Test QuantiFERON-TB (test IGRA) jest przeznaczony do diagnostyki utajonego zakażenia prątkami gruźlicy. Wykrycie prątków u osób z grup wysokiego ryzyka rozwoju aktywnej postaci choroby jest podstawą do rozważenia wdrożenia profilaktyki zapobiegającej rozwojowi choroby.
Spis treści:
- Jak często dochodzi do zakażenia prątkami gruźlicy?
- LTBI – w jakim celu i u kogo wykonuje się badania laboratoryjne?
- Metody diagnostyczne w diagnozowaniu LTBI
- Test QuantiFERON-TB Gold Plus – zasada, przygotowanie pacjenta, przebieg testu i interpretacja wyników
- LTBI – zalecenia stosowania testów diagnostycznych
- Podsumowanie
Jak często dochodzi do zakażenia prątkami gruźlicy?
Gruźlica jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych na świecie chorób zakaźnych. Co roku choruje na nią ok. 10 mln osób. W 2022 r. gruźlica była drugą, po COVID-19, najczęstszą na świecie przyczyną śmierci spowodowaną pojedynczym czynnikiem zakaźnym (spowodowała prawie dwa razy więcej zgonów niż HIV/AIDS).
Patogenami odpowiedzialnymi za wystąpienie gruźlicy są bakterie – prątki z rodzaju Mycobacterium należące do kompleksu Mycobacterium tuberculosis (MTBc – ang. Mycobacterium tuberculosis complex).
Do zakażenia prątkami dochodzi przede wszystkim drogą powietrzno-kropelkową, rzadziej pokarmową lub kontaktową. Szacuje się, że ok. 1/3 ludności świata jest zakażona prątkami gruźlicy.
Jeden chory prątkujący (nie leczony) zakaża w ciągu roku średnio od 10 do 15 osób. Czynna gruźlica rozwija się u ok. 5% zakażonych, u ok. 95% zakażenie przechodzi w formę utajoną (LTBI – ang. latent tuberculosis infection). U 5-15% osób z LTBI uśpione prątki uaktywniają się w późniejszym okresie życia – u większości objawy gruźlicy pojawiają się w ciągu 5 lat.
>> Przeczytaj też:
Jak wygląda i ile trwa leczenie gruźlicy?
LTBI – utajone (latentne) zakażenie prątkami gruźlicy
Utajone zakażenie prątkami gruźlicy jest stanem trwałej odpowiedzi immunologicznej na antygeny Mycobacterium tuberculosis, bez dowodów na klinicznie aktywną gruźlicę. W zakażeniu latentnym nie występują objawy chorobowe, brak jest zmian w badaniach obrazowych, a wyniki badań mikrobiologicznych w kierunku MTBc są ujemne. Zakażony nie prątkuje, czyli nie zaraża ludzi z otoczenia.
LTBI – w jakim celu i u kogo wykonuje się badania laboratoryjne?
Celem diagnozowania utajonego zakażenia prątkami gruźlicy jest rozważenie profilaktyki u osób z grup wysokiego ryzyka rozwoju aktywnej postaci choroby.
Grupy ryzyka reaktywacji gruźlicy
- osoby z kontaktu z chorymi na gruźlicę płuc,
- osoby zakażone HIV,
- pacjenci przed leczeniem antagonistami TNF-α,
- chorzy dializowani,
- biorcy przeszczepów narządów lub szpiku kostnego,
- chorzy na pylicę krzemową,
- imigranci lub uchodźcy z krajów o dużym rozpowszechnieniu gruźlicy,
- narkomani,
- osoby bezdomne,
- więźniowie,
- pracownicy ochrony zdrowia.
Metody diagnostyczne w diagnozowaniu LTBI
W diagnozowaniu latentnej postaci zakażenia prątkami gruźlicy stosowane są dwa rodzaje testów:
- TST – próba tuberkulinowa
Test przeprowadzany jest in vivo. Badanie polega na wywołaniu reakcji alergicznej u osoby badanej po śródskórnym podaniu tuberkuliny. Wynik dodatni potwierdza obecność w organizmie limfocytów uczulonych po kontakcie z antygenami prątka gruźlicy. Odczyn dodatni może wystąpić również po szczepieniu przeciwko gruźlicy szczepionką BCG lub po przejściu zakażenia prątkami niegruźliczymi MOTT (ang. Mycobacterium other than tuberculosis).
