Ciągłe zmęczenie – problem XXI wieku. Czy to może być objaw choroby?

Spis treści

1. Nadmierne zmęczenie, wyczerpanie – definicja. Objawy nadmiernego zmęczenia
2. Przyczyny nadmiernego, ciągłego zmęczenia
3. Zmęczenie wtórne – zmęczenie jako objawy choroby
4. Postępowanie w przypadku nadmiernego zmęczenia

Nadmierne zmęczenie, wyczerpanie – definicja. Objawy nadmiernego zmęczenia

Zmęczenie to stan wyczerpania psychicznego lub fizycznego, często przez pacjentów opisywany jako wyczerpanie. Towarzyszą mu trudności w zainicjowaniu aktywności lub niemożność rozpoczęcia i wykonania różnych czynności. Zmęczenie często wpływa negatywnie na zdolności motoryczne, umysłowe, ocenę sytuacji i podejmowanie decyzji, w dalszej perspektywie rzutuje na wydajność w pracy, relacje rodzinne i towarzyskie. We współczesnym świecie zmęczenie jest objawem bardzo częstym i dotyczy zarówno dorosłych, jak i nastolatków. Badania tego zjawiska na świecie pokazują, iż zmęczenie jest głównym powodem ok. 6% wizyt u lekarza pierwszego kontaktu, w około 20% przypadków towarzyszy innym objawom chorobowym. Co najmniej 4 razy w tygodniu zmęczenie odczuwa 1 na 3 nastolatków.

Zmęczenie to stan, który może trwać:

• miesiąc i krócej – mówimy wówczas o zmęczeniu ostrym,
• do 6 miesięcy – zmęczenie podostre,
• dłużej niż 6 miesięcy – zespół przewlekłego zmęczenia, będący odrębną jednostką chorobową.

Zmęczenie jest doświadczeniem subiektywnym. Objawami, które pacjenci najczęściej zgłaszają, są:

• wyczerpanie,
• brak energii,
• ospałość,
• problem z podjęciem aktywności umysłowej lub fizycznej.

Należy podkreślić, iż pod pojęciem zmęczenia nie należy rozumieć osłabienia mięśni czy zmniejszenia siły mięśniowej. Większość pacjentów ze zmęczeniem zachowuje prawidłową siłę mięśni. Zmęczenie nie jest również tożsame z sennością (która jest zaburzeniem fizjologii snu i czuwania) oraz z dusznością wysiłkową, chociaż niektórzy chorzy opisują tę duszność jako szybkie męczenie się.

Przyczyny nadmiernego, ciągłego zmęczenia

Przyczyny ciągłego, nadmiernego zmęczenia są bardzo różnorodne. Najczęściej wynikają z zaburzeń w stylu życia, mogą być jednak powiązane z występującymi u pacjenta chorobami lub zażywanymi lekami.

Przyczyny nadmiernego zmęczenia związane ze stylem życia:

• zbyt mało snu,
• niewystarczająca aktywność fizyczna lub nadmierna aktywność fizyczna,
• niewłaściwe nawyki żywieniowe, niewłaściwa dieta,
• praca zmianowa, wypalenie zawodowe, tendencja do pracoholizmu,
• nadużywanie alkoholu, substancji psychoaktywnych, niektórych leków,
• nieradzenie sobie ze stresem.

Identyfikacja właściwych czynników powodujących nadmierne zmęczenie ma duże znaczenie w postępowaniu z tym objawem i prowadzeniem dalszej diagnostyki. Ciągłe zmęczenie wywołane problemami ze stylem życia powinno ustąpić po zmianie nawyków, wprowadzeniu nowych nawyków lub np. sposobów radzenia sobie ze stresem. Takie zmęczenie ma charakter przejściowy, jeśli – pomimo wprowadzonych zmian – nadal występuje, należy zwrócić się po pomoc do lekarza.

Zmęczenie wtórne – zmęczenie jako objawy choroby

Nadmierne zmęczenie może być również spowodowane przez choroby, które wymagają leczenia przyczynowego. Może być również działaniem niepożądanym leków, które są przyjmowane w związku z leczeniem tych chorób.

