Kompleksowy przewodnik po diagnostyce krztuśca: jaki test wybrać?

Spis treści

1. Czym jest krztusiec (koklusz)?
2. Przebieg choroby
3. Diagnostyka krztuśca (kokluszu)
4. Badanie przeciwciał
5. Krztusiec (koklusz) u dzieci i „strategia kokonu”
6. Podsumowanie

Czym jest krztusiec (koklusz)?

Krztusiec (koklusz) to choroba zakaźna układu oddechowego wywoływana przez bakterię Bordetella pertussis, czyli pałeczkę krztuśca, która niezwykle łatwo rozprzestrzenia się drogą kropelkową. Charakteryzuje się silnym napadowym kaszlem utrudniającym oddychanie, określanym jako pianie. Infekcja trwa zwykle wiele tygodni. Pałeczka krztuśca produkuje w organizmie zakażonego czynniki chorobotwórczości (zjadliwości), w tym toksyny, które mogą powodować martwicę komórek w obrębie błon śluzowych tchawicy i oskrzeli. Wprowadzenie szczepień ochronnych w 1960 r. przyczyniło się do znacznego zmniejszenia zachorowalności na krztusiec, ale mimo to choroba ta nadal pozostaje poważnym zagrożeniem, zwłaszcza dla niemowląt i małych dzieci.

Przebieg choroby

Okres wylęgania się pałeczki Bordetella pertussis wynosi od 5 do 21 dni, a infekcja rozwija się zazwyczaj w ciągu tygodnia lub dwóch od momentu zakażenia. Typowy przebieg krztuśca obejmuje 3 etapy: nieżytowy, napadowy i rekonwalescencji. Chorzy pozostają wysoce zakaźni przez około 3 tygodnie od wystąpienia pierwszych objawów.

• Okres nieżytowy jest nieswoisty i trwa do 2 tygodni. Dominują w nim objawy przeziębieniowe, takie jak katar, wyciek z nosa, łzawienie z zapaleniem spojówek, osłabienie, lekki ból gardła i łagodny kaszel.
• Okres napadowy trwa od 2 do 6 tygodni, a czasem dłużej. Charakterystycznym objawem są powtarzające się napady kaszlu, w trakcie których chory doświadcza serii gwałtownych kaszlnięć przypominających pianie koguta. Napady są bardzo uciążliwe, szczególnie w nocy, kiedy występują częściej i stają się bardziej nasilone. Wówczas również często kończą się odkrztuszaniem gęstej, lepkiej wydzieliny, a czasem powodują wymioty. Krztusiec jest szczególnie niebezpieczny w przypadku noworodków i małych dzieci, ponieważ atakom kaszlu towarzyszą zwykle bezdechy.
• Okres rekonwalescencji – może trwać nawet do 4 miesięcy, kiedy częstotliwość i nasilenie napadów kaszlu stopniowo maleją, a chory zaczyna czuć się lepiej i stopniowo wraca do pełni zdrowia.

Diagnostyka krztuśca (kokluszu)

Właściwa diagnostyka krztuśca (kokluszu) jest niezwykle istotna, ponieważ pozwala na wdrożenie odpowiedniego leczenia i izolację chorego, aby uniknąć szerzenia się infekcji. W celach diagnostycznych korzysta się z badań mikrobiologicznych, serologicznych oraz molekularnych.

W początkowej, ostrej fazie choroby bakterie można wykryć w materiale pobranym z błony śluzowej gardła lub nosa. Zazwyczaj w tym celu wykorzystuje się hodowlę bakteryjną lub PCR.

Na późniejszych etapach zakażenia można korzystać z diagnostycznych metod pośrednich, takich jak testy serologiczne.

