Tak niewiele czyni tak wiele – witamina K u noworodków

Spis treści

1. Jaką rolę w organizmie odgrywa witamina K?
2. Czym grozi niedobór witaminy K u noworodka?
3. Czy istnieją metody profilaktyki?
4. Brak zgody na podaż witaminy K dla noworodka – jakie są konsekwencje?
5. Czy profilaktyka niesie za sobą powikłania?
6. Podsumowanie

Ewolucyjną ceną, jaką homo sapiens płaci za inteligencję pozwalającą na zdominowanie środowiska, jest między innymi duża niedojrzałość organizmu zaraz po urodzeniu. Noworodek jest istotą równie piękną co wrażliwą na wiele czynników, a jednym z nich jest niedobór witaminy K, stwarzający ryzyko poważnych, w tym potencjalnie śmiertelnych powikłań. Za co odpowiada ta ważna witamina? Jakie konsekwencje niesie za sobą niedobór tego mikroelementu u noworodka? Czy istnieją skuteczne metody prewencji? Wyczerpujące odpowiedzi znajdują się w poniższym artykule.

Jaką rolę w organizmie odgrywa witamina K?

Witamina K (więcej informacji TUTAJ) jest rozpuszczalną w tłuszczach witaminą, która jest produkowana przez mikrobiotę jelitową oraz dostarczana z pożywieniem. Występuje w 2 postaciach – witaminy K1 lub filochinonu (obecny w zielonych warzywach liściastych) i witaminy K2 lub menachinonu (syntetyzowanego przez bakterie Gram-ujemne). Jej główną biologiczną rolą jest gamma-karboksylacja czynników krzepnięcia 2,7,9 i 10, co oznacza nic innego jak przekształcenie ich nieaktywnych form w aktywne. U noworodków ogniskują się okoliczności prowadzące do istotnego ryzyka niedoboru tej witaminy, a tym samym krwawień (w tej populacji szczególnie niebezpiecznych) – minimalne rezerwy witaminy K w wątrobie w momencie porodu, brak mikrobioty, która mogłaby ją syntetyzować oraz niewielkie ilości pokarmu przyjmowanego w pierwszych dniach życia.

Czym grozi niedobór witaminy K u noworodka?

Niewystarczająca ilość witaminy K u noworodków prowadzi do krwawień, których lokalizacja i stopień nasilenia bywają zróżnicowane. W zależności od doby życia, w której dochodzi do wystąpienia choroby, wyróżnia się postać wczesną (do 24 godzin po urodzeniu), klasyczną (między 1. a 7. dobą) oraz późną (między 7. dniem a 6. miesiącem życia). Objawy, jak już wspomniano, mogą bardzo się różnić; niekiedy obejmują krwawienie z błon śluzowych, wybroczyny na skórze, u części dzieci dochodzi do krwawienia wewnątrz klatki piersiowej, które może powodować krwioplucie i związaną z nim niewydolność oddechową, u innych z kolei wynaczynienie krwi do przewodu pokarmowego powoduje wymioty lub charakterystyczne smoliste stolce. Największe obawy budzi krwawienie śródczaszkowe, które najczęściej objawia się wiotkością, apatią, trudnościami w karmieniu, wybrzuszeniem ciemiączka, zmniejszoną częstością oddechów, zaburzeniami świadomości lub drgawkami; w dalszej kolejności dochodzi do trwałych uszkodzeń mózgu.

Czy istnieją metody profilaktyki?

Zalecenia Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego, a także wielu innych uznanych towarzystw (m.in. Amerykańskiej Akademii Pediatrii czy ESPGHAN) podają, że każdy noworodek z masą ciała powyżej 1500 g powinien otrzymać po urodzeniu 1 mg witaminy K domięśniowo w ciągu 6 godzin od urodzenia. Grupą szczególnie narażoną na krwawienia są wcześniaki; dla dzieci, które urodziły się z masą mniejszą niż 1500 g, Amerykańska Akademia Pediatrii zaleca podaż witaminy w dawce 0,3-0,5 mg na kg masy ciała.

