Badania laboratoryjne, które należy wykonać przy diagnostyce nadciśnienia tętniczego

Spis treści

1. Jakie badania laboratoryjne powinno się zlecić w momencie rozpoznania nadciśnienia tętniczego?
2. W jakim celu wykonujemy badania laboratoryjne w diagnostyce nadciśnienia tętniczego?

Nadciśnienie tętnicze, rozumiane jako przewlekły stan podwyższonego ciśnienia krwi, jest kluczowym czynnikiem ryzyka dla wielu poważnych chorób, takich jak choroba wieńcowa, udar mózgu czy niewydolność nerek. Szacuje się, że jedna na trzy osoby żyjące na świecie ma nadciśnienie tętnicze. W naszym kraju według różnych danych częstość występowania nadciśnienia określa na około 30-40% dorosłych Polaków.

Pomimo że w powszechnej opinii nadciśnienie tętnicze jest rozumiane wyłącznie jako problem związany z nieprawidłowym ciśnieniem krwi, zarówno rozpoznanie, jak i leczenie nadciśnienia wymaga wykonywania badań dodatkowych, w których kluczową rolę odgrywa diagnostyka laboratoryjna.

Jakie badania laboratoryjne powinno się zlecić w momencie rozpoznania nadciśnienia tętniczego?

Każdy pacjent ze świeżym rozpoznaniem nadciśnienia tętniczego, powinien mieć wykonanie następujące badania laboratoryjne:

• morfologia krwi obwodowej,
• profil lipidowy – w tym ocenę stężeń cholesterolu całkowitego oraz frakcji HDL (lipoproteiny o wysokiej gęstości, ang. High Density Lipoprotein), trójglicerydów w surowicy krwi, a także określenie stężenia cholesterolu LDL (lipoproteiny o niskiej gęstości, ang. Ligh Density Lipoprotein) oraz nie-HDL (suma stężenia cholesterolu całkowitego pomniejszona o cholesterol HDL),
• profil gospodarki węglowodanowej: pomiar glukozy na czczo oraz określenie odsetka hemoglobiny glikowanej (frakcja HbA1c),
• stężenie kreatyniny w surowicy i oszacowanie wielkości filtracji kłębuszkowej (eGFR – ang. estimated Glomerural Filtration Rate),
• stężenie sodu i potasu w surowicy,
• stężenie kwasu moczowego w surowicy;
• stężenie hormonu tyreotropowego (TSH – ang. Thyroid-Stimulating Hormone) w surowicy,
• aktywność aminotransferaz alaninowej (AlAT – ang. Alanine AminoTransferase) i asparaginowej (AspAT – ang. Asparagine AminoTransferase) w surowicy,
• badanie ogólne moczu połączone z oceną osadu moczu,
• ocena wydalania albumin w moczu – test paskowy lub określenie wskaźnika (stosunku) albumina/kreatynina w moczu (UACR – ang. Urinary Albumin-to-Creatinine Ratio)

Powyższy panel badań w zależności od indywidualnego stanu pacjenta może być poszerzony o badania dodatkowe.

W jakim celu wykonujemy badania laboratoryjne w diagnostyce nadciśnienia tętniczego?

• Ocena indywidualnego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych

Kluczowym celem leczenia nadciśnienia tętniczego jest nie tylko obniżenie ciśnienia krwi do normalnych wartości, ale przede wszystkim zmniejszenie ryzyka poważnych zdarzeń sercowo-naczyniowych, takich jak zawał serca czy udar mózgu. Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego obejmuje oszacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia takich zdarzeń u konkretnego pacjenta. W Europie (w tym w Polsce) wykorzystuje się do tego m.in. algorytm SCORE2, który ocenia 10-letnie ryzyko wystąpienia choroby sercowo-naczyniowego. Zasadniczym parametrem algorytmu SCORE2 poza wiekiem, płcią, paleniem tytoniu i wartością ciśnienia skurczowego jest właśnie stężenie cholesterolu nie-HDL oceniane w profilu lipidowym. Wyjściowa wielkość ryzyka razem z wysokością ciśnienia są kluczowymi elementami umożliwiającymi lekarzowi zastosowanie leczenia nadciśnienia tętniczego dostosowanego do indywidualnej sytuacji pacjenta.

• Wczesne wykrycie uszkodzeń narządowych

Poza powikłaniami sercowymi, naczyniowymi i mózgowymi, nadciśnienie tętnicze może prowadzić do powikłań nerkowych i ocznych.

