Strona główna Blog Strona 7

Choroby rzadkie i ultrarzadkie

Janusz Kocki
-
0
Choroby rzadkie i ultrarzadkie

Spis treści

  1. Choroby rzadkie i ultrarzadkie, czyli jakie?
  2. Diagnostyka chorób rzadkich i ultrarzadkich
  3. Najczęściej i najrzadziej występujące choroby rzadkie

Choroby rzadkie i ultrarzadkie, czyli jakie?

Choroby człowieka mogą występować z różną częstością – jeżeli występują u niewielu osób w populacji – definiujemy jako choroby rzadkie lub ultrarzadkie. O chorobach rzadkich mówimy, gdy częstość występowania nie przekracza pięciu chorych na 10 tysięcy (1/2000). Choroby ultrarzadkie to takie, na które choruje mniej niż 1 osoba na 50.000. Szacuje się, że w Polsce może być nawet ok. 3 mln pacjentów z tymi chorobami, a w krajach Unii Europejskiej może być ponad 30 mln pacjentów chorych na choroby rzadkie. Niestety, nie są znane precyzyjne liczby z powodu trudności diagnostycznych tych chorób u pacjentów. Szacuje się, że mamy 7-9 tys. chorób rzadkich i ta liczba co roku się zwiększa. Ponad 80% chorób rzadkich ma przyczyny genetyczne. Pozostałe przyczyny to czynniki infekcyjne, czynniki toksyczne i inne. Około 50-75% rozpoznań chorób rzadkich dotyczy wieku dziecięcego. Objawy chorób rzadkich mogą szybko postępować lub mogą mieć przebieg przewlekły ze stale pogarszającą się niewydolnością wielu narządów, co jest przyczyną ciężkiej niepełnosprawności fizycznej i/lub intelektualnej.

Szczególne zainteresowanie pomocą pacjentom z chorobami rzadkimi datuje się na koniec lat osiemdziesiątych XX wieku – w 1983 r. pierwsza legislacja w USA. W Europie Komisja Europejska w dniu 29 kwietnia 1999 r. (nr 1295/1999/EC) przyjęła wspólnotowy program działania w dziedzinie rzadkich chorób w ramach działań w zakresie zdrowia publicznego (1999-2003). Rozporządzenie nr 141/2000 Parlamentu Europejskiego i Rady z 16 grudnia 1999 r. wskazuje, że pacjenci chorujący na rzadkie stany chorobowe powinni być uprawnieni do takiej samej jakości leczenia jak inni pacjenci. Zalecenie Rady UE z dnia 8 czerwca 2009 r. w sprawie działań w dziedzinie rzadkich chorób (2009/C 151/02) zaleca Państwom Członkowskim ustanowienie i realizację planów dotyczących rzadkich chorób. W Polsce założenia Narodowego Planu dla Chorób Rzadkich opracowywano od 2011 roku, a w roku 2021 rząd przyjął Narodowy Plan dla Chorób Rzadkich poprawiający dostęp pacjentów do procesu diagnostycznego i terapeutycznego. Plan ten zakłada poprawę monitorowania zachorowalności oraz leczenia rzadkich chorób z uwidocznieniem pacjenta w systemie ochrony zdrowia. W maju 2022 r. powołano rady: do spraw chorób rzadkich, naukowej platformy informacyjnej, do spraw rejestrów chorób rzadkich. Obecnie nadal trwają prace nad Planem dla Chorób Rzadkich.

Te usystematyzowane działania ostatnich lat w Polsce i na świecie dają szansę pacjentom z chorobami rzadkimi na diagnostykę genetyczną i celowaną terapię w ramach medycyny precyzyjnej. Jesteśmy świadkami wielu kampanii społecznych na rzecz chorób rzadkich, w tym obchodzony corocznie w ostatnim dniu lutego Światowy Dzień Chorób Rzadkich.

Diagnostyka chorób rzadkich i ultrarzadkich

Większość pacjentów nie ma rozpoznania przyczynowego choroby, a diagnostyka często trwa wiele lat, wymaga wielu konsultacji, hospitalizacji, badań diagnostycznych w tym molekularnych i metabolicznych – stanowi swoistą „odyseję diagnostycznej”. Zdarza się, że pomimo tych działań diagnostycznych nie można postawić rozpoznania choroby. Jednak wraz z rozwojem technik genetycznych coraz więcej chorób rzadkich jest rozpoznawana. Pacjent z precyzyjną diagnozą na poziomie molekularnym może być precyzyjnie leczony – w sposób dedykowany dla pacjenta (spersonalizowany) może być stosowana terapia celowana. Liczba rekomendacji w zakresie postępowania klinicznego z pacjentami z chorobami rzadkimi stale się zwiększa – ma to kluczowe znaczenie dla szybkiego postawienia diagnozy przyczynowej i wprowadzenia leczenia.

Proces diagnostyczny choroby opiera się zwykle na klasycznych praktykach klinicznych, takich jak badanie fizykalne, wywiad dotyczący choroby i rodzinny (rodowód), badania laboratoryjne i badania obrazowe, jednak rozpoznanie może być opóźnione o kilka lat od wystąpienia objawów. Postęp genetyki molekularnej, jaki nastąpił w ostatnich latach, doprowadził do istotnej zmiany w praktyce lekarskiej oraz podejściu do diagnostyki i leczenia wielu rzadkich chorób.

Złotym standardem diagnostyki chorób rzadkich jest diagnostyka genetyczna z wykorzystaniem tzw. wysokoprzepustowych metod genomowych: hybrydyzacji do mikromacierzy (aCGH) i sekwencjonowania nowej generacji (NGS). Techniki sekwencjonowania nowej generacji obejmują analizę celowanych paneli genowych dobieranych na podstawie objawów klinicznych pacjenta, sekwencjonowanie mitochondrialnego DNA, sekwencjonowanie całoeksomowe (WES) i sekwencjonowanie całogenomowe (WGS). Wykonywane są również inne badania: sekwencjonowanie RNA, badania proteomiczne czy metabolomiczne. W Polsce większość ww. testów genetycznych nie jest objęta refundacją. Sprawozdanie z badania genetycznego zawiera oprócz ostatecznego wyniku również m.in. opis techniczny badania, zastosowane metody bioinformatyczne i ograniczenia metodyczne. Interpretacja wyniku badania genetycznego i dalsze postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne nie jest proste i zawsze wymaga konsultacji genetycznej. Stąd planowanie badań genetycznych i ich interpretacja musi odbywać się w czasie konsultacji genetycznej prowadzonej przez lekarza genetyka klinicznego. Ponadto, w przypadku chorób rzadkich o podłożu genetycznym ostateczne ustalenie lub zweryfikowanie diagnozy u pacjenta jest niezbędne do zakwalifikowania do badań genetycznych innych członków rodziny w celu udzielenia pełnej porady genetycznej i omówienia planów prokreacyjnych.

Przez wiele lat panował błędny pogląd, że niepotrzebne jest stawianie rozpoznania w przypadku chorób, dla których w danej chwili nie ma terapii. W związku z postępem i doskonaleniem genetycznych technik diagnostycznych wiedza o chorobach rzadkich jest coraz większa. Stopniowo zmienia się też „stare” myślenie, że wysokie koszty diagnostyki i terapii dla stosunkowo małej grupy pacjentów jest nieopłacalne dla firm farmaceutycznych. Obecnie powstaje wiele grup badawczych, które prowadzą liczne badania kliniczne nowych leków mogących mieć zastosowanie w leczeniu pacjentów z chorobami rzadkimi. Promuje się prace badawcze i rejestracje tzw. sierocych produktów leczniczych dla pacjentów chorych na choroby rzadkie.

Około 80% znanych chorób rzadkich to choroby jednogenowe, z czego około 85% to choroby niezwykle rzadkie, na które choruje mniej niż jedna osoba na milion. Technologie sekwencjonowania nowej generacji (NGS), w szczególności sekwencjonowanie całego eksomu (WES) lub całego genomu (WGS) u pacjentów cierpiących na poważne zaburzenia o prawdopodobnym podłożu genetycznym poprawiają skuteczność diagnostyczną, umożliwiając ukierunkowaną, skuteczną opiekę i leczenie. Różnica skuteczności diagnostycznej wynosi ok. 1,5% na korzyść WGS. Sekwencjonowanie całego eksomu (WES) umożliwia identyfikację genów przyczynowo wywołujących chorobę. Jest to szczególnie istotne w chorobach rzadkich, w których diagnoza jest szczególnie trudna.

Zarówno WES, jak i WGS mają ograniczenia, które wpływają na ich skuteczność jako narzędzi diagnostycznych. Ograniczenia związane są z różnymi mechanizmami genetycznymi, m.in. imprintingiem genomowym, regionami z sekwencjami homologicznymi czy tkankowo swoista mozaikowość. Warto to również zauważyć, że właściwa interpretacja bioinformatyczna wariantów może wpływać na rozpoznanie ich znaczenia we właściwej diagnozie.

badanie genetyczne WES

Najczęściej i najrzadziej występujące choroby rzadkie

Wśród wielu chorób rzadkich można wymienić wrodzone wady rozwojowe, padaczki – szczególnie lekooporne, zaburzenia widzenia i słuchu, choroby nerwowomięśniowe, choroby metaboliczne, dystrofie mięśniowe, choroby neurodegeneracyjne.

Do najczęstszych chorób rzadkich należą (w nawiasie podano częstość występowania na 100.000): zespół Brugada (50), protoporfiria (50), zespół Guillain-Barre (47,5), czerniak rodzinny (46,8), autyzm z przyczyną genetyczną (45), tertralogia Fallota (45), twardzina (42), przemieszczenie wielkich naczyń (32,5), dystonia ogniskowa (30), zespół Marfana (30), chłoniak non-Hodgkin (30), barwnikowe zapalenie siatkówki (27,5), choroba Gelineau (26), szpiczak (26), niedobór alfa-1 antytrypsyny (25), wrodzona przepuklina przeponowa (25), idiopatyczne młodzieńcze zapalenie stawów (25), typ I neurofibromatozy (25), zarośnięcie przełyku (25), czerwienica (25), choroba Charcot-Marie-Tooth (24), typ recesywny wielotorbielowatości nerek (23), asocjacja VATER (23), zespół Coffin-Lowry (22,5), choroba Rendu-Osler-Weber (21,25), opryszczkowe zapalenie skóry (20,2), zarośnięcie jelita cienkiego (20), zarośnięcie dwunastnicy (20), klasyczny typ zespołu Ehlersa-Danlosa (20), choroba Hirschsprunga (20), mikrodelecja chromosomu 22q11 (20).

Do najrzadszych chorób rzadkich należą (w nawiasie podano częstość występowania na 100.000): progeria (0,25), przewlekła choroba ziarniniakowa (0,2), zespół Jeune’a (0,2), niskorosłość oporna na hormon wzrostu (0,2), zespół neurodegeneracyjny z akumulacją żelaza (0,2), choroba Creutzfeldt-Jakoba (0,19), zespół Lowe (0,19), mukopolisacharydoza typu 6 (0,16), zespół CHARGE (0,14), leukodystrofia metachromatyczna (0,13), zespół Bartter’a (0,12), mięsak Ewinga (0,1), recesywny typ hipercholesterolemii rodzinnej (0,1), postępujące kostniejące zapalenie mięśni (0,08), dystonia wrażliwa na DOPA (0,05), tyrozynemia typu I (0,05), wrodzony niedobór XIII czynnika krzepnięcia (0,04), niedobór fosfatazy alkalicznej (0,03).

Wśród chorób ultrarzadkich są takie, dla których nie są dostępne dane dotyczące częstości występowania w populacji, ale są dostępne dane z opublikowanymi pojedynczymi przypadkami (w nawiasie liczba znanych przypadków na świecie): zespół Klippel-Trenaunay-Webera (1000), choroba Whipple’a (1000), nietrzymanie barwnika (750), zespół Aicardi (500), zespół CADASIL (500), zespół Li-Fraumeni (400), zespół Silver-Russell’a (400), choroba Castlemana (400), zespół Möbiusa (300), zespół Pallister-Killian (30), zespół Aicardi-Goutieres (30), zespół CHILD (30).

