Spis treści
- Kto powinien się testować na wirusa HIV?
- Ginekologia a test na wirusa HIV
- Pulmonologia a test na wirusa HIV
- Dermatologia a test na wirusa HIV
- Dermatologia a test na wirusa HIV
- Neurologia a test na wirusa HIV
- Choroby zakaźne a test na wirusa HIV
- Onkologia/hematologia a test na wirusa HIV
- Pediatria/Neonatologia a test na wirusa HIV
- Okulistyka a test na wirusa HIV
- Laryngologia a test na wirusa HIV
- Stomatologia a test na wirusa HIV
- Endokrynologia a test na wirusa HIV
- Gdzie można wykonać badanie na zakażenie wirusem HIV?
- Zalecane testy na wirusa HIV
Polskie Towarzystwo Naukowe AIDS wypracowało rekomendacje dotyczące testowania pacjentów, u których podejrzewa się zakażenie HIV lub rozpoznaje określone jednostki chorobowe. Ponadto w celu ułatwienia dostępu do diagnostyki HIV zaleca posługiwanie się testami szybkimi, w tym także do użytku domowego. Model diagnostyki powinien być zróżnicowany, uwzględniać lekarzy (w tym POZ), punkty konsultacyjno-diagnostyczne (PKD), laboratoria, kluby, „check-pointy” oraz szeroki panel badań w kierunku innych zakażeń przenoszonych drogą płciową (kiła, rzeżączka, chlamydioza, HBV, HCV). Rozwój diagnostyki, w tym szybkich testów do samodzielnego wykonania, jak i poprawa akceptacji tego typu diagnostyki wskazuje, że jest możliwość wprowadzenia łatwej i szeroko dostępnej diagnostyki przesiewowej również poza placówkami medycznymi.
>>> Przeczytaj też: HIV – wczesna diagnoza i podjęcie leczenia daje szansę na normalne życie
Kto powinien się testować na wirusa HIV?
- każda osoba powyżej 15. roku życia w przypadku wystąpienia ryzyka zakażenia HIV – przynajmniej jednorazowo,
- osoby zgłaszające ryzykowne zachowania – co 3 miesiące; (PrEP i długofalowa opieka),
- w przypadku schorzeń/stanów klinicznych (wymienionych niżej lub w przypadku każdej choroby przebiegającej nietypowo, niepoddającej się leczeniu lub nawracającej).
Ginekologia a test na wirusa HIV
- ciąża (badanie zalecane również u partnera ciężarnej) – w razie braku badania test należy wykonać bezpośrednio po porodzie, (a jeśli kobieta nie wyraża zgody), u noworodka
- nawracająca drożdżyca pochwy
- zakażenia przenoszone drogą płciową
- inwazyjny i nieinwazyjny rak szyjki macicy
- dysplazja szyjki macicy > 2 stopnia
- zakażenie HPV związane z kontaktami seksualnymi
Pulmonologia a test na wirusa HIV
- mykobakteriozy płucne lub rozsiane
- nawracające bakteryjne zapalenia płuc
- śródmiąższowe zapalenia płuc, w tym o etiologii COVID-19
- zapalenie płuc o niejasnej etiologii
- drożdżyca tchawicy i/lub oskrzeli
- aspergiloza
Dermatologia a test na wirusa HIV
- zakażenia przenoszone drogą płciową
- łojotokowe zapalenie skóry
- nawracająca drożdżyca jamy ustnej
- półpasiec
- mięsak Kaposiego
- nowotwory skóry
Choroby wewnętrzne a test na wirusa HIV
- gorączka o niejasnej etiologii
- utrata masy ciała o niejasnej etiologii
- trombocytopenia i/lub leukopenia o niejasnej etiologii
- drożdżyca przełyku i żołądka
- biegunka przewlekła
- zapalenie jelit o niejasnej etiologii
- nawracające bakteryjne zapalenie płuc
- śródmiąższowe zapalenia płuc, w tym o etiologii COVID-19
- lymfadenopatie
- zespół wyniszczenia niejasnego pochodzenia
Neurologia a test na wirusa HIV
- pojedyncze ropnie mózgu
- neurotoksoplazmoza
- encefalopatia o niejasnej etiologii
- PML
- kryptokokowe zapalenie opon mózgowordzeniowych
- postępujące otępienie
- polineuropatia
- chłoniak pierwotny mózgu
- zespół Guillain-Barre
- poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego
Choroby zakaźne a test na wirusa HIV
- półpasiec
- gorączka o niejasnej etiologii
- zaburzenia hematologiczne
- drożdżyca układu oddechowego, pokarmowego
- zespół monukleozopodobny
- biegunka przewlekła
- nawracające zapalenie płuc
- toksoplazmoza ośrodkowego układu nerwowego
- kryptokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
