Spis treści
- Światowy Dzień Wirusowego Zapalenia Wątroby (WZW) – historia i przesłanie
- Wirusowe zapalenie wątroby – objawy
- Wirusowe zapalenie wątroby – przyczyny
- Wirus zapalenia wątroby typu A (HAV) – wirusowe zapalenie wątroby typu A
- Wirus zapalenia wątroby typu B (HBV) – wirusowe zapalenie wątroby typu B
- Wirus zapalenia wątroby typu C (HCV) – wirusowe zapalenie wątroby typu C
- Wirus zapalenia wątroby typu D (HDV) – wirusowe zapalenie wątroby typu D
- Wirus zapalenia wątroby typu E (HEV) – wirusowe zapalenie wątroby typu E
- Diagnostyka laboratoryjna wirusowego zapalenia wątroby (WZW)
- Wirusowe zapalenie wątroby (WZW) – leczenie i profilaktyka
Wątroba to największy gruczoł organizmu człowieka, pełniący codziennie ponad 500 funkcji. Wirusowe zapalenie wątroby (WZW) jest cichą, podstępną chorobą zakaźną, o której istnieniu większość zainfekowanych dowiaduje się, gdy choroba jest już w wysokim stopniu zaawansowania. Szacuje się, że na świecie żyje 350 mln osób z przewlekłym WZW, z czego jedna na dziesięć nie ma świadomości tego stanu. Każdego dnia, co 30 sekund, z powodu wirusowego zapalenia wątroby umiera człowiek.
Zdrowa wątroba powinna być dla wszystkich priorytetem, a wiedza o możliwości zapobiegania, diagnozowania oraz terapii WZW powinna być w społeczeństwie powszechna.
Światowy Dzień Wirusowego Zapalenia Wątroby (WZW) – historia i przesłanie
Światowy Dzień Wirusowego Zapalenia Wątroby został ustanowiony 19 maja 2010 przez WHO (World Health Organization). Data została wybrana dla upamiętnienia urodzin Barucha Samuela Blumberga, lekarza, który zidentyfikował wirusa zapalenia wątroby typu B (WZW B), za co w 1976 roku został laureatem Nagrody Nobla.
Głównym przesłaniem corocznych obchodów jest podniesienie świadomości zdrowotnej społeczeństwa na temat choroby, która została uznana przez WHO za jedną z czterech najbardziej zagrażających ludzkości chorób zakaźnych, wobec których należy podjąć zdecydowane działania dla ich pokonania.
Patronem obchodów jest pozarządowa organizacja World Hepatitis Alliance, skupiająca członków z ponad 100 krajów. Strategia organizacji założona na lata 2021–2025 zakłada zwiększenie intensywności działań prowadzących do wyeliminowania do 2030 r. wirusowego zapalenia wątroby jako zagrożenia dla zdrowia publicznego.
Podstawowe założenia aktywności organizacji skierowane są na:
- upowszechnienie badań przesiewowych w kierunku wirusowego zapalenia wątroby (WZW),
- szybkie podejmowanie leczenia osób z rozpoznanym wirusowym zapaleniem wątroby (WZW),
- upowszechnianie szczepień,
- zaprzestanie stygmatyzowania i dyskryminacji osób z wirusowym zapaleniem wątroby (WZW).
Wirusowe zapalenie wątroby – objawy
Ostre wirusowe zapalenie wątroby często przebiega bez objawów dokuczliwych dla pacjenta. Czasami występuje zmęczenie, brak koncentracji i ogólnie złe samopoczucie. Raz na 5-15 przypadków zapalenia wątroby o etiologii wirusowej pojawia się żółtaczka. Jest to spowodowane wzrostem stężenia bilirubiny w krwi i jej odkładania w tkankach. Na 2-3 tygodnie przed manifestacją żółtaczki u zainfekowanego mogą pojawić się objawy grypopodobne, wymioty, biegunka i bóle stawów. Charakterystyczne dla żółtaczki jest zażółcenie białkówek oczu i skóry, mocz staje się ciemny, natomiast stolec ulega odbarwieniu. Okres żółtaczkowy trwa zazwyczaj 4-6 tygodni.
Przy przewlekłym zapaleniu wątroby większość pacjentów nie ma żadnych objawów, a wykrycie infekcji jest zazwyczaj „przypadkowe” np. w trakcie badań okresowych. Niespecyficzne objawy przewlekłego zakażenia to zmęczenie, utrata apetytu, bóle mięśni i stawów, ucisk w prawym podżebrzu. Zażółcenie białkówek z reguły świadczy o zaawansowanym procesie chorobowym.