- Testy IGRA (ang. Interferon-γ release assays)
Testy przeprowadzane są in vitro, próbką jest krew obwodowa. Badanie polega na ocenie wytwarzania interferonu gamma przez limfocyty T, pobudzone przez antygeny specyficzne dla prątków gruźlicy. Stosowane są dwa rodzaje testów, w których wykorzystuje się metodę ELISA (QuantiFERON–TB Gold Plus) lub metodę ELISPOT (T-SPOT.TB ). Testy IGRA są bardzo swoiste dla prątków gruźlicy, szczepienie BCG nie ma wpływu na ich wynik.
Testy IGRA w porównaniu do TST cechuje:
- wyższa czułość i swoistość
- brak reakcji krzyżowych ze szczepionką BCG i większością prątków MOTT
- obiektywna i mniej inwazyjna technika wykonania testu oraz obiektywny odczyt wyniku
- jednorazowa wizyta pacjenta w gabinecie zabiegowym
Wadą metod, zarówno TST, jak i IGRA, jest to, że dodatnie wyniki testów nie umożliwiają rozróżnienia LTBI od aktywnej gruźlicy, nie można również w oparciu o nie prognozować, które osoby z utajonym zakażeniem zachorują w najbliższym czasie.
Test QuantiFERON-TB Gold Plus – zasada, przygotowanie pacjenta, przebieg testu i interpretacja wyników
Zasada działania testu
Test QuantiFERON-TB Gold Plus jest testem immunologicznym nowej generacji opartym na ocenie wytwarzania w warunkach in vitro interferonu gamma (IFN-γ) przez limfocyty T pacjentów zakażonych prątkami gruźlicy. Do wytwarzania IFN-γ dochodzi na skutek pobudzenia limfocytów T antygenami naśladującymi białka prątka gruźlicy – ESAT-6 oraz CFP-10.
Białka te nie występują u szczepów szczepionkowych BCG oraz u większości mykobakterii nie należących do kompleksu M.tuberculosis . W przypadku osób niezakażonych, zaszczepionych szczepionką BCG i chorych na większość innych mykobakterioz (wyjątek stanowią zakażenia M. kansasii, M. szulgai i M.marinum) wynik badania jest ujemny. Wykryty IFN-γ oznaczany jest ilościowo.
Przygotowanie do badania
Próbką do badania jest krew żylna. Badanie nie wymaga specjalnego przygotowania, nie trzeba być na czczo, należy jednak pamiętać o tym, że jeżeli Test QuantiFERON-TB Gold jest wykonywany po próbie tuberkulinowej, pobieranie krwi powinno nastąpić najpóźniej w dniu odczytu próby TST.
Przed wykonaniem testu warto upewnić się, czy gabinet zabiegowy (punkt pobrań materiału) jest przygotowany do pobrania próbki, gdyż wymaga to zastosowania specjalnego zestawu probówek.
Przebieg testu
Krew od pacjenta pobierana jest do specjalnego zestawu probówek, obejmującego kontrolę negatywną (próba ślepa), kontrolę pozytywną (probówka zawiera mitogen) oraz probówki testowe zawierające antygeny „gruźlicze” ESAT-6 oraz CFP-10.
W pierwszym etapie testu krew w probówkach jest inkubowana w temp. 37oC przez okres 16 – 24 godzin. W kolejnym kroku zbierane jest osocze, które następnie bada się na obecność interferonu gamma syntetyzowanego w odpowiedzi na antygeny. Pomiaru stężenia IFN-γ dokonuje się metodą ELISA.
Zastosowanie kontroli umożliwia ocenę prawidłowości przebiegu procedury badania i jest szczególnie istotne, gdy istnieje wątpliwość, co do stanu układu immunologicznego pacjenta.
Interpretacja wyniku
Przy interpretacji wyniku badania QuantiFERON-TB Gold ważne jest zestawienie wyniku testu z wynikami innych badań (epidemiologicznych, lekarskich, diagnostycznych) oraz wywiad z pacjentem.