- gruźlica, inne mykobakteriozy
- wirusowe zapalenie wątroby HCV, HBV, HAV
- śródmiąższowe zapalenia płuc, w tym o etiologii COVID-19
- inne choroby z listy chorób wskaźnikowych AIDS
Onkologia/hematologia a test na wirusa HIV
- chłoniaki nieziarnicze
- rak/dysplazja nabłonkowa odbytu/szyjki macicy
- rak płuc
- nasieniak (seminoma)
- ziarnica złośliwa
- choroba Castelmana
- limfopatie niejasnego pochodzenia
- małopłytkowość, neutropenia, limfopenia
Pediatria/Neonatologia a test na wirusa HIV
- wszystkie noworodki urodzone przez matki, które nie poddały się badaniu przed ciążą lub podczas jej trwania
- zapalenie ślinianek niejasnego pochodzenia
- ciężkie zakażenia bakteryjne
- nawracająca kandydoza jamy ustnej
- pneumocystoza
- gruźlica
- zakażenie cytomegalowirusowe
- śródmiąższowe zapalenie płuc
- nawracające bakteryjne zapalenie płuc
- encefalopatia niejasnego pochodzenia
- upośledzenie rozwoju psychoruchowego
- limfadenopatie niejasnego pochodzenia
- małopłytkowość
- zapalenie siatkówki o etiologii zakaźnej
Okulistyka a test na wirusa HIV
- zapalenie błony naczyniowej i siatkówki (CMV, HSV, toksoplazmozowe i inne)
- retinopatie niejasnego pochodzenia
- półpasiec nawracający
Laryngologia a test na wirusa HIV
- zapalenie ślinianek o niejasnej etiologii
- nowotwory okolicy głowy i szyi
- grzybica jamy ustnej, przełyku lub krtani
- limfadenopatia niejasnego pochodzenia
Stomatologia a test na wirusa HIV
- nawracająca drożdżyca jamy ustnej i przełyku
- zmiany dysplastyczne błony śluzowej jamy ustnej
- zakażenie HPV związane z kontaktami seksualnymi
- opryszczkowe zapalenie jamy ustnej nawracające
- zakażenia przenoszone drogą płciową
- chłoniak Burkitta
- mięsak Kaposiego
- leukoplakia włochata
Nefrologia/Urologia a test na wirusa HIV
- nefropatie kłębuszkowe
- zakażenia przenoszone drogą płciową
- brodawczak pęcherza moczowego
- nasieniak (seminoma)
Endokrynologia a test na wirusa HIV
- zaburzenia endokrynologiczne o niejasnej etiologii
Gdzie można wykonać badanie na zakażenie wirusem HIV?
- w placówkach medycznych: ambulatoryjnych (przychodniach, POZ, centrach medycznych), szpitalach (IP, SOR), laboratoriach diagnostycznych (punkty pobrań)
- w placówkach pozamedycznych (PKD, kluby, inne miejsca zgromadzeń osób z populacji kluczowych)
- pacjenci samodzielnie z wykorzystaniem testów do użytku domowego
Zalecane testy na wirusa HIV
Testy laboratoryjne na wirusa HIV
Zaleca się stosowanie testów serologicznych tzw. IV generacji, które umożliwiają wykrycie antygenu p24 HIV (typowo po 2 tygodniach od zakażenia) oraz przeciwciał anty-HIV (po 4-12 tygodniach od zakażenia). Stosowane testy serologiczne powinny też różnicować zakażenie HIV-1 i HIV-2. Do weryfikacji reaktywnych wyników badań serologicznych zaleca się korzystanie z testów molekularnych (NAAT – nucleic acid amplification test).
- NAAT>1000kopii/ml – zakażenie HIV potwierdzone → skieruj pilnie do poradni HIV
- NAAT<1000 kopii/ml – powtórz badanie z innej próbki lub skieruj pilnie do poradni HIV
- NAAT nie wykryto – zakażenie HIV wykluczono, ale konieczne jest wykonanie serologicznego testu weryfikującego zakażenie (np. WB lub LIA), jeśli pacjent jest już leczony antyretrowirusowo i ma niewykrywalną wiremię lub może być osobą naturalnie kontrolującą zakażenie HIV (tzw. elite-controler, możliwe HIV-RNA <50 kopii/ml
Ujemny wynik testu przesiewowego 4. generacji po 6 tygodniach od ekspozycji pozwala zakończyć diagnostykę.
W przypadku zastosowania PEP/PrEP zakończenie diagnostyki następuje po 6-8 tygodniach od końca przyjmowania leków.
W przypadku podejrzenia ostrej choroby retrowirusowej lub bardzo wczesnej fazy zakażenia HIV zaleca się pilne skierowanie do poradni profilaktyczno-leczniczej w celu weryfikacji rozpoznania i ewentualnie niezwłocznego wdrożenia leczenia niezależnie od wyniku badania przesiewowego.
