Choroba Parkinsona – zalecenia żywieniowe

Nazwa choroby Parkinsona pochodzi od angielskiego lekarza Jamesa Parkinsona, który w 1817 roku po raz pierwszy ją opisał. Przyczyny choroby nie są znane. Znany jest mechanizm jej działania. Jest chorobą zwyrodnieniową układu nerwowego. Proces zwyrodnieniowy – śmierć neuronów – dotyczy komórek nerwowych wytwarzających dopaminę umiejscowionych w śródmózgowiu, zwanym istotą czarną. W chorobie liczba tych komórek zmniejsza się, jednocześnie zmniejsza się wytwarzanie dopaminy. Cechą charakterystyczną w chorobie Parkinsona jest występowanie ciał Lewy’ego – cytoplazmatycznych wtrętów neuronalnych.

Częstość występowania choroby Parkinsona to 0,15-0,3% populacji ogólnej. W wieku powyżej 65 lat częstość wyraźnie wzrasta i wynosi 1,5%. Szacuje się, że na chorobę Parkinsona choruje średnio 120-180 osób na 100 tys. mieszkańców, a w Polsce jest ok. 60-70 tys. chorych. Nieco częściej chorują mężczyźni. Początek choroby przypada ok. 60. roku życia, ale mogą chorować także osoby młodsze.

Dla choroby Parkinsona charakterystyczny jest asymetryczny, jednostronny początek objawów. Asymetria ta utrzymuje się do końca choroby, nawet wtedy, kiedy objawy są już obustronne.

We wczesnej fazie objawów ruchowych choroba Parkinsona nie jest łatwa do rozpoznania. Niekiedy objawy są tak delikatne, że przez ponad rok chory jest konsultowany przez różnych lekarzy, zanim zostanie ustalone rozpoznanie. Natomiast czasami objawy są widoczne, ale przypisywane są naturalnemu procesowi starzenia się. Do takich wczesnych objawów choroby należy zmiana charakteru pisma. Pismo staje się drobne, wielkość liter zmniejsza się w miarę pisania.

Objawy choroby Parkinsona

Głównymi objawami choroby Parkinsona, narastającymi powoli są:

• spowolnienie ruchowe tzw. bradykinezja – zwolnione wykonywanie wszystkich czynności dnia codziennego – wolniejsze ubieranie się, chodzenie, mówienie,
• drżenie spoczynkowe – oznacza to, że ręka lub noga drżą, kiedy chory nie wykonuje żadnej czynności, czyli w spoczynku, a w okresie początkowym choroby drżenie ustępuje w momencie sięgania po przedmioty albo wykonywania jakiejś czynności. W długotrwałej chorobie drżenie może pojawić się także podczas ruchu kończyną. Charakterystyczny dla choroby Parkinsona jest fakt, że drżenie głowy w chorobie Parkinsona praktycznie nie występuje.
• bóle i sztywność mięśni – mogą się także pojawiać bóle, dyskomfort podczas ruchów kończyny, trudności w pokonaniu oporu podczas ruchu. Sztywność mięśni obejmuje zwykle kończyny, ale może dotyczyć także mięśni tułowia i szyi, co powoduje charakterystyczną dla choroby Parkinsona pochyloną sylwetkę. Sztywność mięśni i spowolnienie ruchów widoczne są także na twarzy chorego w postaci zubożenia mimiki twarzy, wygląda to jak maska na twarzy,
• niestabilność postawy – chorzy często mówią o zawrotach głowy, natomiast w istocie są to raczej trudności z utrzymaniem równowagi, niestabilność, która w późniejszym okresie choroby prowadzić może do upadków,
• do dalszych objawów pojawiających się w chorobie Parkinsona należą – zaburzenia chodu (małe kroczki), zaburzenia mowy, objawy depresyjne, zaburzenia termoregulacji, zaburzenia w oddychaniu, nietrzymanie moczu, wychudzenie.

Zalecenia żywieniowe w chorobie Parkinsona

U osób z chorobą Parkinsona bardzo ważny jest prawidłowy sposób żywienia, ponieważ ułatwia utrzymanie właściwej masy ciała, pozwala na zachowanie na dłużej lepszego stanu zdrowia, może zmniejszać nasilenie wielu objawów towarzyszących chorobie, poprawia również skuteczność działania przyjmowanych leków. Zapotrzebowanie osób z chorobą Parkinsona na węglowodany, tłuszcze, białko, witaminy i minerały jest takie samo jak osób zdrowych. Przy nasileniach choroby należy jednak zwrócić szczególną uwagę na wybrane składniki.