Badanie przeciwciał

Specyficzne przeciwciała są syntetyzowane po upływie od 1 do 3 tygodni od zakażenia pałeczką krztuśca i mogą być oznaczane za pomocą testu ELISA. Najbardziej specyficznym markerem są przeciwciała przeciwko toksynie krztuścowej (anty-PT). Zgodnie z europejskimi wytycznymi w celu przesiewowej diagnostyki zakażeń B. pertussis badanie przeciwciał anty-PT w klasie IgG metodą ELISA powinno dawać wynik ilościowy, wyrażony w jednostkach międzynarodowych. Stężenie przeciwciał ≥ 100 IU/ml jest uważane za wynik pozytywny, a w przypadku otrzymania wartości w zakresie 40–100 IU/ml sugerowane jest dalsze postępowanie diagnostyczne i zbadanie przeciwciał anty-PT klasy IgA, a czasami również oznaczenie przeciwciał anty-PT w klasie IgM.

W początkowym okresie infekcji wynik testu serologicznego może być fałszywie negatywny, dlatego w przypadku wątpliwości i nasilenia objawów warto powtórzyć badanie po kilku tygodniach. Natomiast jeżeli kaszel trwa powyżej 3 tygodni, wystarczającą metodą diagnostyczną jest oznaczenie przeciwciał IgG przeciwko toksynie krztuścowej.

UWAGA! Badania serologiczne u małych dzieci mają bardzo małe zastosowanie, większe w przypadku osób dorosłych.

Krztusiec (koklusz) u dzieci i „strategia kokonu”

U niemowląt kaszel w przebiegu krztuśca (kokluszu) może nie występować. Zamiast niego mogą pojawić się inne objawy ze strony układu oddechowego, tj. kichanie, łzawienie oczu, duszności oraz bezdechy. W przypadku podejrzenia krztuśca u niemowląt i małych dzieci należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem, który podejmie decyzję o najlepszej ścieżce diagnostycznej i wdrożeniu leczenia. W przypadku najmłodszych pacjentów często konieczna jest hospitalizacja.

Ze względu na poważny przebieg krztuśca u niemowląt, który może doprowadzić nawet do śmierci dziecka, szczególnie ważne jest szczepienie przeciwko tej chorobie kobiet w ciąży i osób z ich najbliższego otoczenia dziecka. Dzięki takiej „strategii kokonu” dziecko otrzymuje część przeciwciał jeszcze w trakcie życia płodowego. Dzięki szczepieniu osób z najbliższego otoczenia (rodziców, dziadków itp.) maleje ryzyko zakażenia dziecka w pierwszych miesiącach jego życia.

Podsumowanie

Krztusiec (koklusz) jest ostrą chorobą zakaźną układu oddechowego. Chociaż u dorosłych przebiega zazwyczaj łagodnie, może być bardzo niebezpieczny dla niemowląt i małych dzieci. Do metod diagnostycznych, które umożliwiają rozpoznanie tej infekcji, zalicza się m.in. testy serologiczne, które pozwalają na wykrywanie specyficznych przeciwciał w klasie IgG, IgA i IgM. Testy te są szczególnie przydatne u osób, u których uciążliwy kaszel trwa powyżej 3 tygodni.

Najlepszym sposobem na ochronę przed tą chorobą jest szczepienie. Szczepionka przeciwko krztuścowi jest bezpieczna dla kobiet w ciąży i jest częścią rutynowych szczepień dziecięcych. Szczepienia takie są zalecane również dorosłym (dawka przypominająca powinna być podawana średnio co 10 lat).

Piśmiennictwo

1. European Centre for Disease Prevention and Control, Guidance and Protocol for the serological diagnosis of human infection with Bordetella pertussis. Stockholm: ECDC; 2012.
2. K. Ucieklak, Krztusiec i „efekt czerwonej królowej”, Postępy Mikrobiologii – Advancements of Microbiology 2022: 61(3): 133–145.
3. D.J. Nieves, U. Heininger, Bordetella pertussis. Microbiol Spectrum 2016; 4(3): EI10-0008-2015.
4. World Health Organization, Manual for the diagnosis of Whooping Cough caused by Bordetella pertussis/Bordetella parapertussis, Immunization, Vaccines and Biologicals, WHO, 2014.