Testy point-of-care (POC) na wirusa HIV
Zaleca się powszechne stosowanie szybkich testów diagnostycznych HIV (tzw. Rapid tests), które powinny być dostępne w punktach konsultacyjno-diagnostycznych, w klubach, check-pointach, a także w gabinetach lekarskich. Nie zawsze mogą być one alternatywą dla testów laboratoryjnych – zawsze należy porównać ich charakterystykę.
Stosowanie testów poza placówkami medycznymi powinno odbywać się zgodnie z zaleceniami producenta w aspekcie przechowywania testów, utylizacji odpadów medycznych oraz zasad bezpieczeństwa w przypadku przerwania ciągłości tkanek. Wynik ujemny testów POC III generacji pozwala wykluczyć zakażenie po 12 tygodniach od ostatniej ekspozycji (należy sprawdzić charakterystykę konkretnego testu).
W przypadku uzyskania wyniku reaktywnego w warunkach pozamedycznych zaleca się wyjaśnienie znaczenia wyniku (możliwość wyniku fałszywie dodatniego) i wydanie go pacjentowi z adnotacją o konieczności niezwłocznej weryfikacji badania w poradni profilaktyczno-leczniczej. Do poradni nie powinno być wymagane skierowanie.
Testy do użytku domowego na wirusa HIV
Zaleca się jak najszersze stosowanie testów do samodzielnego wykonania. Badania te powinny być dostępne w aptekach i drogeriach oraz w zakupie online. Wprowadzone produkty muszą posiadać certyfikat CE oraz ulotkę w języku polskim wyjaśniającą, kiedy i jak należy wykonać badanie oraz jak interpretować wynik (wyniki fałszywie ujemne i fałszywie dodatnie). Ulotka musi zawierać jasną instrukcję, że w razie wyniku reaktywnego (dodatniego) należy zgłosić się do poradni profilaktyczno-leczniczej, a także gdzie można uzyskać wsparcie psychologiczne (lista organizacji pozarządowych oraz telefony zaufania).
Specyficzne sytuacje kliniczne
Specyficzne sytuacje kliniczne mogą wymagać niestandardowej diagnostyki z wykorzystaniem różnych testów wykonywanych w różnym schemacie. Wymagają one jednak wiedzy specjalistycznej i bliskiej współpracy z doświadczonym diagnostą laboratoryjnym.
Ø pacjent leczony antyretrowirusowo z niewykrywalną wiremią lub nieleczony elite-controler
Z uwagi na niewykrywalną wiremię HIV w tym przypadku zakażenie należy potwierdzić w oparciu o testy serologiczne. Pierwszy test powinien być testem przesiewowym o wysokiej czułości wykrywającym przeciwciała (najlepiej różnicować zakażenie HIV-1 i HIV-2). W razie reaktywnego wyniku należy wykonać test LIA, Western blot, etc. w celu potwierdzenia specyficzności wykrytych przeciwciał.
Ø pacjent po udziale w badaniach z eksperymentalnymi szczepionkami przeciw HIV
W wyniku przyjmowania eksperymentalnych szczepionek mających zapobiegać zakażeniu HIV dochodzi do wytworzenia przeciwciał przeciw HIV (zjawisko VISP – vaccine induced seropositivity), a czas utrzymywania się ich w stężeniu istotnym diagnostycznie jest nieznany. W celu potwierdzenia bądź wykluczenia zakażenia HIV u tych osób diagnostyka powinna opierać się na testach molekularnych NAAT (RNA bądź DNA).
Ø pacjent w ostrej chorobie retrowirusowej lub bardzo wczesna faza zakażenia HIV (m.in. wykrycie antygenu p24 w teście przesiewowym)
Zaleca się diagnostykę opartą o badania molekularne (NAAT), bowiem wyniki serologicznych testów o dużej specyficzności (LIA, WB i inne) w tej fazie zakażenia będą ujemne bądź wątpliwe.
Ø pacjent stosujący iniekcyjną profilaktykę przedekspozycyjną HIV długodziałającym kabotegrawirem
Zaleca się korzystanie z testów molekularnych (NAAT) z uwagi na znaczne i wciąż nieokreślone wydłużenie czasu serokonwersji oraz zmienne wyniki badań przesiewowych i serologicznych w przypadku niepowodzenia takiej PrEP (zespół LEVI).
Eksperci przypominają, że osoby nieświadome, że są zakażone, stanowią przyczynę większości nowych zakażeń. Dane z raportu o zdrowiu z grudnia 2022 r. wskazują, że 19 proc. zmarłych na AIDS to osoby w pierwszych 6 miesiącach od rozpoznania zakażenia HIV. Stąd tak istotna jest wczesna prawidłowa diagnoza, wykonana w profesjonalnych punktach ochrony zdrowia.
Piśmiennictwo
Opracowano na podstawie Zaleceń PTN AIDS 2023: ZASADY OPIEKI NAD OSOBAMI ZAKAŻONYMI HIV
