Kto i kiedy powinien wykonać test w kierunku zakażenia wirusem HIV?

Współautorką tekstu jest Agata Strukow

Spis treści

1. Kto powinien się testować na wirusa HIV?
   • Badanie na HIV – osoby zdrowe
   • Badanie na HIV w określonych stanach klinicznych
2. Gdzie można wykonać badanie na zakażenie wirusem HIV?
3. Zalecane testy na wirusa HIV
   • Testy laboratoryjne na wirusa HIV
   • Testy point-of-care (POC) na wirusa HIV
   • Testy do użytku domowego na wirusa HIV
4. Co może zafałszować wyniki testów na HIV? Wyniki fałszywie dodatnie i fałszywie ujemne

Polskie Towarzystwo Naukowe AIDS wypracowało rekomendacje dotyczące testowania pacjentów, u których podejrzewa się zakażenie HIV lub rozpoznaje określone jednostki chorobowe. Rekomendacje są przewodnikiem, który jasno wskazuje kiedy należy wykonać test w kierunku HIV, z jakich testów można korzystać, co wpływa na wynik badania i po jakim czasie od ekspozcji na wirusa można zakończyć diagnostykę. Zapraszamy do artykułu.

>>> Przeczytaj też: HIV – wczesna diagnoza i podjęcie leczenia daje szansę na normalne życie

Kto powinien się testować na wirusa HIV?

Badanie na HIV – osoby zdrowe

Badania w kierunku HIV zalecane są osobom zdrowym w określonych sytuacjach. Kto i kiedy powinien się testować?

• każda osoba powyżej 15. roku życia w przypadku wystąpienia ryzyka zakażenia HIV – przynajmniej jednorazowo,
• osoby zgłaszające ryzykowne zachowania – co 3 miesiące,
• kobieta w ciąży
• partner kobiety w ciąży
• kobieta bezpośrednio po porodzie – jeśli nie było badania w ciąży
• noworodek matki, która nie przeszła testów ani w ciąży, ani po porodzie.

Badanie na HIV w określonych stanach klinicznych

Testy na HIV zalecane są również u osób, które cierpią na określone schorzenia, zwłaszcza w przypadku choroby przebiegającej nietypowo, niepoddającej się leczeniu lub nawracającej.

Choroby ginekologiczne, w przebiegu których należy wykonać badania na HIV:

• nawracająca drożdżyca pochwy
• zakażenia przenoszone drogą płciową
• inwazyjny i nieinwazyjny rak szyjki macicy
• dysplazja szyjki macicy > 2 stopnia
• zakażenie HPV związane z kontaktami seksualnymi

Schorzenia dermatologiczne będące wskazaniem do testu w kierunku HIV:

• łojotokowe zapalenie skóry
• nawracająca drożdżyca jamy ustnej
• półpasiec
• mięsak Kaposiego
• nowotwory skóry
• nawracające opryszczki jamy ustnej

Testy na HIV w przebiegu chorób wewnętrznych:

• gorączka o niejasnej etiologii
• utrata masy ciała o niejasnej etiologii
• drożdżyca przełyku i żołądka
• biegunka przewlekła
• zapalenie jelit o niejasnej etiologii
• nawracające zapalenia płuc o różnej etiologii (bakteryjnej, COVID-19), również o nieznanej etiologii
• lymfadenopatie – powiększenie węzłów chłonnych
• zespół wyniszczenia niejasnego pochodzenia

Schorzenia neurologiczne, w których należy wykonać test na wirusa HIV:

• pojedyncze ropnie mózgu
• neurotoksoplazmoza
• encefalopatia o niejasnej etiologii
• PML – postępująca wieloogniskowa leukoencefalopatia
• kryptokokowe zapalenie opon mózgowordzeniowych
• postępujące otępienie
• polineuropatia
• chłoniak pierwotny mózgu
• zespół Guillain-Barre
• poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego

Choroby zakaźne a test na wirusa HIV:

• półpasiec
• gruźlica, inne mykobakteriozy
• wirusowe zapalenie wątroby HCV, HBV, HAV

Choroby nowotworowe będące wskazaniem do wykonania testu na wirusa HIV:

• chłoniaki nieziarnicze 
• rak/dysplazja nabłonkowa odbytu/szyjki macicy
• rak płuc
• nasieniak (seminoma)
• ziarnica złośliwa 
• choroba Castelmana
• limfopatie niejasnego pochodzenia
• małopłytkowość, neutropenia, limfopenia
• nowotwory głowy i szyi
• chłoniak Burkitta

Pozostałe schorzenia będące wskazaniem do testu w kierunku HIV:

• okulistyka: zapalenie błony naczyniowej i siatkówki (CMV, HSV, toksoplazmozowe i inne), retinopatie niejasnego pochodzenia
• laryngologia: zapalenie ślinianek o niejasnej etiologii, grzybica krtani
• schorzenia jamy ustnej: zmiany dysplastyczne błony śluzowej jamy ustnej, leukoplakia włochata
• nefrologia: nefropatie kłębuszkowe, brodawczak pęcherza moczowego
• endokrynologia: zaburzenia endokrynologiczne o niejasnej etiologii

Gdzie można wykonać badanie na zakażenie wirusem HIV?

