Dieta w chorobie refluksowej przełyku (refluksie)

Spis treści

1. Charakterystyka choroby refluksowej przełyku i jej główne objawy
2. Postępowanie dietetyczne w chorobie refluksowej przełyku
3. Przykład diety w chorobie refluksowej przełyku

Charakterystyka choroby refluksowej przełyku i jej główne objawy

Choroba refluksowa przełyku (pot. refluks) to schorzenie, którego przyczyną jest patologiczne zarzucanie treści pokarmowej żołądka do przełyku. W chorobie tej może dochodzić do powikłań.

Do głównych przyczyn choroby zalicza się:

• dysfunkcję dolnego zwieracza przełyku,
• zaburzenia opróżniania żołądka,
• ciążę.

Choroba refluksowa przełyku (refluks) może również wystąpić w przebiegu niektórych schorzeń ogólnoustrojowych:

• cukrzycy,
• twardzinie układowej.

Na skutek choroby dochodzi do cofania się treści pokarmowej z żołądka do przełyku, prowadzi to do zaburzenia równowagi pomiędzy czynnikami atakującymi a czynnikami ochraniającymi błonę śluzową przełyku. Rezultatem jest podrażnienie ścian przełyku i jego stan zapalny.

Do mechanizmów chroniących przełyk przed uszkodzeniem należą:

• wydolność dolnego zwieracza przełyku,
• dynamika oczyszczania przełyku,
• wytwarzanie śliny,
• ukrwienie błony śluzowej,
• właściwy przebieg opróżniania żołądka.

U osób zdrowych przemieszczanie się treści pokarmowych z żołądka do przełyku może występować po spożyciu obfitych lub tłustych pokarmów a także po wypiciu alkoholu. Nie powinno to prowadzić do wystąpienia dolegliwości i zmian zapalnych w przełyku (tzw. refluks fizjologiczny). Natomiast epizody zarzucania treści pokarmowej z żołądka do przełyku są bardzo częste w chorobie refluksowej. Są one długotrwałe, niezależne od spożywanych posiłków. Występują zarówno za dnia, jak i w nocy.

Do głównych objawów choroby refluksowej przełyku (refluksu) zaliczamy:

• puste odbijanie,
• zgagę (uczucie pieczenia za mostkiem),
• dysfagię,
• zwracanie resztek pokarmów,
• nudności.

Wyżej wymieniane objawy nasilają się podczas leżenia na wznak czy przy pochylaniu, zwłaszcza po posiłkach.

U niektórych chorych mogą wystąpić objawy pozaprzełykowe:

• przewlekłe zapalenie gardła i krtani,
• chrypka,
• zmiana barwy głosu,
• przewlekły kaszel,
• świszczący oddech,
• ból w klatce piersiowej.

Wpływ na nasilenie objawów mogą mieć także leki przyjmowane w innych schorzeniach. Mogą one zmniejszać napięcie dolnego zwieracza przełyku. Należą do nich między innymi doustne środki antykoncepcyjne, metyloksantyny, azotany czy leki przeciwcholinergiczne.

Postępowanie dietetyczne w chorobie refluksowej przełyku

Głównym celem postępowania dietetycznego w chorobie refluksowej przełyku jest złagodzenie objawów choroby. Wprowadzane jest leczenie farmakologiczna, a czasami niezbędne jest operacyjne. Zalecenia zdrowotne dotyczą zmiany stylu życia, stabilizacji masy ciała u chorych z nadwagą i otyłością, modyfikacji diety. Prowadzą one do zminimalizowania, a często do całkowitego ustąpienia objawów.

Chorym zaleca się zmodyfikowanie stylu życia, mianowicie:

• wezgłowie łóżka powinno być uniesione (wystarczy pod nogami łóżka u wezgłowia podłożyć stabilną deskę),
• odzież powinna być luźna, nieuciskająca okolic brzucha,
• należy unikać dźwigania ciężkich rzeczy,
• należy unikać głębokich skłonów,
• prace z uciskiem na brzuch – tu pozycja pochylona – są niewskazane,
• bezpośrednio po jedzeniu nie należy wykonywać aktywności fizycznej,
• niewskazane jest palenie tytoniu, może to pogorszyć perystaltykę przełyku, może wywoływać kaszel, który nasila objawy choroby, ponadto palenie zmniejsza napięcie dolnego zwieracza przełyku.