Piśmiennictwo

  1. https://www.gov.pl/web/zdrowie/narodowy-plan-dla-chorob-rzadkich
  2. https://www.prawo.pl/zdrowie/plan-dla-chorob-rzadkich-wygasl-bez-uchwalenia-nowego,506787.html
  3. https://pacjentwbadaniach.abm.gov.pl/pwb/aktualnosci/aktualne-wydarzenia-i-i/2245,Leki-sieroce-czym-sa-i-kiedy-sie-je-stosuje.html
  4. https://ec.europa.eu/health/archive/ph_threats/non_com/docs/rdnumbers
  5. https://ec.europa.eu/health/archive/ph_threats/non_com/docs/rdnumbers
  6. https://ec.europa.eu/health/archive/ph_threats/non_com/docs/rdnumbers

Żywienie i jego rola w profilaktyce i leczeniu endometriozy

Magdalena Konowrocka
-
0
Żywienie i jego rola w profilaktyce i leczeniu endometriozy

Spis treści

  1. Objawy endometriozy i jej leczenie
  2. Rola żywienia – dieta w endometriozie
  3. Dieta w endometriozie – przykładowy jadłospis

Objawy endometriozy i jej leczenie

Endometrioza to przewlekła i nawracająca choroba, jest przyczyną bólu miednicy oraz niepłodności. Odpowiedni sposób żywienia może prowadzić do zmniejszenia stanów zapalnych i opóźnienia nawrotów choroby. Należy pamiętać, że sama dieta nie zastąpi leczenia, a jedynie je wspomaga.

Endometrioza to choroba charakteryzująca się obecnością komórek błony śluzowej macicy (endometrium) poza jamą macicy. Chorobie często towarzyszy stan zapalny.

Do najczęstszych objawów endometriozy należą:

  • silny ból podczas menstruacji,
  • bolesność podczas współżycia,
  • ból podczas oddawania moczu,
  • zaburzenia czynności jelit,
  • zaburzenia czynności pęcherza moczowego.

Przewlekły ból miednicy, nieustępujący przy konwencjonalnych sposobach leczenia rozwija się u ok. 30% kobiet z endometriozą. U 30-50% pacjentek diagnozuje się niepłodność. U połowy z tych pacjentek zdiagnozowano jednocześnie chorobę lękową czy depresje. Diagnoza endometriozy może być opóźniona ze względu na niespecyficzne objawy. Patogeneza choroby nie jest do końca wyjaśniona. Endometrioza dotyka około 10% kobiet w wieku rozrodczym. Leczenie polega na podawaniu środków farmakologicznych powodujących obniżenie poziomu estrogenów i zmniejszenie stanów zapalnych. Innym sposobem leczenia jest zabieg chirurgiczny.

test endomkit wczesne wykrycie endometriozy

Rola żywienia – dieta w endometriozie

U chorych z endometriozą, dieta powinna być wsparciem i uzupełnieniem leczenia farmakologicznego lub chirurgicznego. Odpowiedni sposób żywienia ma pozytywny wpływ na aktywność estrogenową i procesy zapalne w organizmie. Przy endometriozie zalecana jest dieta przeciwzapalna.

Podstawą żywienia w endometriozie są zalecenia przedstawione w talerzu zdrowego żywienia – są to proporcje poszczególnych grup produktów spożywczych w codziennej diecie:

  • połowę talerza żywieniowego powinny stanowić warzywa i owoce (4:1 cztery części warzyw i 1 owoców)
  • 1/4 talerza to produkty będące źródłem węglowodanów złożonych – pełnoziarniste pieczywo, ciemne makarony, kasze gruboziarniste, ryż brązowy, naturalne płatki zbożowe,
  • 1/3 talerza żywieniowego to produkty białkowe – ryby, nasiona roślin strączkowych, produkty mleczne, jaja, mięso.

Warzywa i owoce

Warzywa i owoce powinny stanowić połowę objętości codziennych posiłków. Przy czym chora powinna spożywać jedną porcję owoców (ok. 200 g w ciągu doby) oraz cztery porcje warzyw (ok. 400-500 g na dobę). W przeprowadzonych badaniach wykazano, że im większe jest spożycie warzyw i owoców, tym zmniejsza się ryzyko zachorowania na endometriozę. Regularne spożywanie zielonych warzyw może zmniejszać ryzyko zachorowania na endometriozę o 70%, a świeżych owoców – o 40%. Warzywa i owoce są doskonałym źródłem witaminy C, która ma działanie przeciwzapalne, a,której spożycie jest zazwyczaj mniejsze u kobiet ze zdiagnozowaną endometriozą. Należy dbać o odpowiednią podaż polifenoli, które również mają działanie przeciwzapalne. Bogate w polifenole są – brokuły, bakłażan, jarmuż oraz owoce jagodowe, takie jak maliny, truskawki, borówki, jeżyny czy porzeczki. Należy pamiętać, że dieta powinna być urozmaicona, pacjentka powinna spożywać różnorodne warzywa i owoce, w formie surowej, gotowanej czy pieczonej.

Tłuszcze

Na wystąpienie i przebieg endometriozy ma wpływ jakość i ilość spożywanych tłuszczów. Ze zwiększonym ryzykiem choroby wiąże się nadmierne spożycie w diecie kwasów tłuszczowych nasyconych – pochodzenia zwierzęcego – zwłaszcza mięsa. Podobnie w przypadku kwasów tłuszczowych trans, występujących w produktach wysokoprzetworzonych – słone i słodkie przekąski, żywność typu fast food – ich zwiększone spożycie może zwiększać ryzyko endometriozy nawet o 48%.

Należy zwrócić uwagę, że korzystne działanie przeciwzapalne wykazują wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, których dobrym źródłem są tłuste ryby morskie, olej lniany i rzepakowy, orzechy włoskie i siemię lniane. Regularne spożywanie produktów bogatych w kwasy omega-3 zmniejsza ryzyko rozwoju endometriozy o 22%. Badania dowodzą, że u kobiet regularnie dostarczających w diecie kwasy tłuszczowe omega-3, endometrioza była rzadziej wykrywana. Dodatkowo kwasy omega-3 biorą udział w syntezie eikozanoidów, które pełnią rolę przekaźników regulujących pracę hormonów i neurotransmiterów. Wykazano, że kobiety z wyższym poziomem kwasu eikozapentaenowego (EPA) we krwi były o 82% mniej narażone na rozwój endometriozy, niż pacjentki z niskim poziomem EPA.

Czerwone mięso

Wysokie spożycie czerwonego mięsa ma istotny wpływ na ryzyko rozwoju endometriozy. Badania wykazały, że kobiety spożywające 2 porcje lub więcej produktów pochodzących z czerwonego mięsa tygodniowo, miały o 56% wyższe ryzyko rozwoju endometriozy, w porównaniu do kobiet spożywających to mięso sporadycznie, mniej niż 1 porcję tygodniowo. Spożycie czerwonego mięsa może mieć wpływ na zwiększenie poziomu estradiolu – zaliczanego do estrogenów, a tym samym z ryzykiem rozwoju zwiększonego stanu zapalnego w organizmie i rozwojem endometriozy. Dodatkowo spożycie czerwonego mięsa może przyczyniać się do ekspresji markerów prozapalnych, które mają niekorzystny wpływ na przebieg endometriozy.

Witamina D

Niskie stężenie witaminy D w organizmie ma wpływ na zwiększenie ryzyka wystąpienia endometriozy, a także na nasilenie jej objawów. Witamina D wykazuje działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne, a jej prawidłowe stężenie we krwi wiąże się ze zmniejszonym poziomem wysokiej czułości białka C-reaktywnego (CRP), które jest wskaźnikiem stanów zapalnych towarzyszących między innymi endometriozie. Ponadto suplementacja witaminy D może przyczyniać się do zmniejszenia bólu miednicy. Z tego powodu bardzo ważne jest monitorowanie stężenia witaminy D we krwi.

badanie witaminy D

W diecie chorych na endometriozę nie może zabraknąć:

Dietą pomocną w zapobieganiu i leczeniu endometriozy jest dieta śródziemnomorska. Prawidłowy sposób żywienia może przyczynić się do zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia endometriozy lub jej łagodniejszego przebiegu.

Dieta w endometriozie – przykładowy jadłospis

I śniadanie

Pieczywo pełnoziarniste z serkiem wiejskim wymieszanym z posiekanym szczypiorkiem i startą na tarce rzodkiewką. Mix sałat z pomidorem pokrojonym w kostkę i papryką, wszystko skropione olejem lnianym lub rzepakowym ok. 1 łyżeczki, łyżeczką soku z cytryny, doprawione do smaku ulubionymi ziołami.

II śniadanie

Jogurt naturalny 2% z płatkami owsianymi, do tego kiwi, jabłko ze skórką oraz babka płesznik (błonnik naturalny).

Obiad

Łosoś lub halibut natarty ulubionymi ziołami z dodatkiem koperku, lekko skropiony cytryną i kilkoma kropelkami oleju rzepakowego. Pieczemy rybę zawiniętą w folię aluminiową, w piekarniku. Podajemy z ryżem brązowym, jaśminowym lub basmati ugotowanym al’dente w lekko osolonej wodzie. Podajemy z surówką z buraków z jabłuszkiem i cebulą. 

Podwieczorek

Warzywa wg smaku – do wyboru marchew, brokuł, kalafior, pomidorki koktajlowe, seler naciowy, rzodkiewka, papryka. Warzywa myjemy, obieramy i kroimy na drobniejsze kawałki. Przygotowujemy dip z jogurtu naturalnego, koperku i wyciśniętego przez praskę czosnku, wszystko razem mieszamy, doprawiamy do smaku ziołami. Możemy przygotować także hummus. Warzywa maczamy w dipie lub humusie.

Kolacja

Makaron pełnoziarnisty ugotowany al’dente łączymy z sałatą np. rukolą/roszpunką, pomidorkami koktajlowymi, cebulą. Dodajemy pokrojoną w plasterki, uprzednio ugrillowaną lub upieczoną w piekarniku pierś z kurczaka/indyka doprawioną do smaku ziołami i przyprawami. Polewamy dresingiem z oleju lnianego z dodatkiem soku z cytryny, soli, pieprzu i ziół prowansalskich. Na wierzch posypujemy uprażonymi pestkami słonecznika.

>>> Przeczytaj też: Wczesne wykrywanie endometriozy

Piśmiennictwo

  1. „Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka”, H. Ciborowska, A. Rudnicka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2000
  2. Piecuch M., Garbicz J., Waliczek M., Malinowska-Borowska J., Rozentryt P.: I am the 1 in 10-what should I eat? A research review of nutrition in endometriosis. Nutrients, 2022, 14(24), 5283.
  3. Woźniak P., Ziółkowski P., Stetkiewicz T., Pięta-Dolińska A., Oszukowski P.: Leczenie uzupełniające w endometriozie. Przegląd Menopauzalny, 2012, 5, 396-403.
  4. Radkowska-Szpunar H. Dieta w endometriozie. PZWL, Warszawa, 2021.

Od zmęczenia do maksymalnej wydajności: jak wolny testosteron może wpływać na poziom energii

Izabella Podsiadły
-
0
Od zmęczenia do maksymalnej wydajności: jak wolny testosteron może wpływać na poziom energii

Spis treści

  1. Testosteron – jaka jest jego rola w organizmie?
  2. Różne formy testosteronu
  3. Nieprawidłowe stężenie testosteronu – objawy
  4. Jak zbadać poziom testosteronu?

Testosteron to podstawowy męski hormon płciowy z grupy androgenów. U mężczyzn jest produkowany przez komórki Leydiga w jądrach, ale w mniejszych ilościach występuje także u kobiet, będąc wytwarzany przez jajniki. Niewielka ilość testosteronu jest też wytwarzana przez korę nadnerczy. Testosteron kontroluje wiele procesów fizjologicznych zachodzących w organizmie.

Testosteron – jaka jest jego rola w organizmie?

