Zapalenie oskrzelików – wróg niemowląt i ich rodziców

Spis treści

1. Krótkie studium anatomii dróg oddechowych
2. Definicja i epidemiologia zapalenia oskrzelików u dzieci
3. Główne przyczyny zachorowania na zapalenie oskrzelików i czynniki ryzyka
4. Metody profilaktyki zapalenia oskrzelików u dzieci
5. Leczenie zapalenia oskrzelików u dzieci
6. Powikłania zapalenia oskrzelików u dzieci
7. Podsumowanie

Sezon infekcyjny to dla każdego rodzica małego dziecka niezwykle trudny czas. Istnieją terminy i pojęcia, które budzą szczególną grozę, a są to m.in. „zakażenie RSV” i „zapalenie oskrzelików”, bardzo często ściśle ze sobą związane. Czym tak w ogóle jest zapalenie oskrzelików i jaki ma związek z wirusem RS? Jak często występuje? Jakie daje objawy? Jakie są metody i cele leczenia? Czy choremu dziecku zagrażają powikłania? Odpowiedzi na najważniejsze pytania znajdziesz w poniższym artykule.

Krótkie studium anatomii dróg oddechowych

Anatomicznie drogi oddechowe dzielą się na górne (narządy znajdujące się poza klatką piersiową – nos, gardło i krtań) i dolne (narządy znajdujące się w klatce piersiowej – tchawica, oskrzela, oskrzeliki, przewody pęcherzykowe i pęcherzyki płucne), natomiast funkcjonalnie można go podzielić strefę przewodzącą (od nosa do oskrzelików) oraz oddechową (przewody pęcherzykowe do pęcherzyków płucnych), gdzie następuje wymiana gazowa. Widać wyraźnie, że oskrzeliki w obu tych podziałach znajdują się „daleko”, są niewielkimi, lecz bardzo licznymi odgałęzieniami większych kalibrów struktur. Tu warto dodać, że oskrzeliki nie zawierają w swojej ścianie mięśni gładkich – nie mogą one zatem ulegać skurczowi i rozkurczowi, co ogranicza możliwość regulacji ich średnicy.

Definicja i epidemiologia zapalenia oskrzelików u dzieci

Zapalenie oskrzelików jest ostrą infekcją dolnych dróg oddechowych występującą we wczesnym dzieciństwie, najczęściej do ukończenia 1. roku życia, której głównymi objawami są uporczywy, produktywny kaszel, świszczący oddech i trudności z karmieniem; gorączka może, ale nie musi występować. W cięższych przypadkach pojawia się także przyspieszony, płytki oddech, widoczne jest zaciąganie przestrzeni międzyżebrowych oraz skrzydełek nosa. Zaobserwowanie tak niepokojących objawów powinno skłonić do natychmiastowego poszukiwania pomocy lekarskiej. Szacuje się, że choroba dotyka około 20% dzieci w pierwszym roku życia, a aż 2–3% wszystkich dzieci będzie hospitalizowanych z tego powodu, co czyni schorzenie najczęstszą przyczyną skierowania małych dzieci na pobyt w szpitalu w miesiącach zimowych. Mimo tak dużego rozpowszechnienia, dzięki odpowiedniemu poziomowi opieki, a także coraz doskonalszym metodom wsparcia oddechowego, zapalenie oskrzelików charakteryzuje się stosunkowo niską śmiertelnością wynoszącą od 3 do 5 zgonów na 100 000 przypadków.

Główne przyczyny zachorowania na zapalenie oskrzelików i czynniki ryzyka

Najczęstszym czynnikiem zakaźnym powodującym ostre zapalenie oskrzelików u dzieci jest syncytialny wirus oddechowy (RSV), który odpowiada za około 80% wszystkich przypadków. Inne wirusy wywołujące tę chorobę to adenowirus, ludzki metapneumowirus, wirus grypy i paragrypy. Czynniki zwiększające ryzyko ciężkiego przebiegu choroby to wcześniactwo,  przewlekła choroba płuc, wrodzone wady serca, niedobory odporności i wiek poniżej 3 miesiąca życia. Dodatkowo w literaturze medycznej istnieją dane mówiące o związku pomiędzy narażeniem matki na dym tytoniowy a nasileniem zapalenia oskrzelików wywołanego wirusem RSV u niemowląt, w tym zwiększonym ryzykiem hospitalizacji.