• w placówkach medycznych: ambulatoryjnych (przychodniach, POZ, centrach medycznych), szpitalach (IP, SOR), laboratoriach diagnostycznych (punkty pobrań)
• w placówkach pozamedycznych (PKD, kluby, inne miejsca zgromadzeń osób z populacji kluczowych)
• pacjenci samodzielnie z wykorzystaniem testów do użytku domowego

Zalecane testy na wirusa HIV

Testy laboratoryjne na wirusa HIV

Zaleca się stosowanie testów serologicznych tzw. IV generacji, które umożliwiają wykrycie antygenu p24 HIV (typowo po 2 tygodniach od zakażenia) oraz przeciwciał anty-HIV (po 4-12 tygodniach od zakażenia). Stosowane testy serologiczne powinny też różnicować zakażenie HIV-1 i HIV-2.

Wyniki reaktywne należy weryfikować korzystając z testów molekularnych (NAAT – nucleic acid amplification test). 

Interpretacja testów NAAT:

• NAAT>1000kopii/ml – zakażenie HIV potwierdzone → pacjent powinien być skierowany do poradni HIV
• NAAT<1000 kopii/ml – badanie należy powtórzyć ponownie pobierając krew lub pacjent powinien być skierowany do poradni HIV
• NAAT nie wykryto – zakażenie HIV wykluczono, ale konieczne jest wykonanie serologicznego testu weryfikującego zakażenie (np. WB lub LIA)                                                  

Ze względu na okienko serologiczne (czyli okres upływający do czasu zakażenia – ekspozycji na wirusa – do wytworzenia przez organizm przeciwciał) zakończenie diagnostyki w kierunku HIV możliwe jest, jeśli wynik ujemny testu przesiewowego 4. generacji uzyskuje się po 6 tygodniach od kontaktu z wirusem.

Testy point-of-care (POC) na wirusa HIV

Zaleca się powszechne stosowanie szybkich testów diagnostycznych HIV (tzw. Rapid tests). Nie zawsze mogą być one alternatywą dla testów laboratoryjnych a ich stosowanie poza placówkami medycznymi musi odbywać się zgodnie z zaleceniami producenta w aspekcie przechowywania testów, utylizacji odpadów medycznych oraz zasad bezpieczeństwa w przypadku przerwania ciągłości tkanek. 

Wynik ujemny testów POC III generacji pozwala wykluczyć zakażenie po 12 tygodniach od ostatniej ekspozycji (należy sprawdzić charakterystykę konkretnego testu).

W przypadku uzyskania wyniku reaktywnego w warunkach pozamedycznych pacjent powinien być poinformowany o konieczności niezwłocznej weryfikacji badania w poradni profilaktyczno-leczniczej. Do poradni nie powinno być wymagane skierowanie.

Testy do użytku domowego na wirusa HIV

Zaleca się jak najszersze stosowanie testów do samodzielnego wykonania. Wprowadzone produkty muszą posiadać certyfikat CE oraz ulotkę w języku polskim wyjaśniającą, kiedy i jak należy wykonać badanie oraz jak interpretować wynik (wyniki fałszywie ujemne i fałszywie dodatnie). W przypadku uzyskania dodatniego (reaktywnego) wyniku testu domowego należy zgłosić się do poradni profilaktyczno-leczniczej, gdzie można zweryfikować diagnozę – reaktywny wynik testu domowego nie oznacza zakażenia HIV. W poradni można też uzyskać informację o tym, gdzie uzyskać wsparcie psychologiczne.  

Co może zafałszować wyniki testów na HIV? Wyniki fałszywie dodatnie i fałszywie ujemne

Diagnostyka w kierunku HIV rozpoczyna się od testów przesiewowych, które mają swoje ograniczenia, dlatego wynik pozytywny jest weryfikowany dalszymi badaniami.

Wynik fałszywie dodatni może być spowodowany:

• obecnością autoprzeciwciał,
• ostrym zakażeniem innego pochodzenia (np. wirusem EBV, HSV, krętkiem bladym – czynnikiem sprawczym kiły),
• ciążą,
• szczepieniem w ciągu 1-miesiąca przed badaniem,
• stanem po przeszczepie narządów,
• wyjątkowo rzadko – przetoczeniem krwi i immunoglobulin.

Wynik fałszywie ujemny może być spowodowany:

• wykonaniem testu w zbyt wczesnej fazie zakażenia (okienko serologiczne),
• niedoborami odporności (AIDS, niedobory o innej etiologii),
• hipo- i agammaglobulinemią,
• wykonaniem testu niezgodnie z instrukcją – dotyczy to zwłaszcza testów domowych i szybkich testów diagnostycznych w placówkach pozamedycznych.

Podsumowanie

Eksperci przypominają, że osoby nieświadome, że są zakażone, stanowią przyczynę większości nowych zakażeń. Dane z raportu o zdrowiu z grudnia 2022 r. wskazują, że 19 proc. zmarłych na AIDS to osoby w pierwszych 6 miesiącach od rozpoznania zakażenia HIV. Stąd tak istotna jest wczesna prawidłowa diagnoza, wykonana w profesjonalnych punktach ochrony zdrowia.

Artykuł został zaktualizowany 15.07.2024 r.

Piśmiennictwo

Opracowano na podstawie Zaleceń PTN AIDS 2023: ZASADY OPIEKI NAD OSOBAMI ZAKAŻONYMI HIV