Wirusowe zapalenie wątroby – przyczyny
Główną przyczyną ostrego wirusowego zapalenia wątroby jest zakażenie wirusami pierwotnie hepatotropowymi typu A, B, C, D i E. W przypadku infekcji wirusami B, B/D i C zakażenie ostre może przejść w formę przewlekłą, co w konsekwencji może powodować zmiany zwłóknieniowe, marskość wątroby i raka wątrobowokomórkowego.
Istnieją istotne różnice pomiędzy poszczególnymi typami wirusów dotyczące drogi przenoszenia, wywoływanych objawów chorobowych, a także różne są możliwości terapii raz profilaktyki zakażeń przez nie wywoływanych.
Wirus zapalenia wątroby typu A (HAV) – wirusowe zapalenie wątroby typu A
- Droga zakażenia: pokarmowa poprzez zakażoną wodę i żywność, rzadziej kontakty homoseksualne
- Czynniki ryzyka: bliski kontakt z zakażonym, podróże do krajów endemicznego występowania, spożywanie owoców morza
- Rokowanie: dobre
- Profilaktyka swoista: szczepionka
Wirus zapalenia wątroby typu B (HBV) – wirusowe zapalenie wątroby typu B
- Droga zakażenia: krwiopochodna, wertykalna (okołoporodowa), seksualna
- Czynniki ryzyka: inwazyjne procedury zabiegowe z naruszeniem ciągłości skóry i błon śluzowych w placówkach medycznych, salonach tatuażu, kosmetycznych, fryzjerskich, transfuzja preparatów krwiopochodnych, uzależnienie od narkotyków dożylnych, bliski kontakt z chorym na WZW B
- Rokowanie:
- w większości przypadków infekcji ostrej – dobre, zgony sporadyczne,
- w przewlekłym WZW B – śmiertelność ok. 15% (wśród osób zainfekowanych w wieku dziecięcym śmiertelność 25%).
- Profilaktyka swoista: szczepionka
Wirus zapalenia wątroby typu C (HCV) – wirusowe zapalenie wątroby typu C
- Droga zakażenia: krwiopochodna, seksualna, rzadko wertykalna (okołoporodowa)
- Czynniki ryzyka: inwazyjne procedury zabiegowe z naruszeniem ciągłości skóry i błon śluzowych w placówkach medycznych, salonach tatuażu, kosmetycznych, fryzjerskich, transfuzja preparatów krwiopochodnych, uzależnienie od narkotyków dożylnych
- Rokowanie:
- w objawowych przypadkach – zazwyczaj dobre,
- w przewlekłym WZW C- ryzyko rozwoju marskości wątroby 15% -30% w okresie 20 lat.
- Profilaktyka swoista: brak
Wirus zapalenia wątroby typu D (HDV) – wirusowe zapalenie wątroby typu D
- Droga zakażenia: krwiopochodna, wertykalna (okołoporodowa), seksualna
- Czynniki ryzyka: inwazyjne procedury zabiegowe z naruszeniem ciągłości skóry i błon śluzowych w placówkach medycznych, salonach tatuażu, kosmetycznych, fryzjerskich, transfuzja preparatów krwiopochodnych, uzależnienie od narkotyków dożylnych, bliski kontakt z chorym na WZW B
- Rokowanie: HDV jest wirusem „ułomnym” i dotyka wyłącznie ludzi zakażonych wirusem HBV. Jednoczasowe zakażenie wirusem HBV i HDV pogarsza rokowanie, zwiększa ryzyko piorunującego zapalenia wątroby, przyspiesza progresję wystąpienie marskości wątroby
- Profilaktyka swoista: brak, chociaż wirus typu D dotyka wyłącznie ludzi zakażonych wirusem typu B, przeciw któremu jest dostępna szczepionka
Wirus zapalenia wątroby typu E (HEV) – wirusowe zapalenie wątroby typu E
- Droga zakażenia: pokarmowa poprzez zakażoną wodę i żywność, rzadziej krwiopochodna i wertykalna
- Czynniki ryzyka: spożywanie wody na terenie o niskich standardach higieniczno-sanitarnych, podróże do krajów endemicznego występowania,
- Rokowanie: dobre, jak w ostrym WZW A, z wyjątkiem ciężarnych, u których śmiertelność przy piorunującym przebiegu sięga 15-25% przypadków
- Profilaktyka swoista: szczepionka zarejestrowana jedynie w Chinach
Diagnostyka laboratoryjna wirusowego zapalenia wątroby (WZW)
Badania biochemiczne
Testy biochemiczne umożliwiają kontrolę stanu wątroby – jej funkcji metabolicznych i wydzielniczych. Materiałem do badania jest krew pobierana z żyły łokciowej. Pacjent musi być na czczo – bez przyjmowania pokarmów przez co najmniej 12 godzin przed pobraniem. Pakiet badań obejmuje ocenę aktywności aminotransferazy alaninowej (ALT), aminotransferazy asparaginianowej (AST), fosfatazy alkalicznej (ALP), gamma-glutamylotranspeptydazy (GGTP) oraz badanie stężenia bilirubiny całkowitej i albuminy w surowicy.
