podczas ustalania przyczyn hiperprolaktynemii należy wykluczyć ciążę (kobiety), wykonać badania oceniające funkcje tarczycy, nerek i wątroby , a w wywiadzie lekarskim uwzględnić stosowanie leków.
Leki, szczególnie te stosowane w psychiatrii, mogą istotnie zwiększać stężenie prolaktyny. Duże stężenia prolaktyny mogą być również wynikiem stosowania metoklopramidu. Doustne tabletki antykoncepcyjne zawierające etynyloestradiol w dawce 35 µg mogą zwiększać stężenie prolaktyny w 20-30% przypadków. Wpływ na podwyższone stężenia prolaktyny był też obserwowany w przypadku stosowania sterydów anabolicznych.