Testosteron odpowiada m.in. za regulację różnicowania płciowego, powstawanie męskich cech płciowych, spermatogenezę (produkcję plemników), powiększenie prącia i jąder oraz płodność. Jest także zaangażowany w powstawanie wtórnych cech płciowych męskich, które obejmują męskie owłosienie, zmiany w głosie i jego pogłębienie, przyspieszenie wzrostu w okresie dojrzewania, dystrybucję tłuszczu w organizmie oraz wzrost masy mięśni szkieletowych. Odgrywa rolę w regulacji i utrzymaniu prawidłowego libido. Poziom testosteronu wpływa też na produkcję czerwonych krwinek i na samopoczucie oraz zdrowie psychiczne, a nieprawidłowe stężenie tego hormonu skutkuje zmniejszeniem energii i uczuciem zmęczenia.

Różne formy testosteronu

Testosteron występuje we krwi w trzech postaciach: wolnej (1–4% całkowitego testosteronu u mężczyzn i 1–2% u kobiet), związanej z białkiem wiążącym hormony płciowe (SHBG, ang. sex hormone binding globulin) (ok. 50%) oraz związanej z albuminami (ok. 44%). Zgodnie z hipotezą o wolnych hormonach biologiczna aktywność testosteronu najlepiej odzwierciedlana jest przez stężenie wolnego, a nie całkowitego hormonu.

Pojęcia testosteronu wolnego nie należy mylić z testosteronem biodostępnym (BAT, ang. bioavailable testosterone), w którego skład, oprócz wolnego testosteronu, wchodzi testosteron związany z albuminami. Zarówno testosteron biodostępny, jak i wolny są łatwo dostępne dla komórek docelowych i mogą być uważane za marker androgeniczności. Bezpośredni wpływ na stężenie testosteronu zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet mają zmiany poziomu SHBG. Starzenie się i różne czynniki środowiskowe mogą mieć wpływ na równowagę między wolnym a całkowitym testosteronem.

W tkankach i organach z testosteronu powstaje dihydrotestosteron (DHT, ang. dihydrotestosterone), czyli najsilniejszy androgen u ludzi. DHT w stanie wolnym, podobnie jak testosteron, może wiązać się z receptorami androgenowymi w narządach płciowych. Odpowiednie stężenie DHT jest istotne dla prawidłowej produkcji i funkcji plemników, co ma bezpośredni wpływ na płodność mężczyzn. Ponadto DHT oddziałuje m.in. na zdrowie skóry i reguluje aktywność gruczołów łojowych, co jest związane z poziomem sebum i ryzykiem wystąpienia trądziku. Jednakże nadmierna aktywność DHT może wywoływać niekorzystne skutki, takie jak łysienie typu męskiego u mężczyzn.

Nieprawidłowe stężenie testosteronu – objawy

Według Amerykańskiego Towarzystwa Urologicznego (ang. American Urological Association) ok. 40% mężczyzn powyżej 45. roku życia ma niski poziom testosteronu. Problem ten nasila się więc wraz z wiekiem, obserwuje się go również częściej u osób otyłych, z chorobami tarczycy, nadciśnieniem, wysokim poziomem cholesterolu, cukrzycą typu 2 i hipogonadyzmem (niedoczynnością gruczołów płciowych). Objawami związanymi ze zmniejszonym poziomem testosteronu są najczęściej: niskie libido, zmęczenie, obniżenie nastroju i energii, zmniejszona masa mięśniowa, zaburzenia erekcji i niepłodność.

U kobiet stężenie testosteronu jest wielokrotnie niższe niż u mężczyzn i poza wiekiem zależy od cyklu menstruacyjnego. Częstymi objawami związanymi z podwyższonym poziomem tego hormonu są: nadmierne owłosienie, obniżenie głosu, zwiększenie masy mięśniowej, łysienie androgenowe typu męskiego, zmęczenie, zaburzenia miesiączkowania, trudności z zajściem w ciążę, a nawet niepłodność. Wartości testosteronu odbiegające od zakresu referencyjnego mogą wskazywać na występowanie zespołu policystycznych jajników, guzów jajników i kory nadnerczy oraz zespołu nadnerczowo-płciowego (wrodzony przerost nadnerczy).

Niezależnie od płci poziom testosteronu może wpływać również na sen. Niskie poziomy testosteronu zostały skorelowane z zaburzeniami snu, takimi jak bezsenność lub zła jego jakość, co może przyczyniać się do uczucia zmęczenia w ciągu dnia.

testosteron wolny

Jak zbadać poziom testosteronu?

Badanie poziomu testosteronu może być zalecane, gdy podejrzewane są zaburzenia gospodarki hormonalnej lub jako część diagnostyki różnicowej wielu chorób. Testosteron podlega rytmowi dobowemu, co oznacza, że jego stężenie zmienia się w ciągu doby – największe jest rano, dlatego badanie krwi najlepiej wykonać między 7 a 9 rano. Testy laboratoryjne z krwi pozwalają oznaczyć:

  • całkowity testosteron, czyli poziom testosteronu związanego z albuminą i białkiem wiążącym hormony płciowe (SHBG) oraz pulę wolnego testosteronu;
  • wolny testosteron, niezwiązany z białkami transportującymi;
  • dihydrotestosteron (DHT), ważny parametr laboratoryjny, szczególnie w kontekście płodności i łysienia androgenowego.

Warto pamiętać, że na wyniki testów mogą wpływać takie czynniki jak stres, dieta, sen, aktywność fizyczna i inne hormony. Ostateczna decyzja o kolejnych krokach postępowania, w zależności od otrzymanych wyników, należy do lekarza, który powinien uwzględnić objawy występujące u pacjenta i jego historię medyczną.

Jeśli badanie wykaże nieprawidłowy poziom całkowitego lub wolnego testosteronu bądź DHT, wskazana jest konsultacja z endokrynologiem lub ginekologiem (w przypadku kobiet). Terapia zaburzeń hormonalnych może obejmować leczenie farmakologiczne, modyfikację stylu życia czy leczenie chirurgiczne (np. w przypadku nowotworu nadnercza lub jajnika).

Piśmiennictwo

  1. Keevil B.G. et al., Assessment of free testosterone concentration, Journal of Steroid Biochemistry and Molecular Biology 2019; 190: 207–211
  2. Mroczko B. et al., Niektóre problemy związane z oznaczaniem testosteronu, Endokrynologia Polska 2007; 58(5): 440–445

Dieta w chorobie refluksowej przełyku (refluksie)

Magdalena Konowrocka
-
0
Dieta w chorobie refluksowej przełyku (refluksie)

Spis treści

  1. Charakterystyka choroby refluksowej przełyku i jej główne objawy
  2. Postępowanie dietetyczne w chorobie refluksowej przełyku
  3. Przykład diety w chorobie refluksowej przełyku

Charakterystyka choroby refluksowej przełyku i jej główne objawy

Choroba refluksowa przełyku (pot. refluks) to schorzenie, którego przyczyną jest patologiczne zarzucanie treści pokarmowej żołądka do przełyku. W chorobie tej może dochodzić do powikłań.

Do głównych przyczyn choroby zalicza się:

  • dysfunkcję dolnego zwieracza przełyku,
  • zaburzenia opróżniania żołądka,
  • ciążę.

Choroba refluksowa przełyku (refluks) może również wystąpić w przebiegu niektórych schorzeń ogólnoustrojowych:

Na skutek choroby dochodzi do cofania się treści pokarmowej z żołądka do przełyku, prowadzi to do zaburzenia równowagi pomiędzy czynnikami atakującymi a czynnikami ochraniającymi błonę śluzową przełyku. Rezultatem jest podrażnienie ścian przełyku i jego stan zapalny.

Do mechanizmów chroniących przełyk przed uszkodzeniem należą:

  • wydolność dolnego zwieracza przełyku,
  • dynamika oczyszczania przełyku,
  • wytwarzanie śliny,
  • ukrwienie błony śluzowej,
  • właściwy przebieg opróżniania żołądka.

U osób zdrowych przemieszczanie się treści pokarmowych z żołądka do przełyku może występować po spożyciu obfitych lub tłustych pokarmów a także po wypiciu alkoholu. Nie powinno to prowadzić do wystąpienia dolegliwości i zmian zapalnych w przełyku (tzw. refluks fizjologiczny). Natomiast epizody zarzucania treści pokarmowej z żołądka do przełyku są bardzo częste w chorobie refluksowej. Są one długotrwałe, niezależne od spożywanych posiłków. Występują zarówno za dnia, jak i w nocy.

Do głównych objawów choroby refluksowej przełyku (refluksu) zaliczamy:

  • puste odbijanie,
  • zgagę (uczucie pieczenia za mostkiem),
  • dysfagię,
  • zwracanie resztek pokarmów,
  • nudności.

Wyżej wymieniane objawy nasilają się podczas leżenia na wznak czy przy pochylaniu, zwłaszcza po posiłkach.

U niektórych chorych mogą wystąpić objawy pozaprzełykowe:

  • przewlekłe zapalenie gardła i krtani,
  • chrypka,
  • zmiana barwy głosu,
  • przewlekły kaszel,
  • świszczący oddech,
  • ból w klatce piersiowej.

Wpływ na nasilenie objawów mogą mieć także leki przyjmowane w innych schorzeniach. Mogą one zmniejszać napięcie dolnego zwieracza przełyku. Należą do nich między innymi doustne środki antykoncepcyjne, metyloksantyny, azotany czy leki przeciwcholinergiczne.

antygen helicobacter pylori w kale baner

Postępowanie dietetyczne w chorobie refluksowej przełyku

Głównym celem postępowania dietetycznego w chorobie refluksowej przełyku jest złagodzenie objawów choroby. Wprowadzane jest leczenie farmakologiczna, a czasami niezbędne jest operacyjne. Zalecenia zdrowotne dotyczą zmiany stylu życia, stabilizacji masy ciała u chorych z nadwagą i otyłością, modyfikacji diety. Prowadzą one do zminimalizowania, a często do całkowitego ustąpienia objawów.

Chorym zaleca się zmodyfikowanie stylu życia, mianowicie:

  • wezgłowie łóżka powinno być uniesione (wystarczy pod nogami łóżka u wezgłowia podłożyć stabilną deskę),
  • odzież powinna być luźna, nieuciskająca okolic brzucha,
  • należy unikać dźwigania ciężkich rzeczy,
  • należy unikać głębokich skłonów,
  • prace z uciskiem na brzuch – tu pozycja pochylona – są niewskazane,
  • bezpośrednio po jedzeniu nie należy wykonywać aktywności fizycznej,
  • niewskazane jest palenie tytoniu, może to pogorszyć perystaltykę przełyku, może wywoływać kaszel, który nasila objawy choroby, ponadto palenie zmniejsza napięcie dolnego zwieracza przełyku.

Na czym polega postępowanie dietetyczne w chorobie refluksowej przełyku:

  • eliminowaniu z diety wszelkich produktów nasilających występowanie dolegliwości (są to najczęściej potrawy tłuste),
  • 4-6 posiłków w ciągu doby, nieobfitych, spożywanych o stałych porach w regularnych odstępach czasu,
  • spożywaniu posiłków w spokojnej atmosferze, bez pośpiechu, unikając połykania zbyt dużych ilości powietrza,
  • każdy kęs powinien być dokładnie i powoli przeżuwany,
  • stosujemy odpowiednie techniki kulinarne, bez smażenia, dozwolone formy to pieczenie w piekarniku (w folii lub rękawie termicznym), gotowanie, przyrządzanie na parze, duszenie bez uprzedniego przesmażania,
  • bezpośrednio po posiłku unikamy pozycji leżącej (ok. 1 h), może to spowodować cofanie się treści pokarmowej z żołądka do przełyku,
  • ostatni posiłek powinien być zjadany na 3-2,5 h przed snem,
  • posiłki nie powinny być zbyt zimne lub nazbyt gorące,
  • posiłków nie powinno się popijać nadmierną ilością płynów, gdyż zwiększa się ilość treści pokarmowej w żołądku i może dojść do cofnięcia jej do przełyku,
  • nie zapominajmy o aktywności fizycznej, regularny wysiłek fizyczny o umiarkowanej aktywności może być pomocny w leczeniu choroby refluksowej, codzienna minimum 30-minutowa aktywność fizyczna – pływanie, szybki spacer, marszobieg czy jazda na rowerze, przy czym należy pamiętać, żeby nie stosować aktywności fizycznej zaraz po posiłku,
  • unikajmy stresu.

