Spis treści
- Czym jest zespół przewlekłego zmęczenia? Objawy zespołu chronicznego zmęczenia
- Kryteria rozpoznania zespołu przewlekłego zmęczenia. Diagnostyka przewlekłego zmęczenia
- Postępowanie z pacjentem w przypadku zespołu przewlekłego zmęczenia
Czym jest zespół przewlekłego zmęczenia? Objawy zespołu chronicznego zmęczenia
Zespół przewlekłego zmęczenia (CFS – chronic fatigue syndrome) to choroba przewlekła, która wpływa wyniszczająco na cały organizm. Inne jej nazwy to ME (myalgic encephalomyelitis) lub SEID (systemic exertional intolerance disease). Pacjenci z tym schorzeniem odczuwają tak duże zmęczenie, iż nie są zdolni do wykonywania zwykłych, codziennych aktywności. Zmęczenie bywa tak dokuczliwe, że pacjent nie jest w stanie wstać z łóżka. Nie ustępuje po odpoczynku.
Zespół przewlekłego zmęczenia nie jest tym samym co zmęczenie chroniczne. Ten drugi termin zarezerwowany jest dla zmęczenia, które występuje w przebiegu różnych chorób, a jego nasilenie ustępuje, jeśli choroba podstawowa jest prawidłowo leczona. Więcej o chronicznym zmęczeniu przeczytasz TUTAJ. Natomiast zespół przewlekłego zmęczenia jest odrębna jednostką chorobową, stwierdzaną najczęściej u osób dorosłych, które przed wystąpieniem choroby prowadziły bardzo aktywny tryb życia. Charakterystyczne jest, iż pacjenci potrafią określić moment, w którym zaczęli odczuwać objawy zmęczenia. Często wskazują, iż choroba zaczęła się od infekcji wirusowej, stąd w latach 80-tych nazywaną ją Yuppie Flu – grypą ambitnych, pnących się po szczeblach kariery i bardzo dużo pracujących osób. Przyczyna choroby jest nieznana, wskazuje się jednak, że może być wynikiem jednoczesnego wystąpienia kilku czynników, np. predyspozycji genetycznych, infekcji wirusowej i stylu życia oraz zaburzeń funkcjonowania osi podwzgórze-przysadka-nadnercza.
Objawem wiodącym zespołu przewlekłego zmęczenia jest skrajna nietolerancja wysiłku fizycznego lub psychofizycznego. W praktyce pacjent może odczuwać wielkie zmęczenie po zrobieniu zakupów, są również osoby, które doświadczają wyczerpania po dłuższym wysiłku, np. 4 godzinach pracy. Jak wspomniano wyżej są również osoby, które nie są w stanie w ogóle wstać z łóżka, przeszkadza im dzienne światło lub dźwięki z otoczenia. Zmęczenie nie ustępuje po nocnym wypoczynku i może trwać latami. Z czasem wyczerpany organizm funkcjonuje coraz gorzej, chorzy mogą mieć zaburzenia postrzegania, spowolnienie psychoruchowe, nie są w stanie przyswajać nowych informacji. Cierpią również na zaburzenia snu i zaburzenia nastroju. Występuje u nich podwyższone ryzyko rozwoju depresji.
Częstość występowania choroby nie jest do tej pory określona. Szacunku wskazują, iż może dotyczyć nawet 1% światowej populacji, w Polsce może to być nawet 300 tys. pacjentów. Ryzyko wystąpienia choroby jest większe u kobiet.
Kryteria rozpoznania zespołu przewlekłego zmęczenia. Diagnostyka przewlekłego zmęczenia
Zmęczenie to stan, który może trwać krótko (do miesiąca), mówimy wówczas o zmęczeniu ostrym. Stan trwający dłużej niż miesiąc, ale krócej niż 6 miesięcy to zmęczenie podostre. Natomiast jeśli zmęczenie trwa ponad 6 miesięcy, możemy mówić o zmęczeniu przewlekłym.