Stężenie interferonu gamma w próbce badanej uzyskuje się po uwzględnieniu wartości prób kontrolnych. Wynik przedstawiany jest w postaci wartości liczbowej (IU/ml) i może być interpretowany jako:
- ujemny – zakażenie M. tuberculosis mało prawdopodobne
- dodatni – zakażenie M. tuberculosis prawdopodobne. Poziom IFN-γ wytworzonego w probówkach testowych jest znamiennie wyższy niż wartości otrzymane dla kontroli negatywnej (tzw. tła). Wynik testu może świadczyć o kontakcie z prątkiem gruźlicy. Konieczna jest dalsza diagnostyka w celu wykluczenia aktywnej gruźlicy.
- nieokreślony – nie daje informacji o prawdopodobieństwie zakażenia prątkiem gruźlicy. Może być to spowodowane stanem układu immunologicznego pacjenta lub różnymi czynnikami technicznymi w trakcie wykonywania oznaczenia
Przyczyną fałszywie ujemnych wyników testu QuantiFERON-TB Gold mogą być choroby układu immunologicznego (np. limfocytopenia, niezdolność limfocytów do syntezy i uwalniania IFN-γ) lub próbka została pobrana w zbyt wczesnej fazie infekcji (przed indukcją odpowiedzi komórkowej).
Przyczyną fałszywie dodatnich wyników może być zakażenie innymi mykobakteriami (M. kansasii, M. szulgai i M.marinum)
LTBI – zalecenia stosowania testów diagnostycznych
Wytyczne dotyczące wyboru metody do diagnozowania utajonego zakażenia prątkami gruźlicy zostały opracowane w 2013 r. przez Polskie Towarzystwo Chorób Płuc (PTCP). Uwzględniają one testy IGRA.
Zalecenia PTCP w diagnozowaniu latentnej postaci zakażenia prątkami gruźlicy
- Do rozpoznania LTBI u dorosłych i dzieci powyżej 5 roku życia, bez zaburzeń odporności, zaleca się stosowanie testów IGRA lub TST
- U dzieci poniżej 5 roku życia zaleca się wykonanie TST i IGRA. Dodatni wynik jednego z testów upoważnia do rozpoznania LTBI
- Ujemny wynik obu testów nie wyklucza ani LTBI, ani gruźlicy aktywnej
- Jeśli IGRA jest wykonywany po TST, to pobieranie krwi do testu powinno nastąpić najpóźniej w dniu odczytu próby
- W przypadku odmiennych wyników TST i IGRA u osób bez zaburzeń odporności rozpoznanie LTBI należy oprzeć na wyniku IGRA
- Aby uzyskać wiarygodny wynik należy zadbać o odpowiednie pobranie i transport krwi, właściwe wykonanie testu oraz prawidłową interpretację wyniku
Podsumowanie
Test QuantiFERON-TB Gold (test IGRA):
- jest skutecznym, nowoczesnym narzędziem do diagnozowania zakażenia prątkami gruźlicy,
- szczepienie szczepionką BCG nie ma wpływu na wynik testu,
- jest bezpieczny dla pacjenta – przeprowadzany jest in vitro,
- wymagana jest jedna wizyta pacjenta w gabinecie zabiegowym,
- wykonywany jest pod kontrolą pozytywną i negatywną,
- odczyt wyniku odbywa się w sposób obiektywny,
- nie różnicuje utajonego zakażenia prątkami gruźlicy i aktywnej choroby
- właściwa interpretacja wyniku powinna uwzględniać wyniki innych badań diagnostycznych i wywiadu z pacjentem
Piśmiennictwo
- QuantiFERON®-TB Gold – PODRĘCZNIK DIAGNOSTYCZNY do testów w warunkach in vitro; Nr dokumentu: 05990301B, Styczeń 2007, Cellestis
- Elwira Zawidzka „Gruźlica-co o niej wiemy? Wywiad z prof.dr hab.n.biol. Zofią Zwolską” ALAB laboratoria. Warszawa 2021
- W.Czarniak, A.Wójtowicz, E.Zawidzka „Diagnostyka Gruźlicy Biuletyn Informacyjny” ALAB laboratoria; wydanie II, Warszawa 2018
- dr n. med. Ernest Kuchar O czym świadczy dodatni wynik testu Quantiferon TB Gold? https://www.mp.pl/pacjent/pulmonologia/lista/94581,o-czym-swiadczy-dodatni-wynik-testu-quantiferon-tb-gold (dostęp 17.09.2024 r.)