Istnieje także możliwość podaży doustnej – ta opcja obejmuje noworodki matek będących nosicielkami mutacji hemofilii A i B (wrodzonych chorób predysponujących do silnych krwawień) oraz te dzieci, których rodzice nie wyrazili zgody na podaż domięśniową. W tym przypadku 1 mg witaminy należy podać nie tylko po urodzeniu, ale dodatkowo także w 4. – 6. dobie oraz między 4. a 6. tygodniem życia. Co ciekawe, grupą pacjentów, u których podaż doustna nie może być zastosowana, są noworodki z atrezją dróg żółciowych. Obecnie nie istnieją dowody przemawiające za wyższością którejkolwiek z dróg podania, gdyż do tej pory nie przeprowadzono bezpośrednio porównujących badań randomizowanych. Starsze dane literaturowe sugerują, że droga domięśniowa może być skuteczniejsza niż wielokrotne doustne dawki witaminy K w zapobieganiu późnej postaci krwawień, jednak coraz liczniejsze nowsze dane systematycznie wskazują na równoważność.

Brak zgody na podaż witaminy K dla noworodka – jakie są konsekwencje?

Udowodniono, że profilaktyka witaminą K po urodzeniu znacząco zmniejsza śmiertelność, a także częstość ciężkich następstw neurologicznych u dzieci, u których doszło do krwawienia śródczaszkowego. By uświadomić skalę korzyści z profilaktyki, najlepiej przedstawić twarde dane naukowe. W Wielkiej Brytanii, gdzie schemat podawania witaminy K jest tożsamy z polskim, rocznie w przeliczeniu na 100 000 noworodków, którym podano witaminę K, do krwawienia dochodzi u 0,1 w przypadku drogi domięśniowej i 0,43 dla doustnej. Dane z hiszpańskich rejestrów medycznych podają, że obecność profilaktyki sprawia, że przypadki krwawień są „niemal nieobecne”, natomiast szwajcarskie i niemieckie dane odnoszące się do profilaktyki doustnej mówią o 0 do maksymalnie 0,9 przypadków na 100 000 dzieci.

Czy profilaktyka niesie za sobą powikłania?

Podanie domięśniowe ze standardowymi środkami ostrożności w przednio-boczną część uda niesie za sobą ryzyko miejscowych krwiaków, infekcji i uszkodzeń nerwowo-mięśniowych w miejscu wstrzyknięcia, jednak jest ono bardzo niskie. Sama iniekcja może być dla dziecka bolesna, jednak ból jest krótkotrwały i można szybko go opanować (kontakt ze skórą matki, karmienie piersią lub podawanie niewielkiej ilości roztworu glukozy). W wiekowej już literaturze medycznej pojawiały się doniesienia sugerujące, że podaż witaminy K jest związana ze zwiększonym ryzykiem nowotworów u dzieci, jednak aktualny stan wiedzy zaprzecza takiemu związkowi.

Podsumowanie

Podanie noworodkowi witaminy K po porodzie jest bardzo prostą i bezpieczną metodą profilaktyki krwawień, które w tej grupie wiekowej są szczególnie niebezpieczne – utrata 50 ml krwi dla osoby dorosłej jest niewielka, natomiast dla noworodka dramatycznie duża. Stąd, mimo że można nie wyrazić zgody na profilaktykę u swojego dziecka, to nie warto tego robić – spośród osób, które odradzają podaż witaminy K, żadna nie weźmie odpowiedzialności za potencjalne szkody, jakie może wywołać tego typu zaniedbanie.

Piśmiennictwo

1. Standardy opieki medycznej nad noworodkiem w Polsce, wydanie IV (2021) zaktualizowane i uzupełnione
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8424792/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6234429/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK558994/
5. https://publications.aap.org/pediatrics/article/149/3/e2021056036/184866/Vitamin-K-and-the-Newborn-Infant?autologincheck=redirected
6. https://www.standardy.pl/newsy/id/316