• Chory na Parkinsona leki powinien popijać dużą ilością wody – sugerowana jest woda gazowana z dodatkiem cytryny lub witaminy C – poprawia to wchłanianie lewodopy,

• Regularna aktywność fizyczna, ćwiczenia dostosowane do możliwości pacjenta,

• Białko a lewodopa, lek powszechnie stosowany w chorobie Parkinsona – białko po strawieniu rozkładane jest do aminokwasów, które po wchłonięciu w jelicie i przetransportowaniu do krwi, dostają się do mózgu. Taką samą drogę przechodzi lewodopa, dlatego jej składniki muszą konkurować z aminokwasami z pożywienia we wchłanianiu z przewodu pokarmowego. Działanie lewodopy uzależnione jest w dużej mierze od szybkości jej metabolizowania, a posiłek bogaty w białko opóźnia wchłanianie leku nawet o 3 godziny. Zaleca się więc przyjmowanie leku 30 minut przed posiłkiem lub 2 godziny po posiłku i popijanie go wodą. Produkty takie jak mięso, wędliny, ryby, produkty mleczne, jaja powinny stanowić 1/3 lub mniej zawartości talerza, natomiast pozostałe 2/3 należy uzupełnić produktami pochodzenia roślinnego (zbożowe, nasiona roślin strączkowych, warzywa, owoce, orzechy i nasiona). Produkty bogate w białko powinny być rozłożone równomiernie pomiędzy poszczególnymi posiłkami lub spożywane w drugiej połowie dnia. Nie można jednak nadmiernie ograniczać ilości białka w diecie w chorobie Parkinsona, ponieważ schorzenie to wiąże się z częstszym ryzykiem niedożywienia.

• Odpowiednia ilość błonnika w diecie warunkuje powstawanie większej ilości kału, pobudzenie jelit do ruchów robaczkowych i sprawne wypróżnienia. Warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste, orzechy i nasiona roślin strączkowych powinny być regularnie spożywane przez osoby z chorobą Parkinsona, co zmniejszy nasilenie zaparć, które występują zwykle już na początku choroby, a z czasem stają się bardziej dokuczliwe. U osób, które dotychczas jadły mało produktów bogatych w błonnik, należy zwiększać ich ilość stopniowo.

• Woda w diecie w chorobie Parkinsona – skuteczność błonnika pokarmowego w zapobieganiu zaparciom zależy od picia odpowiedniej ilości płynów. Zaleca się spożywać przynajmniej 1,5-2 litrów wody w ciągu doby, nie wliczając w to kawy, zup i napojów mlecznych. Woda korzystnie wpływa na proces trawienia, umożliwia formowanie kęsów pożywienia w jamie ustnej, ułatwia połykanie i przesuwanie pokarmu w przewodzie pokarmowym. Reguluje temperaturę i ciśnienie tętnicze krwi, warunkuje odpowiednią ruchomość stawów, zapobiega odwodnieniu u osób cierpiących z powodu częstomoczu i nadmiernej potliwości.

• Wapń, witamina D, magnez, witamina K w diecie osób z chorobą Parkinsona – z uwagi na większe ryzyko rozwoju osteoporozy oraz złamań powstałych w wyniku upadków realizacja zapotrzebowania na wapń, witaminę D, magnez i witaminę K jest szczególnie istotna. Jeśli nie ma możliwości dostarczenia niezbędnej ilości wapnia i witaminy D z dietą, należy zastosować suplementację w porozumieniu z lekarzem prowadzącym.

Piśmiennictwo

1. Holden K.: Parkinson’s disease: nutrition matters. National Parkinson Foundation. http://www.parkinson.org/pd-library/books/nutrition-matters
2. Knekt P., Kikken A., Rissanen H. et al.: Serum vitamin D and the risk of Parkinsn’s disease. Archives of neurology, 2010, 67, 808-811.
3. Nowak J.K.: Rola witaminy D w chorobach ośrodkowego układu nerwowego. Neuropsychiatria i Neuropsychlogia, 2012, 7(2), 85-96.
4. Seidl S.E., Santiago J.A., Bilyk H., Potashkin J.A.: The emerging role of nutrition in Parkinson’s diseases. Frontiers in Aging Neuroscience, 2014, 6, 36.
5. Sherzai A.Z., Tagliati M., Park K., Pezeshkian S., Sherzai D.: Micronutrients and risk of Parkinson’s disease: a systematic review. Gerontology and Geriatric Medicine, 2016, 2, 1-11.
6. H.Ciborowska, A.Rudnicka, „Dietetyka żywienie zdrowego i chorego człowieka”, Wydanie IV, rozszerzone i uaktualnione, PZWL