Z diety chorego na refluks przełyku należy wyeliminować:

  • wszelkie produkty spożywcze, które chory źle toleruje,
  • potrawy i produkty spożywcze drażniące ścianę przełyku, mogące pobudzać wydzielanie soku żołądkowego – mięta, melisa, ocet, sos vinegret, musztardę, pomidory, sosy pomidorowe, ketchup, owoce cytrusowe, potrawy kwaśne czy ostre i mocno przyprawione,
  • produkty i potrawy tłuste, długo zalegają w żołądku – tłuste mięso i wędliny, tłusty nabiał (mleko, sery, jogurty), kremy, majonezy, sosy kupne do sałatek, smażone potrawy, chipsy, frytki, sosy tłuste do mięs, wyroby cukiernicze, czekolady, kakao, wyroby czekoladopodobne),
  • z diety eliminujemy kawę i mocną herbatę, energetyki, gdyż zawarte w nich kofeina/teina dodatkowo pobudzają wydzielanie soku żołądkowego,
  • wszelkie produkty alkoholowe, drażnią one uszkodzoną błonę śluzową przełyku i pobudzają wydzielanie soku żołądkowego,
  • wyroby tytoniowe,
  • napoje gazowane, gdyż uwalniany z nich gaz do treści żołądka, powoduje jego większą objętość.

U części pacjentów z chorobą refluksową przełyku może dojść do powikłań. Może dojść do zwężenia przełyku i trudności z połykaniem. W tym przypadku należy stosować dietę bardzo rozdrobniona – papkowatą lub płynną, w zależności od stanu chorobowego. Po poszerzeniu przełyku należy powrócić do zaleceń ogólnych.

Należy pamiętać, że choroba refluksowa przełyku jest przewlekła. Postępowanie niefarmakologiczne w znacznym stopniu poprawia jakość codziennego życia pacjentów.

organix gastro

Przykład diety w chorobie refluksowej przełyku

I śniadanie

Kanapka z pieczywa graham z chudą wędliną drobiową do tego ogórek zielony i sałata roszponka.

II śniadanie

Płatki owsiane z jogurtem 1,5%, do tego borówka amerykańska i nasiona chia.

Obiad

Dorsz pieczony w folii posypany koperkiem, skropiony olejem rzepakowym. Podany z ziemniakami z wody i buraczkami na ciepło.

Podwieczorek

Pieczone jabłko z odrobiną cynamonu i miodu.

Kolacja

Makaron penne ugotowany al.’dente wymieszany z pesto pietruszkowym. Do tego farsz z pieczonej cukinii, papryki z dodatkiem zblanszowanego szpinaku. Na wierzch układamy mozzarellę małe kulki pokrojone na połówki.

Piśmiennictwo

  1. „Dietoterapia”, D.Włodarek, E.Lange, L.Kozłowska, D.Głąbska, PZWL, Warszawa 2015
  2. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej „Żywienie w chorobie refluksowej przełyku”

Gronkowiec złocisty – zakażenia skóry

Elwira Zawidzka
-
0
Gronkowiec złocisty – zakażenia skóry

Spis treści

  1. Czym jest gronkowiec złocisty?
  2. Szczepy MRSA vs szczepy MSSA
  3. Zakażenia gronkowcem złocistym – epidemiologia
  4. Wybrane postacie zakażenia skóry wywołane przez gronkowca złocistego
  5. Diagnostyka gronkowcowych zakażeń skórnych
  6. Leczenie

Gronkowce są jednymi z najczęstszych bakteryjnych patogenów człowieka odpowiadających za wiele chorób oraz za kolonizację skóry i błon śluzowych. Najważniejszym spośród nich jest gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus), który może być przyczyną zarówno miejscowych zakażeń skórnych, jak i zagrażających życiu zakażeń uogólnionych. Szacuje się, że gronkowcem złocistym jest stale lub przejściowo skolonizowane 20–70% populacji zdrowych osób. Odsetek osób skolonizowanych opornymi szczepami Staphylococcus aureus MRSA wynosi 10–25%.

Czym jest gronkowiec złocisty?

Gronkowce złociste są ziarniakami Gram-dodatnimi, należącymi do rodziny Staphylococcaceae. Ich nazwa nawiązuje do układania się komórek bakterii w charakterystyczne grona. Drobnoustroje nie wytwarzają przetrwalników, mogą na swojej powierzchni mieć polisacharydową otoczkę. Gronkowce mają zdolność tworzenia biofilmu, którego powstanie utrudnia dostęp antybiotyków do komórek bakterii.

Gronkowce charakteryzują się posiadaniem wielu czynników zjadliwości, które odpowiadają za wystąpienie objawów chorobowych. Do czynników zjadliwości Staphylococcus aureus należą:

  • czynniki odpowiedzialne za wiązanie komórek gronkowców do komórek gospodarza  – białko A, białka wiążące fibrynogen, koagulaza, „clumping factor”,
  • czynniki hamujące fagocytozę lub oddziałujące na swoistą odpowiedź immunologiczną – cytokiny, białka o charakterze superantygenów (enterotoksyny, toksyna zespołu wstrząsu toksycznego TSST-1, eksfoliatyny),
  • czynniki umożliwiające penetrację tkanek i międzykomórkowe rozprzestrzenianie – lipaza, proteinaza, hialuronidaza, fibrynolizyna.

Szczepy MRSA vs szczepy MSSA

Gronkowce złociste dzielone są na dwie grupy ze względu na ich wrażliwość na leki ß-laktamowe: szczepy MSSA (ang. methicillin-sensitive Staphylococcus aureus) wrażliwe na metycylinę i szczepy MRSA (ang. meticillin-resistant Staphylococcus aureus) oporne na metycylinę. Informacja o zaklasyfikowaniu Staphylococcus aureus do jednej z w/w grup jest niezwykle istotna ze względu na powszechność stosowania ß-laktamów (największa i najczęściej stosowana grupa antybiotyków) zarówno w szpitalach, jak i w placówkach pozaszpitalnych. Wykrycie mechanizmu oporności typu MRSA oznacza oporność szczepu na wszystkie leki ß-laktamowe (penicyliny, cefalosporyny, monobaktamy i karbapenemy oraz ich połączenia z inhibitorami) z wyjątkiem cefalosporyn 5 generacji, na które mogą być wrażliwe. Szczepy MSSA są na ß-laktamy wrażliwe.

Zakażenia gronkowcem złocistym – epidemiologia

Gronkowce złociste występują powszechnie zarówno w środowisku, jak i na skórze i błonach śluzowych zdrowych ludzi. Najczęściej nosicielstwo obserwuje się w obrębie przedsionka nosa (30%), w okolicy krocza (20%), w dołach pachowych (10%) i w przestrzeniach międzypalcowych (5%). W przypadku pacjentów z atopowym zapaleniem skóry kolonizacja dotyczy 90% osób. Osoby skolonizowane są bardziej narażone na wystąpienie zakażenia niż osoby nieskolonizowane.

Do zakażenia dochodzi najczęściej poprzez kontakt bezpośredni z osobą chorą lub nosicielem, skażone przedmioty, drogą kropelkową (rzadko). 

Grupy ryzyka zakażeń gronkowcowych

  • osoby z przerwaną ciągłością tkanek
  • pacjenci z ciałami obcymi
  • pacjenci po zabiegach operacyjnych
  • pacjenci z chorobami współistniejącymi

Postacie kliniczne zakażeń wywoływanych przez gronkowca złocistego

Zakażenia Staphylococcus aureus mogą występować jako infekcje pojedyncze lub mogą prowadzić do powstania ogniska epidemicznego.

Postacie kliniczne:

wykrywanie DNA gronkowca złocistego metodą RT-PCR

Wybrane postacie zakażenia skóry wywołane przez gronkowca złocistego

  • Zapalenie mieszków włosowych

Zapalenie mieszków włosowych rozpoczyna się od pojawienia ropnych pęcherzyków u ujścia mieszków włosowych. Zmiany rozszerzają się na całe mieszki i otoczenie. Mają one najczęściej postać rozsianą i są zlokalizowane na owłosionej skórze głowy, twarzy, w dołach pachowych, pachwinach, na pośladkach oraz podudziach. Zmianom może towarzyszyć świąd. Po kilku dniach pojawiają się strupy, po których odpadnięciu z reguły nie pozostają blizny.

  • Czyrak/czyraczność/czyrak gromadny

Czyraki są ropnym zapaleniem okołomieszkowym z wytworzeniem czopa martwiczego. Czyrak gromadny powstaje na skutek zlewania kilku pojedynczych zmian. Zmiany najczęściej pojawiają się na karku, twarzy, w dołach pachowych, na pośladkach, ramionach, podudziach oraz w przedsionkach nosa i w kanałach słuchowych zewnętrznych. Infekcji towarzyszy ból, czasami powiększenie węzłów i gorączka. Zmiany w górnej części twarzy (warga górna, oczodół, skroń) mogą prowadzić do zagrażającego życiu zakażenia zatok jamistych i opon mózgowych. Czyraczność (liczne nawracające czyraki) najczęściej dotyczy osób z chorobami ogólnoustrojowymi lub innymi dermatozami. Część zmian ulega samoistnemu zagojeniu, pozostawiając niewielkie blizny.

  • Liszajec pęcherzowy

Liszajec charakteryzuje się wystąpieniem na skórze całego ciała zmian w postaci pęcherzy wypełnionych treścią ropną. Nie towarzyszą temu objawy ogólne. Infekcja dotyka głównie najmłodsze dzieci, rzadziej występuje u dorosłych.  Choroba często dotyka dzieci z atopowym zapaleniem skóry.

  • Zapalenie pęcherzowe i złuszczające noworodków (ang.SSSS  staphylococcal scalded skin syndrom)

Infekcja, znana również pod nazwą gronkowcowego zespołu oparzonej skóry, jest rozległym zapaleniem skóry o ciężkim przebiegu. Charakterystycznymi objawami w przebiegu choroby są duże pęcherze i „spływanie” naskórka pod wpływem ucisku (objaw Nikolsk’ego). Zmiany zazwyczaj pokrywają całą skórę i towarzyszy im gorączka. Za patogenezę choroby odpowiadają eksfoliatyny gronkowcowe. Choroba najczęściej dotyka noworodki w pierwszych trzech miesiącach życia.

  • Ropnie mnogie pach

Ropnie mnogie pach są chorobą przebiegającą pod postacią głębokich guzów zapalnych ze skłonnością do rozmiękania oraz tworzenia blizn i przetok. Zmiany umiejscowione są w pachach, pachwinach, okolicy odbytu i narządów płciowych, towarzyszy im ból, często bardzo nasilony. Infekcja zazwyczaj trwa kilka miesięcy. Choroba ma tendencję do nawrotów. Wystąpieniu objawów chorobowych sprzyjają nadmierne pocenie i maceracja naskórka.

  • Zespół wstrząsu toksycznego  

Zespół wstrząsu toksycznego jest zagrażającą życiu wieloukładową infekcją z zajęciem skóry, spowodowaną zatruciem organizmu toksyną. Przyczyną wystąpienia wstrząsu mogą być toksynotwórcze szczepy paciorkowców z grupy A i toksynotwórcze szczepy gronkowca złocistego. W przypadku Staphylococcus aureus za infekcję odpowiedzialna jest toksyna TSST-1 (ang. toxic shock syndrome toxin-1). Wystąpieniu wstrząsu o etiologii gronkowcowej sprzyja stosowanie tamponów dopochwowych (wstrząs menstrualny) oraz infekcje o etiologii Staphylococcus aureus (skórne, okołoporodowe, pooperacyjne). Objawami wstrząsu toksycznego są bardzo wysoka gorączka, spadek ciśnienia tętniczego, wysypka ulegająca złuszczeniu po 1-2 tygodniach. Mogą wystąpić również biegunka, wymioty, bóle mięśniowe, upośledzenie funkcji wątroby i nerek. Infekcja może rozwinąć się u osób skolonizowanych szczepami toksynotwórczymi (bez objawów zakażenia).

Diagnostyka gronkowcowych zakażeń skórnych

Potwierdzeniem etiologii zakażenia skórnego wywołanego przez gronkowce złociste jest dodatni wynik badania mikrobiologicznego. Podstawową metodą badania jest posiew materiału pobranego od pacjenta.