Na czym polega postępowanie dietetyczne w chorobie refluksowej przełyku:

• eliminowaniu z diety wszelkich produktów nasilających występowanie dolegliwości (są to najczęściej potrawy tłuste),
• 4-6 posiłków w ciągu doby, nieobfitych, spożywanych o stałych porach w regularnych odstępach czasu,
• spożywaniu posiłków w spokojnej atmosferze, bez pośpiechu, unikając połykania zbyt dużych ilości powietrza,
• każdy kęs powinien być dokładnie i powoli przeżuwany,
• stosujemy odpowiednie techniki kulinarne, bez smażenia, dozwolone formy to pieczenie w piekarniku (w folii lub rękawie termicznym), gotowanie, przyrządzanie na parze, duszenie bez uprzedniego przesmażania,
• bezpośrednio po posiłku unikamy pozycji leżącej (ok. 1 h), może to spowodować cofanie się treści pokarmowej z żołądka do przełyku,
• ostatni posiłek powinien być zjadany na 3-2,5 h przed snem,
• posiłki nie powinny być zbyt zimne lub nazbyt gorące,
• posiłków nie powinno się popijać nadmierną ilością płynów, gdyż zwiększa się ilość treści pokarmowej w żołądku i może dojść do cofnięcia jej do przełyku,
• nie zapominajmy o aktywności fizycznej, regularny wysiłek fizyczny o umiarkowanej aktywności może być pomocny w leczeniu choroby refluksowej, codzienna minimum 30-minutowa aktywność fizyczna – pływanie, szybki spacer, marszobieg czy jazda na rowerze, przy czym należy pamiętać, żeby nie stosować aktywności fizycznej zaraz po posiłku,
• unikajmy stresu.

Z diety chorego na refluks przełyku należy wyeliminować:

• wszelkie produkty spożywcze, które chory źle toleruje,
• potrawy i produkty spożywcze drażniące ścianę przełyku, mogące pobudzać wydzielanie soku żołądkowego – mięta, melisa, ocet, sos vinegret, musztardę, pomidory, sosy pomidorowe, ketchup, owoce cytrusowe, potrawy kwaśne czy ostre i mocno przyprawione,
• produkty i potrawy tłuste, długo zalegają w żołądku – tłuste mięso i wędliny, tłusty nabiał (mleko, sery, jogurty), kremy, majonezy, sosy kupne do sałatek, smażone potrawy, chipsy, frytki, sosy tłuste do mięs, wyroby cukiernicze, czekolady, kakao, wyroby czekoladopodobne),
• z diety eliminujemy kawę i mocną herbatę, energetyki, gdyż zawarte w nich kofeina/teina dodatkowo pobudzają wydzielanie soku żołądkowego,
• wszelkie produkty alkoholowe, drażnią one uszkodzoną błonę śluzową przełyku i pobudzają wydzielanie soku żołądkowego,
• wyroby tytoniowe,
• napoje gazowane, gdyż uwalniany z nich gaz do treści żołądka, powoduje jego większą objętość.

U części pacjentów z chorobą refluksową przełyku może dojść do powikłań. Może dojść do zwężenia przełyku i trudności z połykaniem. W tym przypadku należy stosować dietę bardzo rozdrobniona – papkowatą lub płynną, w zależności od stanu chorobowego. Po poszerzeniu przełyku należy powrócić do zaleceń ogólnych.

Należy pamiętać, że choroba refluksowa przełyku jest przewlekła. Postępowanie niefarmakologiczne w znacznym stopniu poprawia jakość codziennego życia pacjentów.

Przykład diety w chorobie refluksowej przełyku

I śniadanie

Kanapka z pieczywa graham z chudą wędliną drobiową do tego ogórek zielony i sałata roszponka.

II śniadanie

Płatki owsiane z jogurtem 1,5%, do tego borówka amerykańska i nasiona chia.

Obiad

Dorsz pieczony w folii posypany koperkiem, skropiony olejem rzepakowym. Podany z ziemniakami z wody i buraczkami na ciepło.

Podwieczorek

Pieczone jabłko z odrobiną cynamonu i miodu.

Kolacja

Makaron penne ugotowany al.’dente wymieszany z pesto pietruszkowym. Do tego farsz z pieczonej cukinii, papryki z dodatkiem zblanszowanego szpinaku. Na wierzch układamy mozzarellę małe kulki pokrojone na połówki.

Piśmiennictwo

1. „Dietoterapia”, D.Włodarek, E.Lange, L.Kozłowska, D.Głąbska, PZWL, Warszawa 2015
2. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej „Żywienie w chorobie refluksowej przełyku”