W diagnostyce zmęczenia wtórnego bierze się pod uwagę infekcje oraz okres poinfekcyjny (w tym HIV/AIDS, wirusowe zapalenie wątroby typu B i C, infekcje bakteryjne), choroby tarczycy (niedoczynność, nadczynność), cukrzycę, początkowe stadium niewydolności serca, depresję.

Ciągłe zmęczenie, jako objaw wtórny choroby, może wystąpić w następujących przypadkach:

• choroby serca i płuc – niewydolność serca, astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc,
• choroby neurologiczne – choroba Parkinsona, miastenia, stwardnienie rozsiane,
• choroby autoimmunizacyjne i reumatologiczne – reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń, fibromialgia,
• infekcje –  infekcje bakteryjne, infekcje wirusowe (grypa, mononukleoza), zespół zmęczenia poinfekcyjnego, wirusowe zapalenie wątroby typu B lub C, zakażenie wirusem HIV/AIDS, gruźlica, COVID-19, zespół pocovidowy,
• choroby metaboliczne i endokrynologiczne – niedoczynność lub nadczynność tarczycy, cukrzyca, choroba Addisona (niedoczynność kory nadnerczy), otyłość,
• alergie,
• niedokrwistość (z niedoboru żelaza, niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego),
• zaburzenia wodno-elektrolitowe – niedobór potasu, niedobór magnezu, niedobór wapnia,
• niedobór witaminy D,
• przewlekła niewydolność nerek,
• zaburzenia czynności wątroby,
• nieswoiste choroby zapalne jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego), zespół jelita drażliwego,
• depresja, zaburzenia snu, zaburzenia lękowe, stan żałoby, przewlekły stres,
• bezdech senny,
• choroby nowotworowe.

Zmęczenie pojawia się również u kobiet w ciąży oraz u osób narażonych na działanie substancji toksycznych, np. tlenku węgla, ołowiu itp.

Postępowanie w przypadku nadmiernego zmęczenia

Nadmierne zmęczenie to objaw, który przynajmniej raz w życiu odczuje każdy nas, chociaż – jak wskazują badania wśród nastolatków, które odczuwają zmęczenie już w młodym wieku – będzie pojawiał się znacznie częściej.

Większość przypadków zmęczenia spowodowana jest niezdrowym stylem życia. Identyfikacja tych czynników, zmiany wprowadzone w życie oraz wyrównanie poziomu witaminy D – po uprzednim zbadaniu jej poziomu we krwi – powinny przynieść poprawę. Warto również oznaczyć poziom witaminy B12 i kwasu foliowego oraz potasu, magnezu i wapnia, aby zmodyfikować odpowiednio dietę lub wprowadzić celowaną suplementację.

Jeśli pomimo tego pacjent nadal czuje ciągłe zmęczenie, należy skonsultować się z lekarzem, który przeprowadzi wywiad, zbada pacjenta i zleci niezbędne badania. Na początek będzie to morfologia krwi i oznaczenie stężenia glukozy na czczo. Pomocne będzie również badanie czynności tarczycy i parametry stanu zapalnego, które potwierdzą lub wykluczą jego występowanie. Niezbędne badania zleci lekarz, ale warto zatroszczyć się o siebie i wykonywać badania profilaktyczne odpowiednie dla wieku danej osoby.

Piśmiennictwo

1. Hui Ho DC, Zheng RM. Approach to fatigue in primary care. Singapore Med J. 2022 Nov;63(11):674 678. doi: 10.4103/SINGAPOREMEDJ.SMJ-2021-118. PMID: 36573655; PMCID: PMC9815175.                                                                                                                                     
2. Loscalzo J, et al., eds. Fatigue. In: Harrison’s Principles of Internal Medicine. 21st ed. McGraw Hill; 2022. https://accessmedicine.mhmedical.com. Accessed Nov. 30, 2022.                       
3. https://www.mayoclinic.org/symptoms/fatigue/basics/causes/sym-20050894