Markery wirusowego zapalenia wątroby (WZW)
Wirusowe zapalenie wątroby można wykryć badaniami serologicznymi i genetycznymi. Markerami, czyli wskaźnikami WZW są antygeny wirusa i przeciwciała przeciwko nim oraz materiał genetyczny wirusa. Próbką do badania jest krew żylna, pacjent nie musi być na czczo. Umiejętne dobranie badań wskaźnikowych i interpretacja wyników umożliwiają nie tylko identyfikację wirusa, ale również określenie fazy rozwoju choroby, postępów w terapii, poziomu zakaźności dla otoczenia oraz sprawdzenie stanu odporności po szczepieniu/zachorowaniu.
Badania markerów wirusowego zapalenia wątroby (WZW) wykonuje się:
- przy podejrzeniu ostrego WZW
- u osób z chorobami wątroby
- przy podejrzeniu zakażenia okołoporodowego
- jako badanie przesiewowe u osób:
- narażonych na ekspozycję zawodową
- dializowanych
- krwiodawców
- jako badanie epidemiologiczne
- w trakcie leczenia
W Polsce diagnostyka wirusowego zapalenia wątroby (WZW) koncentruje się na wykrywaniu wirusów HBV, HCV oraz HAV. Z powodów epidemiologicznych nie prowadzi się rutynowej diagnostyki w kierunku VDV i HEV.
- Wirus zapalenia wątroby typu A (HAV) – wykrywanie przeciwciał anty-HAV
- Wirus zapalenia wątroby typu B (HBV) – wykrywanie antygenów wirusa HBV (HBsAg, HBeAg), wykrywanie przeciwciał przeciwko antygenom wirusa HBV (anty-HBs, anty–HBe, anty–HBc), wykrywanie materiału genetycznego wirusa (HBV-DNA) – metoda jakościowa i ilościowa, oznaczenie genotypu, wykrywanie mutacji warunkujących lekooporność
- Wirus zapalenia wątroby typu C – wykrywanie przeciwciał anty-HCV, wykrywanie materiału genetycznego wirusa (HCV-RNA) – metoda jakościowa i ilościowa, oznaczenie genotypu wirusa
Wirusowe zapalenie wątroby (WZW) – leczenie i profilaktyka
Wskazaniem dla pacjenta z wirusowym zapaleniem wątroby jest wypoczynek, lekkostrawna dieta, nawadnianie. Nie wolno spożywać alkoholu, należy zaprzestać palenia papierosów. Choroba często ustępuje samoistnie, ale nieleczona może prowadzić również do groźnych następstw. Pacjent musi pozostawać pod ścisłą kontrolą lekarza. Wybór terapii jest zależny od typu wirusa oraz stopnia zaawansowania choroby. Niezbędne może być podanie leków przeciwwirusowych i hospitalizacja.
Profilaktyka swoista w postaci szczepień ochronnych jest najlepszym sposobem na uniknięcie wirusowego zapalenia wątroby. Obecnie dostępne są szczepionki przeciwko wirusom HAV i HBV, brak jest szczepionki przeciwko wirusowi HCV.
Profilaktyka nieswoista, w przypadku wirusów przenoszonych drogą pokarmową, polega na dbaniu o higienę rąk, higienę przygotowywania i spożywania posiłków oraz kontrolę wody pitnej. W przypadku wirusów przenoszących się drogą krwionośną szczególnie ważne jest dbanie o przestrzeganie procedur zapobiegającym zakażeniom w placówkach medycznych i niemedycznych (salony tatuażu, kosmetyczne, fryzjerskie), stosowanie sterylnych narzędzi zabiegowych oraz jednorazowych igieł i strzykawek.
Piśmiennictwo
- K.Simon Zakaźne choroby wątroby i dróg żółciowych, Termedia Wydawnictwa Medyczne, Poznań 2011, Wydanie I
- https://www.who.int/campaigns/world-hepatitis-day/2023
- https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/hepatitis
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hepatitis-b
- https://www.gov.pl/web/gis/swiatowy-dzien-wirusowego-zapalenia-watroby-wzw
- https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/watroba/50949,wirusowe-zapalenie-watroby-wzw
- https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/4246-hepatitis-b
- https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/136659,markery-wirusowego-zapalenia-watroby