W ocenie pogorszenia czynności nerek i rozwoju ich przewlekłej niedoczynności szczególnie przydatne będą wyniki badań laboratoryjnych takich jak obniżenie wskaźnika eGFR (szacowanego na podstawie pomiaru stężenia kreatyniny) oraz pojawienie się nadmiernego wydalania albumin w moczu (albuminuria) Powikłania nerkowe rozwijają się powoli w przypadku łagodnego nadciśnienia tętniczego, jednak może się zdarzyć, że uszkodzenia narządowe będą już obecne, jeśli nadciśnienie tętnicze zostanie rozpoznane późno. W przypadku wykrycia przewlekłej choroby nerek wskazana jest intensyfikacja leczenia nadciśnienia tętniczego.

• Diagnoza i eliminacja innych składowych zespołu metabolicznego

Nadciśnieniu tętniczemu często współtowarzyszą inne zaburzenia metaboliczne, takie jak nadmierna masa ciała (otyłość brzuszna), hiperglikemia (stan przedcukrzycowy, cukrzyca typu 2) czy zaburzenia lipidowe (podwyższone stężenia cholesterolu, szczególnie frakcji LDL, trójglicerydów, obniżone stężenie cholesterolu HDL) określane razem mianem zespołu metabolicznego. Obecność tych zaburzeń warunkuje większe indywidualne ryzyko sercowo-naczyniowe, w związku z tym niezbędne jest ich jak najwcześniejsze rozpoznanie oraz leczenie, przy jednoczesnym wprowadzeniu modyfikacji w terapii nadciśnienia tętniczego. Poza typowymi zaburzeniami dodatkowymi składowymi zespołu metabolicznego jest m.in. metaboliczne stłuszczenie wątroby (ryzyko, które można przybliżyć na podstawie kalkulatorów opartych m.in. o aktywność enzymów wątrobowych ALT, AspAT), hiperurykemia (podwyższone stężenie kwasu moczowego) czy też przewlekły stan zapalny (np. stałe niewielkie podwyższenie stężenia białka C-reaktywnego niezależne od występowania ostrej infekcji).

• Rozpoznanie wtórnych przyczyn nadciśnienia tętniczego

W grupie osób dorosłych nadciśnienie tętnicze pierwotne – wynikające z postępującego wieloczynnikowego zaburzenia układów regulujących ciśnienie krwi – jest dużo częstsze niż nadciśnienie tętnicze wtórne, gdzie wysokie wartości ciśnienia są skutkiem innej choroby somatycznej. Jednakże w określonych grupach należy poszerzyć diagnostykę ze względu na większą szansę wtórnej przyczyny nadciśnienia tętniczego, m.in. u pacjentów z rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym przed 30. rokiem życia w przypadku mężczyzn oraz przed 40 r.ż. w przypadku kobiet.

Możliwe przyczyny nadciśnienia tętniczego wtórnego poza typowymi informacjami z wywiadu oraz badania przedmiotowego mogą się charakteryzować odchyleniami w badaniach laboratoryjnych: choroba miąższowa nerek (białkomocz, obniżony eGFR, nieprawidłowości w badaniu osadu moczu), hiperaldosteronizm (obniżone stężenie potasu w surowicy – hipokaliemia), guz chromochłonny lub zespół Cushinga (podwyższone stężenie glukozy na czczo w surowicy).

Piśmiennictwo

1. Tykarski A, Filipiak K, Januszewicz A, et al. Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym — 2019 rok. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego. Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce. 2019;5(1):1-86.
2. Visseren FLJ, Mach F, Smulders YM, et al. 2021 ESC Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice: Developed by the Task Force for cardiovascular disease prevention in clinical practice with representatives of the European Society of Cardiology and 12 medical societies With the special contribution of the European Association of Preventive Cardiology (EAPC). European Heart Journal. 2021;42(34):3227-3337.
3. Mastelarz-Migas A, Hryniewiecki T, Januszewicz A. Wytyczne konsultantów krajowych w dziedzinie medycyny rodzinnej, hipertensjologii i kardiologii dotyczące opieki nad pacjentem z nadciśnieniem tętniczym w podstawowej opiece zdrowotnej, z uwzględnieniem opieki koordynowanej z dnia 08.02.2023r. Link: https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/wytyczne-dotyczace-opieki-nad-pacjentem-z-nadcisnieniem-tetniczym-w-poz-z-uwzglednieniem-opieki-koordynowanej,8347.html.