Jednak aby rozpoznać zespół przewlekłego zmęczenia (CFS) muszą być spełnione następujące kryteria:
- kryterium duże – występowanie uczucia zmęczenia (stale lub w sposób nawracający) przez co najmniej 6 miesięcy u pacjenta, który poprzednio takich objawów nie doświadczał oraz wykluczono stany chorobowe, które mogą być przyczyną tego zmęczenia;
- kryteria małe (muszą pojawić się co najmniej cztery objawy) – ból głowy przebiegający inaczej niż do tej pory lub ze zmianą natężenia, ból wielu stawów bez obrzęku lub rumienia, ból mięśni, złe samopoczucie po wysiłku trwające ponad 24 godziny, zaburzenia pamięci krótkotrwałej lub koncentracji, ból gardła, tkliwe węzły chłonne, sen nieprzynoszący odpoczynku.
Ponadto pacjenci mogą się skarżyć na brak apetytu, suchość w jamie ustnej, zaburzenia widzenia, zawroty głowy, nocne poty.
Ze względu na fakt, iż objawy choroby nie są charakterystyczne, postawienie diagnozy jest trudne. Niestety nie ma badań, które jednoznacznie potwierdzają rozpoznanie zespołu przewlekłego zmęczenia (CFS), a przeprowadzane testy służą wykluczeniu chorób, które mogą być przyczyną zmęczenia.
Zalecane są następujące badania laboratoryjne:
- morfologia i badanie ogólne moczu,
- TSH (optymalnie z fT3 i fT4),
- CRP,
- oznaczenie glukozy na czczo,
- stężenie wapnia, fosforu,
- elektrolity (sód, potas, magnez),
- poziom białka i albumin we krwi,
- badanie funkcji wątroby (ASPAT, ALAT) i nerek (kreatynina i azot mocznikowy).
Ponadto uzupełniłem diagnostyki laboratoryjnej powinny być:
- panel celiakia,
- czynnik RF, przeciwciała przeciwjądrowe,
- skrining substancji psychoaktywnych w moczu.
Dodatkowo wiele badań wskazuje, iż u pacjentów z zespołem przewlekłego zmęczenia obniżony jest poziom kortyzolu w osoczu, który prawdopodobnie jest następstwem zmniejszonego jego wydzielania przez korę nadnerczy.
Postępowanie z pacjentem w przypadku zespołu przewlekłego zmęczenia
Leczenie zespołu przewlekłego zmęczenia (CFS) jest trudne, ponieważ nie znamy przyczyny schorzenia, a postawienie diagnozy trwa długo. Zespół przewlekłego zmęczenia występuje po infekcji wirusowej, dlatego pacjent początkowo zgłasza się do lekarza rodzinnego. Odwiedza również innych specjalistów w celu wykluczenia kolejnych przyczyn choroby. Często trafia do psychiatry w zaawansowanym stanie choroby, czasem ma błędne rozpoznanie depresji.
Psychiatra wdraża leki z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI lub SNRS). Poza tym, jeśli stan pacjenta i występujące objawy to uzasadniają, włączane są inne leki (NLPZ, hydrokortyzon itp.). Inne metody farmakologiczne (melatonina, preparaty wielowitaminowe, suplementacja elektrolitów) nie przynosiły poprawy.
Farmakoterapia musi być uzupełniania psychoterapią, która jest istotnym elementem leczenia. Dobre efekty obserwuje się po terapii poznawczo-behawioralnej oraz terapii opartej na ćwiczeniach fizycznych o stopniowanej intensywności. W jednym z badań nad wpływem ćwiczeń fizycznych na łagodzenie objawów zespołu przewlekłego zmęczenia, uczestnicy przez 52 tygodnie wydłużali czas trwania ćwiczeń, aby osiągnąć poziom docelowy wynoszący 30 minut lekkiego wysiłku pięć razy w tygodniu. Najczęściej wybieraną przez chorych aktywnością był spacer. Taki model wysiłku fizycznego, połączony ze stopniowym zwiększaniem intensywności (ćwiczenia aerobowe) okazał się skuteczny w łagodzeniu objawów.
Piśmiennictwo
- Yancey JR, Thomas SM. Chronic fatigue syndrome: diagnosis and treatment. Am Fam Physician. 2012 Oct 15;86(8):741-6. PMID: 23062157.
- Araszkiewicz A., Wyniszczający zespół przewlekłego zmęczenia, Psychiatria po Dyplomie, 05.2014.
- https://www.mp.pl/medycynarodzinna/artykuly/121832,zespol-przewleklego-zmeczenia-rozpoznanie-i-leczenie