Metody profilaktyki zapalenia oskrzelików u dzieci

Z uwagi na to, że wymienione wyżej wirusy, w tym RSV, rozprzestrzeniają się drogą kropelkową, w przypadku większości pacjentów zaleca się standardowe środki ostrożności, czyli przestrzeganie higieny rąk (w tym dezynfekcja po kontakcie z chorym), czyszczenie powierzchni, w miarę możliwości unikanie kontaktu z osobą zakażoną. Istnieją jednak farmakologiczne metody zapobiegania zachorowaniom – w Polsce od kilku lat istnieje program immunoterapii pawilizumabem (przeciwciało przeciwko RSV), który został zaktualizowany 1 marca 2023 roku i obejmuje dzieci szczególnie narażone na ciężki przebieg choroby (szczegóły na stronie Ministerstwa Zdrowia). Profilaktyka polega na podaniu od 3 do 5 dawek leku w miesięcznych odstępach w sezonie zwiększonej zachorowalności, a więc od września do kwietnia. Niedawno na rynku amerykańskim pojawił się jeszcze skuteczniejszy lek, nirsevimab, który za oceanem jest wskazany do stosowania u wszystkich niemowląt przed pierwszym w ich życiu sezonem zachorowań. Trwają także prace nad szczepionkami, lecz na ich owoce musimy jeszcze trochę poczekać.

Leczenie zapalenia oskrzelików u dzieci

Obecnie nie istnieją metody leczenia pozwalające na skrócenie czasu trwania choroby; z tego względu wszelkie interwencje mają na celu pomóc małemu pacjentowi „przejść suchą stopą” przez tę trudną infekcję, czyli umożliwić oddychanie, karmienie i w miarę możliwości zapewnienie dobrej jakości życia. Osiąga się to poprzez stosowanie różnego rodzaju inhalacji, leki przeciwgorączkowe, odpowiednie nawodnienie, a w przypadkach cięższych tlenoterapię. Antybiotykoterapia nie jest rutynowo wskazana, chyba że istnieją kliniczne, laboratoryjne i/lub radiologiczne dowody na współistnienie nadkażenia bakteryjnego.

Powikłania zapalenia oskrzelików u dzieci

Zdecydowanie najpoważniejszym i najbardziej obciążającym powikłaniem jest progresja do niewydolności oddechowej. Kolejnym jest bezdech, który występuje u 3 do nawet 21% niemowląt. Nierzadkie są także wtórne zakażenia bakteryjne, nie zawsze związane z drogami oddechowymi. Jednym z częstszych rozpoznań klinicznych związanych z wirusem RSV jest zapalenie ucha środkowego. Co do powikłań długoterminowych to u niemowląt hospitalizowanych z powodu zapalenia oskrzelików są kolejne epizody nawracającego świszczącego oddechu, które występują u 30 do nawet 50% niemowląt.

Podsumowanie

Zapalenie oskrzelików jest częstą chorobą u niemowląt, która – mimo że w większości przypadków łagodna – to stanowi duże zagrożenie zwłaszcza dla maluchów obciążonych czynnikami ryzyka. Leczenie przyczynowe nie jest obecnie możliwe, a interwencje skupiają się na zapewnieniu drożności dróg oddechowych, umożliwienia karmienia i dbałości o odpowiednie nawodnienie, a w cięższych przypadkach także wsparcie oddechowe.

>>> Przeczytaj też: Sezonowe zakażenia układu oddechowego – ostre zakażenia górnych dróg oddechowych

Piśmiennictwo

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK519506/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4235450/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4230018/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31541233/
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37440737/
6. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4613399/
7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7173511/