Materiałem do badania, w zależności od zmian, są:

  • zapalenie mieszków włosowych – wymazy ze zmian skórnych, ropa,
  • czyraki – ropa z martwiczego czopa, wymaz ze zmian skórnych,
  • liszajec pęcherzowy – płyn z pęcherzyków, wymaz ze zmian skórnych,
  • SSSS – wymaz z prawdopodobnego ogniska zakażenia (nos, spojówki, pępek),
  • ropnie mnogie pach – wydzieliny, aspiraty, wymazy z ropni,
  • zespół wstrząsu toksycznego – krew, wymazy z wielu miejsc (prawdopodobnych wrót infekcji – nosa, gardła, ucha, dróg rodnych, płynu mózgowo-rdzeniowego, skóry).

Z materiału pobranego od pacjenta wykonywane są posiewy na pożywki bakteriologiczne celem wykrycia i izolacji Staphylococcus aureus. Końcowym etapem badania mikrobiologicznego jest wykonanie oznaczenia lekowrażliwości (antybiogramu), którego elementem jest również  test na wykrywanie mechanizmu oporności typu MRSA.

posiew ze zmian skórnych tlenowo
posiew w kierunku nosicielstwa gronkowca złocistego

>>> Przeczytaj też: Badanie mikrobiologiczne – czym jest i dlaczego warto je wykonać?

Leczenie

gronkowiec a antybiotykoterapia

W leczeniu zakażeń skórnych wywołanych przez gronkowce złociste najczęściej stosowane są antybiotyki miejscowe w postaci kremów, maści, roztworów i aerozoli. W przypadku rozległych zmian, oprócz leków miejscowych, zaleca się podawanie antybiotyków o działaniu ogólnym (doustnych lub dożylnych). Wykrycie zakażenia szczepem Staphylococcus aureus MRSA wyklucza stosowanie leków ß-laktamowych (wyjątek cefalosporyny 5 generacji), ale należy pamiętać o tym, że gronkowce mogą być też oporne na inne grupy antybiotyków, dlatego dobranie odpowiedniego leku powinno opierać się na wyniku antybiogramu.

Terapia zakażeń skórnych może wymagać również interwencji chirurgicznej  (np. czyraki zlokalizowane na twarzy, przewlekłe ropnie mnogie pach) lub hospitalizacji (np. zapalenie pęcherzowe i złuszczające noworodków, zespół wstrząsu toksycznego).

Piśmiennictwo

  1. dr n. med. Monika Wanke-Rytt „Czy nosicielstwo MRSA w nosie należy leczyć? Jak postąpić z pacjentem przyjmowanym na zabieg chirurgiczny?”  https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.37.13.10. (dostęp 10.03.2024 r.)
  2. mgr K.Bojarska „Bakteryjne zakażenia skóry i tkanki podskórnej. Jednostki chorobowe vs kierunek badań”; Nowa Klinika Vol 18 No 4 2011
  3. Małgorzata Szterling-Jaworowska, Bożena Chodynicka „Zakażenia gronkowcowe skóry”; Zakażenia Tom 10 (2) 2010
  4. Monika Różewicka-Czabańska, Romuald Maleszka Ratajczak-Stefańska „Choroby skóry wywołane przez gronkowce i paciorkowce”; Zakażenia Tom 10 (5) 2010

Jedz błonnik – Twoje jelita będą Ci wdzięczne

Magdalena Konowrocka
-
0
Jedz błonnik – Twoje jelita będą Ci wdzięczne

Spis treści

  1. Czym jest błonnik?
  2. Korzyści z błonnika. Jak działa błonnik na organizm człowieka?
  3. Zapotrzebowanie na błonnik pokarmowy. Źródła błonnika w diecie. Jak włączyć błonnik do codziennej diety? Wskazówki praktyczne
  4. Czy można przedawkować błonnik?

Czym jest błonnik?

Błonnik pokarmowy nazywany jest inaczej włóknem pokarmowym i stanowi pozostałość komórek roślinnych, które – dzięki temu, iż są oporne na działanie enzymów trawiennych – przechodzą w postaci niestrawionej przez jelito cienkie, aby ulec degradacji bakteryjnej (błonnik rozpuszczalny) w jelicie grubym, gdzie stanowią pożywkę dla mikrobioty jelitowej.

Chemicznie błonnik pokarmowy to frakcja wielocukrów (celuloza, hemiceluloza,pektyny) oraz składników nie-węglowodanowych (ligniny). Inne substancje wchodzące w skład błonnika to agar, woski, gumy i śluzy roślinne oraz beta-glukany. Dodatkowo inne związki, takie jak saponiny, fityniany, kutyna.

Błonnik to struktura niejednorodna, jednym z ważnych kryteriów jego podziału jest wyróżnienie błonnika nierozpuszczalnego i rozpuszczalnego.

Błonnik nierozpuszczalny to celuloza i ligniny. Błonnik rozpuszczalny to pektyny, beta-glukany, gumy, śluzy roślinne, niektóre hemicelulozy, a także skrobia oporna.

Ten ostatni składnik błonnika nie występuje w roślinach w naturze. Jest efektem ogrzewania skrobi w niedostatecznej ilości wody, w wynik czego powstaje skrobia oporna na działanie enzymów trawiennych. Ma to miejsce np. w czasie produkcji płatków śniadaniowych.

organix gastro

Korzyści z błonnika. Jak działa błonnik na organizm człowieka?

Definicja błonnika pokarmowego podkreśla, iż powinna go cechować przynajmniej jedna z poniższych właściwości:

  • zmniejszanie czasu pasażu jelitowego i zwiększanie objętości stolca,
  • stymulowanie procesów fermentacji jelitowej,
  • obniżanie poposiłkowego stężenia glukozy i poziomu insuliny,
  • obniżanie stężenia cholesterolu całkowitego i frakcji LDL.

Błonnik nierozpuszczalny w wodzie odpowiedzialny jest za następujące działania:

  • pobudzanie wydzielania śliny i hormonów przewodu pokarmowego (gastryny), zwiększenie wydzielania soków trawiennych, buforowanie i wiązanie nadmiaru kwasu solnego w żołądku,
  • wiązanie wody i zwiększanie objętości treści pokarmowej, pobudzanie perystaltyki jelit poprzez mechaniczne drażnienie ścian jelita, pobudzenia ukrwienia jelit,
  • zmniejszanie wartości energetycznej diety i zwiększanie poczucia sytości,
  • skracanie czasu pasażu przez przewód pokarmowy, a co za tym idzie przeciwdziałanie zaparciom, żylakom odbytu, nowotworom.

Błonnik rozpuszczalny w wodzie wywiera korzystne działanie poprzez:

  • obniżanie poziomu cholesterolu we krwi,
  • obniżanie glikemii poposiłkowej i stężenia insuliny,
  • wychwytywanie substancji toksycznych (bakteryjnych, jonów metali ciężkich),
  • rozluźnianie mas kałowych – pomocne w zaparciach,
  • zwiększanie gęstości treści pokarmowej – dzięki temu jest efektywny u osób z biegunkami,
  • stanowienie pożywki dla mikrobioty jelitowej (błonnik rozpuszczalny ulega biodegradacji w jelicie grubym).

Ta ostatnia funkcja jest istotna ze względu na zapewnienie bakteriom jelitowym optymalnych warunków do rozwoju. Produktami bakteryjnej degradacji błonnika są wodór, metan i kwasy tłuszczowe, m.in. kwas masłowy, dostarczający energii komórkom błony śluzowej jelit.

kwas masłowy w kale

Zapotrzebowanie na błonnik pokarmowy. Źródła błonnika w diecie. Jak włączyć błonnik do codziennej diety? Wskazówki praktyczne

Zapotrzebowanie na błonnik pokarmowy nie zostało określone, natomiast precyzuje się dawki wystarczające lub zalecane. Rekomendacje bazują m.in. na obserwacjach jakie dawki błonnika zapewniają prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego, obniżenie poziomu cholesterolu i utrzymanie optymalnej glikemii po posiłku.

EFSA – Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności określa, iż dawka błonnika w wysokości 25 g/dziennie dla osób dorosłych jest tzw. dawką wystarczającą (AI – Adequate Intake). Osoby starsze mogą zmniejszyć tę dawkę do 20 g/dziennie, u dzieci wynosi 10-21 g/dziennie.

WHO zaleca spożycie 25 g błonnika dziennie. Zalecenia francuskie to 30 g/dziennie, natomiast w Wielkiej Brytanii 18 g/dziennie.

EFSA wskazuje, iż u ludzi dorosłych spożycie błonnika wyższe niż 25 g/dobę pomaga w utrzymaniu należytej masy ciała i zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób dietozależnych.

Z kolei ILSI (International Life Science Institute) publikuje dane, zgodnie z którymi wskazane jest, aby na każde 1000 kcal spożywanego posiłku przypadało 10 g włókna pokarmowego.

Rekomendacje dotyczące przyjmowania określonych dawek błonnika nie precyzują zaleceń dla poszczególnych rodzajów włókien, dotyczą one zbiorczo zarówno frakcji rozpuszczalnej, jak i nierozpuszczalnej. Jedynie U.S. Department of Health and Human Services wspomina, iż w celu obniżenia wysokiego poziomu LDL-cholesterolu powinniśmy zjadać 10-25 g błonnika rozpuszczalnego dziennie, a w celach profilaktyki zdrowotnej co najmniej 5-10 g.

Niższe spożycie błonnika może być zalecane u osób z niedożywieniem i rekonwalescentów, gdzie ważne może być maksymalne wykorzystanie energii i składników odżywczych z diety.

Główne źródło błonnika w diecie w Polsce to produkty zbożowe – ok. 54% spożywanego włókna. Warzywa, owoce, ziemniaki to 33%.

źródła błonnika tabela

We wszystkich produktach żywnościowych występuje zarówno błonnik rozpuszczalny, jak i nierozpuszczalny, chociaż w zróżnicowanych proporcjach.

Bogatym źródłem błonnika rozpuszczalnego są zboża (owies, jęczmień), owoce (jabłka, cytrusy), warzywa (korzeniowe – pietruszka, marchewka), strączki. W praktyce dobrym źródłem błonnika rozpuszczalnego jest babka płesznik. Jeśli nie musimy zażywać wyższych dawek błonnika, wystarczy 1-2 łyżeczki dodać do szklanki wody i po pewnym czasie wypić. Jeśli musimy zażywać więcej błonnika rozpuszczalnego, należy dodać odpowiednio więcej nasion babki płesznik, pamiętając, iż 1 łyżeczka od herbaty to 5 g produktu.

babka płesznik jako źrodło błonnika pokarmowego

Takie spożywanie błonnika jest optymalne, ponieważ do jego prawidłowego działania w przewodzie pokarmowym wymagana jest odpowiednia dawka płynów, co nie zawsze ma miejsce w przypadku, gdy zażywamy tabletki z włóknem pokarmowym.

pakiet zdrowe jelita

Czy można przedawkować błonnik?

Dieta zachodnia nie dostarcza optymalnej ilości błonnika pokarmowego, obserwuje się raczej jego niedobór niż nadmiar. Jednak wspomnieć należy, iż – w trosce o swoje zdrowie – nie należy spożywać nadmiernych ilości błonnika, ponieważ może to mieć niekorzystny wpływ na przyswajanie składników pokarmowych z diety. Przyspieszenie pasażu przez przewód pokarmowy, biegunka i zawarty w błonniku kwas fitynowy to mechanizmy, które mogą skutkować niekorzystnym działaniem.

Na dzisiaj nie zostały określone maksymalne dawki błonnika, które można spożywać, dlatego osoby suplementujące błonnik powinny obserwować swój organizm i reagować na skutki ewentualnego nadmiernego spożycia.

Piśmiennictwo

  1. Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
  2. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie – pod red. M. Jarosza, E. Rychlik, K. Stoś, J. Charzewskiej Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.

Salmonella – przyczyny zakażenia, objawy, leczenie, zapobieganie

Elwira Zawidzka
-
0
Salmonella – przyczyny zakażenia, objawy, leczenie, zapobieganie

Spis treści

  1. Salmonella – charakterystyka
  2. Salmonella – epidemiologia
  3. Kliniczne postaci zakażenia Salmonella
  4. Zakażenia Salmonella w Polsce
  5. Salmonella – objawy zakażenia
  6. Diagnostyka laboratoryjna w kierunku Salmonella
  7. Salmonella – leczenie
  8. Salmonella – profilaktyka

Bakterie z rodzaju Salmonella są, obok Escherichia coli, Shigella spp., i Campylobacter spp., jedną z głównych przyczyn bakteryjnych chorób biegunkowych na świecie. Mimo że większość zachorowań ma przebieg łagodny, czasami, zależnie od stanu pacjenta i serotypu Salmonella, zakażenie może zagrażać życiu.

Salmonella – charakterystyka

Bakterie z rodzaju Salmonella należą do wybiórczo beztlenowych pałeczek Gram-ujemnych. Zostały odkryte w 1885 roku przez amerykańskiego uczonego Theobalda Smitha i nazwane na cześć jego przełożonego Daniela. E. Salmona.

Rodzaj Salmonella jest najbardziej liczną grupą bakterii w obrębie rodziny Enterobacteriaceae. Aktualnie obowiązująca systematyka pałeczek Salmonella obejmuje dwa gatunki: Salmonella enterica i Salmonella bongori. Dalsze wewnątrzgatunkowe różnicowanie opiera się na cechach biochemicznych i serologicznych. Opisano ponad 2500 typów serologicznych Salmonella w oparciu o różnice w budowie antygenów O (somatycznych) i antygenów H (rzęskowych). Niektóre serotypy mogą posiadać również antygen Vi (powierzchniowy). Typowanie serologiczne (serotypowanie) jest ważnym etapem postępowania diagnostycznego.

Podstawą typowania pałeczek Salmonella jest schemat Whiteía–Kauffmanna-Le Minora uaktualniany i wydawany co kilka lat przez  Referencyjny Ośrodek Salmonella WHO w Paryżu.

W Polsce Krajowy Ośrodek Salmonella został powołany w 1957 roku i mieści się obecnie w strukturach  Zakładu Mikrobiologii Lekarskiej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego.

Salmonella – epidemiologia

Pałeczki Salmonella są przyczyną zakażeń ludzi i zwierząt. Zachorowania na dur brzuszny występują głównie w krajach o niskim standardzie higieniczno-sanitarnym. Salmonellozy wywoływane przez szczepy niedurowe są jedną z głównych przyczyn zakażeń przewodu pokarmowego na całym świecie. W 2021 r. w krajach EU/EOG (Unia Europejska/Europejski Obszar Gospodarczy) zgłoszono 60 494 potwierdzonych laboratoryjnie przypadków salmonellozy, z czego 73 zakończyły się zgonem. Wskaźnik zgłaszania salmonellozy w UE/EOG wyniósł 16,6 przypadków na 100 000 mieszkańców. 

Rezerwuar drobnoustrojów: przewód pokarmowy zwierząt dzikich i hodowlanych, człowiek.

podział pałeczek salmonella wg rezerwuaru schemat

Źródło zakażenia: zwierzęta (szczepy odzwierzęce), ludzie w przypadku pałeczek duru brzusznego i duru rzekomego, rzadziej w przypadku pałeczek niedurowych

Dawka zakaźna: w przypadku Salmonella Typhi niska, w przypadku serotypów odzwierzęcych wysoka (106– 108 komórek bakterii). Zwiększoną podatność na salmonellozy posiadają osoby z grupy ryzyka: osoby z niedokwasotą żołądkową, z zaburzoną florą bakteryjną po antybiotykoterapii i z uszkodzoną barierą jelitową, skrajne grupy wiekowe, osoby z obniżoną odpornością.

Drogi szerzenia zakażenia:

  • spożycie skażonej żywności pochodzenia zwierzęcego – jaja, drób, mleko, mięso,
  • spożycie skażonej wody pitnej lub ze zbiorników otwartych zanieczyszczonych fekaliami,
  • poprzez skażone sprzęty,
  • bezpośredni kontakt z chorymi ludźmi lub zwierzętami (rzadko),
  • drogą powietrzną (DPS, ZOL, szpitale) (rzadko).

Kliniczne postaci zakażenia Salmonella

Zakażenie pałeczkami Salmonella może prowadzić do:

  • zapalenia żołądka i jelit,
  • bakteriemii,
  • duru brzusznego (durów rzekomych),
  • bezobjawowego nosicielstwa.
podział pałeczek salmonella ze względu na chorobotwórczość schenat

Zakażenia Salmonella w Polsce

Rozpoznanie zakażenia Salmonella podlega w Polsce zgłoszeniu do sanepidu. Informacja o zgłoszonych przypadkach pojawia się w meldunkach epidemiologicznych na stronie NIZP PZH – PIB (Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy).

przypadki zatruć Salmonellą w Polsce w 20222 i 2023 tabela

Salmonella – objawy zakażenia

  • Zapalenie żołądka i jelit

Jest najczęstszą postacią salmonellozy. Po upływie 6-48 godzin od spożycia zanieczyszczonej żywności lub wody u zakażonego pojawiają się nudności, wymioty, biegunka. Często występuje także gorączka (39°C), skurcze brzucha, bóle mięśni i głowy. Stolce biegunkowe są zwykle niezbyt obfite, w niektórych przypadkach może wystąpić owrzodzenie jelita grubego i pojawienie się krwi w kale. Objawy utrzymują się 2-7 dni i ulegają zazwyczaj samoograniczeniu, gorączka ustępuje w ciągu 72 godzin.

  • Bakteriemia

Pałeczki Salmonella mogą pokonać barierę jelitową i przedostać się do krwi, czego następstwem, szczególnie u osób z grupy ryzyka, może być bakteriemia. Przyczyną bakteriemii mogą być wszystkie pałeczki z rodzaju Salmonella, ale najczęściej występuje ona po zakażeniu wywołanym przez Salmonella Typhi, Salmonella Paratyphi i Salmonella Cholerasuis.

  • Dur brzuszny

Okres wylęgania duru wynosi najczęściej 10-14 dni (1-4 tyg.). Choroba objawia się toksemią, bakteriemią i owrzodzeniami jelita cienkiego. W pierwszym tygodniu pojawiają się gorączka, złe samopoczucie, senność, osłabienie, dreszcze, ból brzucha, zaparcia. W drugim tygodniu dochodzi do bakteriemii, w czasie trwania której gorączka wzrasta i pojawiają się symptomy w postaci suchego kaszlu, obniżenia ciśnienia tętniczego, silnego bólu głowy, bezsenności, zamroczenia, charakterystycznej bladoróżowej wysypki na  brzuchu i w dolnej części klatki piersiowej. Powiększeniu ulega wątroba i śledziona, dochodzi do wystąpienia żółtaczki. Pod koniec drugiego tygodnia choroby lub na początku trzeciego pojawia się biegunka. W trzecim tygodniu u pacjenta mogą wystąpić zaburzenia świadomości, pobudzenie, bezsenność, odwodnienie. W czwartym tygodniu następuje powolne ustępowanie objawów i zdrowienie.

  • Bezobjawowe nosicielstwo

Nosicielstwem u ludzi nazywamy stan, w którym u człowieka (po przechorowaniu choroby zakaźnej lub po bezobjawowym zakażeniu) drobnoustrój  jest obecny mimo braku objawów infekcji. Nosiciel może być bezpośrednio lub pośrednio źródłem zakażenia dla innych ludzi. Przewlekłe nosicielstwo pałeczek Salmonella Typhi i Paratyphi trwa ponad rok i dotyczy 1-5% osób, rezerwuarem bakterii jest woreczek żółciowy. Nosicielstwo serotypów odzwierzęcych trwa zazwyczaj ok. 5 tygodni (u dzieci do 5. r.ż. trwa średnio 7 tygodni), a przewlekłe nosicielstwo do 1 roku dotyczy mniej niż 1% ozdrowieńców.

Diagnostyka laboratoryjna w kierunku Salmonella

  • Diagnostyka duru brzusznego

Diagnostyka laboratoryjna w kierunku duru brzusznego opiera się na hodowli i badaniach serologicznych. Badaniami pomocniczymi są morfologia, próby wątrobowe i badanie CRP.

Hodowla – ma na celu wykrycie i zidentyfikowanie pałeczek z rodzaju Salmonella.  Pełna identyfikacja obejmuje typowanie serologiczne wyhodowanego szczepu, które jest niezbędne dla potwierdzenia serotypu S.Typhi (dur brzuszny), S.Paratyphi A lub B lub C (dury rzekome). Z namnożonych bakterii wykonywany jest dodatkowo antybiogram (oznaczenie lekowrażliwości). Materiałem do badania jest krew, szpik, mocz, żółć, rzadziej kał.

Badania serologiczne – odczyn Widala (aglutynacja probówkowa). Materiałem do badania jest krew.

  • Diagnostyka salmonelloz

Podstawowym materiałem do badania jest kał. Jeżeli doszło do infekcji poza układem pokarmowym, pobierane są również inne materiały odpowiednie do miejsca zakażenia. W celu wykrycia i identyfikacji drobnoustrojów materiał posiewany jest na  podłoża bakteriologiczne. Wyhodowane szczepy Salmonella typowane są do serotypu metodą aglutynacji szkiełkowej.

posiew w kierunku Salmonella i Shigella
  • Diagnostyka w kierunku nosicielstwa

Wykonywanie badań w kierunku nosicielstwa pałeczek Salmonella jest w Polsce uregulowane prawnie. W myśl przepisów (Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi) badaniom takim podlegają nosiciele, ozdrowieńcy oraz osoby, które były narażone na zakażenie przez styczność z osobami zakażonymi, chorymi lub materiałem zakaźnym. Badaniom w kierunku Salmonella podlegają również osoby podejmujące lub wykonujące prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby oraz uczniowie, studenci i doktoranci kształcący się do wykonywania tego typu prac. Materiałem do badania jest kał. Zestawy do pobierania kału (3 x wymazówka + probówka z podłożem) wraz z instrukcją postępowania są dostępne w laboratoryjnym punkcie pobrań. Należy pobrać zgodnie z instrukcją 3 próbki kału przez 3 kolejne dni, po jednej każdego dnia i dostarczyć do laboratorium.

posiew kału

Salmonella – leczenie

W salmonellozach (zapalenie żołądka i jelit) stosowanie antybiotykoterapii nie jest zalecane, gdyż przyczynia się do wydłużenia nosicielstwa. Antybiotyki są podawane w przypadku zakażeń o etiologii Salmonella Typhi i Salmonella Paratyphi oraz zakażeń uogólnionych wywołanych przez inne serotypy.  Wybór antybiotyku powinien być dokonany w oparciu o wynik antybiogramu.

Salmonella – profilaktyka

Głównym źródłem zakażeń bakteriami z rodzaju Salmonella jest skażona żywność i woda. Najbardziej skutecznym sposobem zapobiegania infekcji jest w związku z tym:

  • przestrzeganie higieny przygotowywania posiłków
  • przestrzeganie zasad higieny osobistej
  • przechowywanie szybko psującej się żywności w lodówce
  • unikanie ponownego zamrażania żywności
  • unikanie latem słabo schłodzonych lodów i kremów
  • dokładne mycie surowych kiełków i jarzyn
  • obróbka termiczna mięsa i jajek

>>> Przeczytaj też: Zakażenia i zatrucia pokarmowe w okresie letnim

Piśmiennictwo

  1. M. Jagielski, Etiologia, obraz kliniczny i diagnostyka ostrych zakażeń i zarażeń przewodu pokarmowego oraz zatruć pokarmowych; Biblioteka Diagnosty Laboratoryjnego; Fundacja Pro Futura; Warszawa 2010
  2. Patric R. Murray, K.S. Rozenthal, M.A.Pfaller –  Mikrobiologia wyd.VI Wrocław 2011
  3. Salmonella (non-typhoidal) – https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/salmonella-(non-typhoidal) (dostęp 07.03.2024 r.)
  4. Salmonellosis Annual Epidemiological Report for 2021; ECDC Surveillance Report
  5. E.Kuchar Biegunki wywołane przez pałeczki Salmonella (salmonellozy) https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/165083,biegunki-wywolane-przez-paleczki-salmonella-salmonellozy (dostęp 07.03.2024 r.)
  6. P. Zaborowski, W.Rymer Dur brzuszny (gorączka jelitowa, zespół durowy) https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.3.6.?postlogin=  (dostęp 07.03.2024 r.)
  7. Informacje o zachorowaniach na choroby zakaźne i zatruciach w Polsce w 2023 roku; Meldunki o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach w Polsce Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH

Zapalenie błony śluzowej żołądka – co jeść, aby złagodzić objawy?

Jagoda Matusiak
-
0
Zapalenie błony śluzowej żołądka – co jeść, aby złagodzić objawy?

Spis treści

  1. Zapalenie błony śluzowej żołądka
  2. Objawy i rozpoznanie zapalenia błony śluzowej żołądka
  3. Zapalenie błony śluzowej żołądka – dieta. Co jeść, aby złagodzić objawy?
  4. Podsumowanie

Zapalenie błony śluzowej żołądka to stan będący skutkiem uszkodzenia wewnętrznej warstwy ściany tego narządu – może mieć różne nasilenie i lokalizację. W perspektywie długoterminowej może prowadzić do częściowego lub całkowitego jej zaniku. Nieodłącznym elementem leczenia jest farmakoterapia. Ale tutaj pojawia się również pytanie: co jeść w przypadku pojawienia się i nasilenia objawów klinicznych?

Zapalenie błony śluzowej żołądka

W terminologii medycznej rozróżnia się zapalenie ostre lub przewlekłe. Możliwe postacie zapalenia błony śluzowej żołądka to:

  • Zapalanie błony śluzowej żołądka wywołane przez H. pylori – następuje drogą pokarmową i wywołuje reakcję zapalną. W Polsce ta bakteria jest przyczyną ponad 90% zapaleń żołądka. W większości przypadków zakażenie przebiega bezobjawowo (nosicielstwo), może jednak wywołać zapalenie ostre, a następnie przewlekłe – przebiegające z zanikiem błony śluzowej żołądka, co z kolei może skutkować chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy lub prowadzić do niedokrwistości z niedoboru żelaza.

>>> Przeczytaj też: Helicobacter pylori – bakteria, której niestraszny kwas żołądkowy

  • Ostra gastropatia krwotoczna (nadżerkowa) – uszkodzenie błony śluzowej żołądka spowodowane czynnikami drażniącymi, tj. niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ), alkoholem, żółcią, toksynami, jak również stresem spowodowanym m.in. wstrząsem, sepsą lub ciężkim oparzeniem. Objawia się krwawieniem z licznych nadżerek błony śluzowej.
  • Autoimmunologiczne metaplastyczne zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka (AMAG) – przewlekły proces zapalny błony śluzowej trzonu żołądka, który prowadzi do jej nieodwracalnego zaniku. U chorych występuje niedobór witaminy B12, dlatego konieczne jest zażywanie witaminy B12 do końca życia.
  • Gastropatia żółciowa – spowodowana długotrwałą ekspozycją na żółć, najczęściej po zabiegach chirurgicznych (tj. operacja Billroth II, czy cholecystektomia) lub w wyniku refluksu dwunastniczo-żołądkowego.

Objawy i rozpoznanie zapalenia błony śluzowej żołądka

Zapalenie błony śluzowej żołądka wywołanego przez H. pyroli może przebiegać bezobjawowo lub objawiać się dolegliwościami dyspeptycznymi (niestrawnością), takimi jak uczucie pełności w nadbrzuszu, ból, wzdęcia, utrata łaknienia. Do najczęstszych objawów ostrej gastropatii krwotocznej należą: ból lub dyskomfort w nadbrzuszu, nudności, wymioty oraz krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego. Autoimmunologiczne zapalenie błony śluzowej żołądka przebiega bezobjawowo – objawy pojawiają się z chwilą wystąpienia niedokrwistości.

W przypadku podejrzenia wystąpienia choroby należy zgłosić się do  gastroenterologa i przeprowadzić odpowiednią diagnostykę. Chorobę diagnozuje się na podstawie wywiadu lekarskiego (objawy, choroby przewlekłe, przyjmowanie leków itp.) oraz badań diagnostycznych, takich jak endoskopii górnego odcinka przewodu pokarmowego (gastroskopii) z wycinkami pobranymi do badania histopatologicznego oraz testu ureazowego – oba w celu oceny rodzaju zapalenia i obecności zakażenia. Pacjenci wykonują również test wykrywający antygeny H. pylori w kale lub test serologiczny (na obecność przeciwciał w klasie IgG).

antygen helicobacter pylori w kale baner

Zapalenie błony śluzowej żołądka – dieta. Co jeść, aby złagodzić objawy?

Potwierdzone klinicznie zapalenie błony śluzowej żołądka wymaga odpowiedniego leczenia farmakologicznego. Celem diety jest złagodzenie występujących objawów poprzez unikanie drażnienia mechanicznego, chemicznego i termicznego chorobowo zmienionej błony śluzowej żołądka.

Najlepszym wyborem żywieniowym w przypadku nasilonych objawów ze strony przewodu pokarmowego będą zatem posiłki gotowane na parze lub w wodzie, podduszone lub pieczone np. w rękawie foliowym.

W przypadku nasilenia dolegliwości zaleca się dobór lekkostrawnych produktów żywnościowych, niestymulujących nadmiernie perystaltyki tego narządu i wydzielania soku żołądkowego (lista produktów zalecanych w tabeli poniżej). Rekomenduje się ograniczenie konsumpcji produktów silnie pobudzających wydzielanie soku żołądkowego. Należą do nich mocna kawa i mocne napary z herbaty, napoje gazowane, potrawy ciężkostrawne, smażone, grillowane, wędzone, pikantne, kwaśne, mocno słone, niedojrzałe owoce i warzywa, jak również potrawy gorące.

Aby poprawić strawność produktów, zaleca się ich mechaniczne rozdrabnianie, czyli siekanie, blendowanie, miksowanie i przecieranie. Z warzyw można przygotowywać np. puree z dodatkiem masła lub zupy krem, natomiast z owoców musy lub koktajle.

Ważna jest dbałość o regularne spożywanie posiłków (4-6 posiłków dziennie) o niezbyt dużej objętości oraz w temperaturze pokojowej. Warto odczekać, aż obiad chwilę przestygnie, a w przypadku chęci spożycia jogurtu warto go wyłożyć nieco wcześniej z lodówki, aby nie był zbyt zimny. Istotną rolę odgrywa również higiena spożywania posiłków – bez pośpiechu i w spokojnej atmosferze.

Pacjenci z zanikowym zapaleniem błony śluzowej żołądka narażeni są na wystąpienie niedoborów witamin B12, C i D, żelaza oraz wapnia. Należy zatem zadbać o ich odpowiednią podaż, zgodnie z zaleceniami lekarskimi.  

Pacjentom z zanikowym zapaleniem błony śluzowej żołądka zaleca się ograniczone spożywanie produktów wysokotłuszczowych, takich jak wysokotłuszczowych wędliny i tłustych mięs, ponieważ przyczyniają się do opóźnionego opróżniania żołądka i tym samym do wystąpienia i/lub nasilenia objawów dyspeptycznych.

Dietę wzbogaca się dodatkowo w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) omega-3, ponieważ mają ochronny wpływ na błonę śluzową żołądka. Jednym z produktów, który zawiera dużą zawartość omega-3 jest olej lniany. W porównaniu do siemienia lnianego nie zawiera błonnika i z tego powodu będzie lepszym wyborem, ponieważ nie będzie dodatkowo drażnił błony. Warto zatem spożyć jedną łyżeczkę oleju lnianego codziennie – bezpośrednio lub skropić nim pieczywo.

produkty zalecane w przypadku wystąpienia objawów w zapaleniu błony śluzowej żołądka

W okresie ustąpienia objawów, kiedy nie występują dolegliwości chorobowe, pacjent może wrócić do diety normalnej, z wyłączeniem jedynie potraw wywołujących lub nasilających dolegliwości. Unikać należy jednak cały czas czynników ryzyka: palenia papierosów, picia mocnej kawy i alkoholu.

Podsumowanie

Zapalenie błony śluzowej żołądka może być spowodowane różnymi czynnikami (najczęściej wywołane przez H. pylori). W zależności od objawów klinicznych i ich nasilenia – oprócz leczenia farmakologicznego – zwrócenie uwagi na to, co i w jaki sposób się je, może złagodzić objawy kliniczne. Jadłospis powinien być indywidualny i brać pod uwagę aktualny stan chorobowy. W przypadku ustąpienia objawów można wrócić do diety normalnej, unikając czynników ryzyka i potraw wywołujących dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego.

Piśmiennictwo

  1. Zapalenie błony śluzowej żołądka (zapalenie żołądka) – przyczyny, objawy i leczenie | Gastrologia – mp.pl
  2. Podręcznik Interna – Medycyna Praktyczna: Zapalenie błony śluzowej wywołane przez H. pylori (mp.pl)
  3. WytyczneKLR-Zasadypostępowaniawdyspepsji2CchorobiewrzodowejiinfekcjiHelicobacterPylori-1-1.pdf (mlodzilekarzerodzinni.pl)
  4. Dyspepsia: Management of dyspepsia in adults in primary care | Guidance | NICE
  5. nl_2007_05.indd (ump.edu.pl)
  6. Kompedium gastrologiczne (termedia.pl)
  7. Nutrition and Helicobacter pylori: Host Diet and Nutritional Immunity Influence Bacterial Virulence and Disease Outcome – PubMed (nih.gov)
  8. Omega-3 Polyunsaturated Fatty Acids Intake to Regulate Helicobacter pylori-Associated Gastric Diseases as Nonantimicrobial Dietary Approach – PubMed (nih.gov)

Wskaźnik zwłóknienia wątroby – badanie FIB-4. Kiedy pacjent może uniknąć biopsji wątroby?

Agata Strukow
-
0
Wskaźnik zwłóknienia wątroby – badanie FIB-4. Kiedy pacjent może uniknąć biopsji wątroby?

Spis treści

  1. Na czym polega diagnostyka chorób wątroby?
  2. Możliwości wykorzystania diagnostyki niewinwazyjnych testów laboratoryjnych w diagnostyce zwłóknienia wątroby
  3. Badanie FIB-4 – jak wyliczyć zagrożenie zwłóknieniem wątroby?

Na czym polega diagnostyka chorób wątroby?

Celem diagnostyki w chorobach wątroby jest potwierdzenie lub wykluczenie przyczyny danego stanu i ustalenie stopnia jego zaawansowania. Diagnostyka laboratoryjna i obrazowa w chorobach wątroby zajmuje bardzo ważne miejsce dochodzeniu źródeł i ustalaniu dalszego postępowania z pacjentem. Dlaczego? Ponieważ wątroba jest narządem pozbawionym nerwów czuciowych, zatem nie odczuwamy objawów bólowych, jeśli toczy się w wątrobie proces chorobowy.

>>> Czym jest „ból wątroby”? Więcej na ten temat przeczytasz TUTAJ.

Nie zawsze jednak udaje się wykryć wszystkie nieprawidłowości przy pomocy badań laboratoryjnych lub obrazowych, czyli przy pomocy diagnostyki nieinwazyjnej. Dlatego czasem pacjent musi być poddany badaniom inwazyjnym, np. biopsji wątroby.

Możliwości wykorzystania diagnostyki niewinwazyjnych testów laboratoryjnych w diagnostyce zwłóknienia wątroby

Diagnostyka nieinwazyjna chorób wątroby przebiega na dwóch poziomach. Zmiany czynnościowe, czyli zmiany funkcji wątroby, mogą być ocenianie w badaniach laboratoryjnych. Zazwyczaj jest to oznaczanie stężenia enzymów wydzielanych przez wątrobę (ASPAT, ALAT, GGTP), chociaż niestety bywają sytuacje, gdy te wskaźniki pozostają w granicach wartości referencyjnych, lub są nieznacznie podwyższone, nawet wówczas, gdy proces chorobowy już się toczy.

Druga grupa badań nieinwazyjnych to badania obrazowe, np. USG, które uwidacznia wielkość narządu, rozwijające się w wątrobie zmiany ogniskowe (torbiele, gruczolaki, nowotwory), a także pozwala na wykrycie stłuszczenia wątroby czy zwłóknienia jej miąższu. Jednak dalsza diagnostyka zwłóknienia wątroby, np. ocena stopnia zaawansowania choroby wymaga wykonania badania inwazyjnego, czyli biopsji wątroby. Jest to tzw. złoty standard diagnostyczny.

Aby oszczędzić pacjentom takich inwazyjnych interwencji, wykorzystuje się algorytmy diagnostyczne, oparte na zestawieniu kilku danych (np. wyników testów laboratoryjnych czy danych dotyczących objawów i stanu pacjenta), które w sposób pośredni pokazują to, co można zobaczyć w pobranym z biopsją materiale.

Ocena stopnia zwłóknienia dokonywana jest przy pomocy skali METAVIR, gdzie poszczególne stopnie oznaczają różne stadia choroby. Dzięki temu skala pozwala wytypować pacjentów, którzy mogą uniknąć badań inwazyjnych oraz tych, którzy muszą poddać się takiej diagnostyce.

ocena stanu zwłóknienia wątroby wg skali METAVIR tabela

Badanie FIB-4 – jak wyliczyć zagrożenie zwłóknieniem wątroby?

Wyliczenie wskaźnika FIB-4, pokazującego ryzyko zwłóknienia wątroby lub jego stopień jest proste i dostępne dla każdego. Do jego wyznaczenia potrzebne są trzy oznaczenia laboratoryjne. Wartości enzymów wątrobowych: ALT – aminotransferazy alaninowej i AST – aminotransferazy asaparaginianowej oraz liczba płytek krwi, która jest jednym z oznaczeń będących częścią morfologii krwi. Poza tym potrzebny jest również wiek osoby badanej.

Wszystkie parametry można wpisać do jednego z dostępnych on-line kalkulatorów, które po wstawieniu danych z wyniku badań, automatycznie wyliczają wskaźnik oraz podają interpretację wyniku.

pakiet wątrobowy baner

Poniżej przykłady wyliczania wskaźnika FIB-4 i jego interpretacji.

Pacjent numer 1:

  • lat 45,
  • AST – 30 IU/l,
  • ALT – 90 IU/l,
  • liczba płytek krwi – 200 tys.
kalkulator FIB-4 przykładowy wynik

Liczba płytek to część badania morfologii, czasem oznaczana jako PLT.  Po wstawieniu tych danych do kalkulatora otrzymano wynik 0,71 pkt, który wskazuje, iż ryzyko zaawansowanego włóknienia u tego pacjenta jest małe. Pacjent może wymagać zmiany diety, wprowadzenia aktywności fizycznej i ewentualnego powtórzenia wyliczenia za 1-2 lata.

Pacjent numer 2:

  • lat 65,
  • AST – 60 IU/l,
  • ALT – 90 IU/l,
  • liczba płytek – 200 tys.
kalkulator FIB-4 przykładowy wynik

Po wstawieniu tych danych do kalkulatora otrzymano wynik 2,06 pkt, który wskazuje na istnienie ryzyka zwłóknienia wątroby u tego pacjenta i wymagane jest dalsze ocena jego stanu.

Pacjent numer 3:

  • lat 55,
  • AST – 90 IU/l,
  • ALT – 90 IU/l,
  • liczba płytek – 150 tys.
kalkulator FIB-4 przykładowy wynik

Po wstawieniu tych danych do kalkulatora otrzymano wynik 3,48 pkt, który wskazuje na zaawansowane zwłóknienia wątroby u tego pacjenta.

morfologia

Wskaźnik FIB-4 znajduje zastosowanie w ocenie stanu zwłóknienia wątroby u chorych z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby (NAFLD) oraz u pacjentów z HCV. Jego obliczanie zasadne jest również u pacjentów leczonych metotreksatem (lekiem używanym np. w leczeniu ŁZS lub RZS), gdy chory cierpi również na stłuszczeniową chorobę wątroby. W takich przypadkach zaleca się początkowo comiesięczne monitorowanie z morfologią krwi, enzymami wątrobowymi i obliczaniem wskaźnika zwłóknienia FIB-4. W dalszych etapach leczenia należy to robić co trzy miesiące.

Piśmiennictwo

  1. Wykład w czasie konferencji: Dotarcie do celu nie oznacza końca – utrzymanie remisji w przebiegu spondyloartropatii (SpA), dr n. med. Robert Rupiński, 15 – 17 LUTEGO 2024 r. INTERDYSCYPLINARNE OBLICZA REUMATOLOGII IOR 2024
  2. https://www.termedia.pl/mafld/Elastografia-watroby,48711.html
  3. https://www.mp.pl/gastrologia/skale/300695,fib-4
  4. https://www.fib4.pl/

Kwasy omega-3 i omega-6 w diecie kobiet w ciąży. Czy kobiety w ciąży mogą jeść ryby?

Magdalena Konowrocka
-
0
Kwasy omega-3 i omega-6 w diecie kobiet w ciąży. Czy kobiety w ciąży mogą jeść ryby?

Spis treści

  1. Kwasy omega-3 i omega-6 – rola w ciąży i znaczenie dla rozwoju płodu
  2. Zapotrzebowanie na niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) kobiet w ciąży i karmiących. Czy kobiety w ciąży powinny suplementować kwasy omega-3?
  3. Jakie gatunki ryb są dopuszczalne w diecie kobiet ciężarnych?

Kwasy omega-3 i omega-6 – rola w ciąży i znaczenie dla rozwoju płodu

Kwasy omega-3 to niezbędne, nienasycone kwasy tłuszczowe, których działanie na organizm człowieka jest wielowymiarowe. Wspomagają system antyoksydacyjny, funkcje metaboliczne, mają działanie kardioprotekcyjne. Wspomagają odpowiedź immunologiczną oraz pracę ośrodkowego układu nerwowego.

Szczególnie ważne są jednak dla kobiet w ciąży, ponieważ ich prawidłowa podaż w okresie prenatalnym przyczynia się do prawidłowego rozwoju płodu, jednocześnie dbając o dobrostan matki. Prawidłowy poziom kwasów omega-3 u kobiet w ciąży zmniejsza ryzyko przedwczesnego porodu i wydłuża czas trwania ciąży, zmniejsza ryzyko wystąpienia preeklampsji, czyli stanu przedrzucawkowego. Ponadto wpływa na zwiększenie masy urodzeniowej dziecka i zmniejsza ryzyko śmierci okołoporodowej.

Prawidłowa podaż kwasów omega-3 (DHA) w czasie ciąży i później karmienia jest niezbędna dla prawidłowego wzroku i prawidłowego rozwoju psychomotorycznego dziecka. Wspomaga również pracę układu nerwowego matki, obniża wystąpienie u niej ryzyka depresji.

Zapotrzebowanie na niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) kobiet w ciąży i karmiących. Czy kobiety w ciąży powinny suplementować kwasy omega-3?

Organizm człowieka wytwarza kwasy omega-3 i omega-6 w ograniczonych ilościach, dlatego niezbędne jest ich dostarczanie w prawidłowych ilościach z dietą. Zapotrzebowanie na te kwasy w diecie zależy od wieku i stanu fizjologicznego, specjalne zalecenia dotyczą kobiet w ciąży i matek karmiących.

zalecenia spożycia EPA i DHA dla kobiet w ciąży

Jak pokryć to zapotrzebowanie? Podstawą jest zawsze prawidłowo zbilansowana dieta, która jest najlepszym źródłem dobrze przyswajalnych składników pokarmowych. Kwasy  eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA) dostępne są w rybach i owocach morza. Zjedzenie dwóch porcji ryb morskich tygodniowo pokrywa podstawowe zapotrzebowanie na kwas eikozapentaenowy (EPA) i kwas dokozaheksaenowy (DHA), wynoszące 250 mg/dobę. Jednak zgodnie z zaleceniami kobieta w ciąży i karmiąca powinna dostarczać dodatkową porcję kwasu DHA w ilości 100 – 200 mg/dobę, co oznacza dodatkowe spożycie. Pamiętać należy, iż oprócz ryb i owoców morza dobrym źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) są glony i morskie algi.

Dobrym źródłem DHA dla kobiet w ciąży może być łosoś lub pstrąg hodowlany. Zawierają stosunkowo wysokie dawki DHA i są bezpiecznie dla kobiet w ciąży. 100 g łososia zawiera 2,15 g DHA, a 100 g pstrąga to 1,76 g DHA w 100 g produktu.

Niestety oleje, nasiona i pestki nie mogą być traktowane jako źródło DHA. Te produkty zawierają kwas α-linolenowego (ALA), który jest prekursorem kwasów eikozapentaenowego (EPA) i dokozaheksaenowego (DHA). Jednak przekształceniu do formy DHA ulega bardzo niewielki procent ALA (ocenia się, iż jest to kilka procent), dlatego ich spożycie – jakkolwiek zalecane – nie jest źródłem kwasu dokozaheksenowego (DHA).

Biorąc powyższe pod uwagę fakt, iż kwasy DHA są kluczowe dla dobrego rozwoju płodu, rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dopuszczają, aby kobiety w ciąży suplementowały kwas dokozaheksaenowy (DHA), zwłaszcza jeśli nie jest możliwe dostarczenie odpowiednich ilości tego kwasu z dietą.

Rekomendacje wskazują, iż każda kobieta ciężarna powinna suplementować 200 mg DHA/dobę. Jeśli spożycie ryb jest niskie, można rozważać suplementowanie dawek wyższych. Natomiast jeśli kobieta obciążana jest ryzykiem przedwczesnego porodu, dawka suplementacyjna powinna wynosić 1000 mg DHA/dobę.

badanie kwasów omega-3

Jakie gatunki ryb są dopuszczalne w diecie kobiet ciężarnych?

Ryby są zalecanym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych w diecie. Jednak mogą być zanieczyszczone metalami ciężkimi i zanieczyszczeniami organicznymi (dioksynami i bifenylami o działaniu podobnym do dioksyn). Dlatego pojawiły się doniesienia o konieczności ograniczania spożycia ryb przez kobiety w ciąży i karmiące piersią. Z drugiej strony badania wskazują, iż korzyści zdrowotne wynikające ze spożywania umiarkowanych ilości ryb przez kobiety ciężarne przeważają nad ryzykiem zdrowotnym, dlatego kobiety w ciąży powinny je jednak włączać ryby do swojej diety.

W trosce o ich bezpieczeństwo, aby zapobiec ewentualności przekroczenia w diecie poziomu tych szkodliwych substancji, opracowano wykaz gatunków ryb i owoców morza, które mogą spożywać kobiety w ciąży, kobiety o ciążę się starające oraz karmiące piersią.

Tabela obejmuje produkty zalecane i niezalecane, których kobiety ciężarne powinny w ogóle unikać. Są również produkty dopuszczalne, czyli takie, które mogą być spożywane w ilościach ograniczonych, maksymalnie jedna porcja tygodniowo.

ryby zalecane i niezalecane dla kobiet w ciąży tabela

>>> Przeczytaj też: Kwasy omega-3 i omega-6 – czy masz ich wystarczającą ilość w diecie?

Piśmiennictwo

  1. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie – pod red. M. Jarosza, E. Rychlik, K. Stoś, J. Charzewskiej Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020
  2. Zimmer M, Sieroszewski P, Oszukowski P, Huras H, Fuchs T, Pawlosek A. Polish Society of Gynecologists and Obstetricians recommendations on supplementation during pregnancy. Ginekol Pol. 2020;91(10):644-653. doi: 10.5603/GP.2020.0159. PMID: 33184834.
Page 7 of 51
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51
1...678...51Strona 7 z 51

Bądź na bieżąco z naszymi artykułami!

Zapisz się na newsletter i zyskaj pewność, że nie umknie Ci żaden ciekawy artykuł! Poinformujemy Cię też o najnowszych akcjach profilaktycznych w naszym e-sklepie.

O nas

Firma ALAB laboratoria to ogólnopolska sieć najnowocześniejszych laboratoriów diagnostycznych w Polsce oferująca najszerszą ofertę ponad 3 500 badań diagnostycznych.

Nasz adres

ul. Stępińska 22/30, 00-739 Warszawa (22) 349 60 12 info@alab.com.pl © ALAB laboratoria Sp. z o.o.